Spanning 10/2012 :: De toekomst van de vakbeweging

De toekomst van de vakbeweging van cruciaal belang voor een socialere en menswaardige economie

Tekst: Arjan Vliegenthart

De afgelopen jaren besteedde Spanning veel aandacht aan de ontwikkelingen in de vakbeweging. Niet zo vreemd, want er was veel aan de hand. De spanningen rond het pensioenakkoord, waar de vakbondstop voor tekende maar waar de basis tegen was, de succesvolle strijd van de schoonmakers voor betere arbeidsomstandigheden en meer respect en de discussie rond de toekomst van de FNV bepaalden het nieuws.

Voor linkse politieke partijen is een sterke vakbond van groot belang. Hoewel zij los staan van de vakbeweging – en ook op sommige terreinen van mening verschillen – kunnen ze samen strijden voor een socialere en rechtvaardigere inrichting van de economie. Een zwakke vakbeweging speelt rechts, dat vaak terug kan vallen op goed georganiseerde werkgevers, in de kaart. Successen in de sociale strijd in het verleden kwamen vaak tot stand doordat bonden en socialisten samen optrokken; voor een eerlijk loon, voor voldoende werkgelegenheid en voor goede werkomstandigheden.

Sinds de jaren tachtig staat echter de macht van de vakbeweging onder druk. Mondialiseringsprocessen maken de positie van nationaal opererende vakbonden zwakker ten opzichte van globaal acterend kapitaal. Bedrijven kunnen vandaag de dag makkelijker in één land sluiten om in een ander land open te gaan, iets wat voor werknemers veel minder geldt. Daarnaast groeide in veel vakbonden de kloof tussen de basis, die vaak stevig wilde inzetten, en de top, die vooral in gesprek wilde blijven met werkgevers. ‘Sinds 1982 accepteert de vakbeweging de dominante economische analyse van het CPB’, aldus Paul de Beer, directeur van de Burcht, het wetenschappelijk bureau van de vakbeweging. Daarmee werkt zij vooral binnen de gevestigde orde en ontbreekt vaak het perspectief op een echt andere ordening van de economie. Het repareren van de meest schadelijke gevolgen van het neoliberale beleid lijkt daarmee haar hoofddoel te zijn geworden. Terecht vergeleek Ron Meyer de rol van de vakbeweging met die van werkzaamheden in de reparatieput. ‘Het Grote Geld leefde zich uit op de maatschappelijke Design-afdeling en de vakbeweging mocht sleutelen in de reparatieput. Dat deed ze niet eens onverdienstelijk. Het probleem is echter dat de vakbeweging zo vaak in die put zit dat mensen haar niet meer herkennen als ze eruit is.’

In die zin zijn de recente ontwikkelingen noodzakelijk. De strijd om het pensioenakkoord, het succes van organizing in de schoonmaaksector en de dalende organisatiegraad zijn de aanleiding geweest voor de interne discussie die begin 2012 tot het Akkoord van Dalfsen leidden, de aanzet tot vernieuwing binnen de vakbeweging. En hoewel het nog te vroeg is om een oordeel te vellen over wat deze nieuwe beweging mag brengen, is zij hoopvol – simpelweg omdat het doorgaan op de oude weg geen perspectief meer bood. ‘We moeten af van de institutie van de polderaars en toe naar een instituut van levende mensen’, vatte SP-Tweede Kamerlid Paul Ulenbelt de uitdaging voor de vakbeweging samen. Alleen daarmee kan de vakbeweging op langere termijn weer de brandstof vinden voor hernieuwde sociale strijd en het perspectief bieden aan alle werknemers in Nederland dat een fundamenteel andere, socialere en menselijkere organisatie van de economie mogelijk is.

Overzicht artikelen Spanning over discussie vakbeweging

Februari 2010: ‘Een zwakke vakbond speelt rechts in de kaart’

De vakbeweging staat onder druk. Rechts probeert de vakbeweging al tientallen jaren de put in te praten, maar ook van binnenuit klinken steeds vaker kritische geluiden over de koers van de vakbonden. De socialistische beweging is vanouds nauw verbonden met het wel en wee van de vakbonden. Jan Marijnissen en Paul Ulenbelt geven hun visie op de geschiedenis en toekomst van de georganiseerde arbeid.

April 2011: De lessen van de schoonmakers

Schoonmaakwerk is, zoals dat genoemd wordt, werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Het loon is laag en de arbeidsomstandigheden zijn slecht. Het aantal vakbondsleden onder schoonmakers is laag en dat maakt het moeilijk om acties van de grond te krijgen. Des te opmerkelijker is de spectaculaire staking in deze sector, die uiteindelijk een succes werd.

Oktober 2011: FNV Lef, een vakbond van z’n mensen

Ron Meyer, organizer bij de FNV en een van de drijvende krachten achter de schoonmakersacties geeft zijn visie op de interne verhoudingen binnen de FNV en het perspectief op een gerevitaliseerde vakbeweging.

Januari 2012: ‘De institutie van polderaars moet weer een instituut van levende mensen worden’

Paul Ulenbelt geeft zijn visie op het akkoord van Dalfsen en de uitdaging waar de FNV de komende jaren voor staat.

Mei 2012: Van bezetting naar nieuwe vakbeweging!

Historicus en vakbondslid Matthias van Rossum stelt in zijn artikel dat de solidariteitsacties met de schoonmakers op de Vrije Universiteit een voorbeeld zouden moeten zijn voor de nieuw op te richten vakbeweging.