Spanning, nieuwsblad van de SP, februari 2009 : Ontucht van de markt
‘ONTUCHT’ VAN DE MARKT
Het is al enige tijd geleden dat de kranten vol stonden over de bouwfraude. Aannemers maakten onderling afspraken over de prijs en over de vraag welk bedrijf of consortium van bedrijven een project in de bouw van infrastructuur mocht winnen. Deze praktijk speelde al heel lang in de hele bouwwereld, maar werd wel erg duur voor het Rijk toen het in de jaren ’90 enkele heel grote projecten tegelijkertijd in de markt zette. Dat deze praktijken nog geen verleden tijd zijn, bleek onlangs uit de invallen in een aantal Limburgse gemeenten bij ambtenaren en wegenbouwers.
Tekst: Nico Schouten
Het maken van afspraken voor het indienen van offertes is economisch gezien heel logisch, daar de verliezers kosten maken die zij niet terug kunnen verdienen. Het is een effect van marktwerking dat door strenge regelgeving en toezicht moet worden beteugeld. Bedrijven moeten aan de kosten van dit toezicht meebetalen. De grote aandacht voor de bouwfraude staat niet los van de verheerlijking van de marktwerking in die tijd. De fraude kwam niet goed uit. Marktwerking werd door veel politici en economen gezien als het middel om publieke diensten ‘doelmatiger’ te laten werken. De overheid was log, bureaucratisch en verkwistend. En in publieke voorzieningen werd te weinig rekening gehouden met de wensen van de gebruikers, zo heette het. Let wel, deze kritiek richtte zich niet tegen de politieke partijen die al zovele jaren de overheid bestuurden. Nee, ‘de overheid’ als institutie faalde van nature. De verantwoordelijke politici trof geen blaam; die waren slachtoffer van het systeem. Daarom werd begin jaren ’90 een proces in gang gezet van deregulering, privatisering en bevordering van concurrentie en keuzevrijheid, kortom meer marktwerking. Lang leve de ondernemingsvrijheid.
Anno 2009 kunnen we vaststellen dat er behoorlijk veel is misgegaan. De kredietcrisis laat zien dat er veel anarchie zit in de vrije markt, en vraag en aanbod niet vanzelf in evenwicht komen. De veel geroemde ‘tucht van de markt’ is vooral op ontucht uitgedraaid.
In dit nummer van Spanning richten we ons op een deelonderwerp uit de economie, een onderwerp dat binnen de SP nog weinig aandacht heeft gekregen. Namelijk de praktijk van aanbestedingen, in het bijzonder in het sociale domein. Onder invloed van de heersende ideologie zijn landelijk en lokaal stappen gezet om collectieve voorzieningen aan de ‘tucht’ van de markt te onderwerpen. Dat houdt ook in dat voorzieningen (diensten) uitbesteed worden of een subsidierelatie wordt vervangen door inkoop van de dienst. Dan moet er vaak aanbesteed worden.
In een vijftal artikelen komt het onderwerp aan bod. In de tekst ‘Aanbesteden in het sociale domein. Verborgen kosten en andere gevolgen’ komt de vraag aan de orde of aanbesteden nou wel zo goedkoop en effectief is. In ‘Europa en aanbesteding’ wordt nader ingegaan op eisen die vanuit de Europese Unie worden gesteld. In de tekst ‘De keus tussen aanbesteding en subsidie’ geeft het SP-raadslid Bernard Gerard zijn visie op de keuzemogelijkheid met zijn voor- en nadelen. In ‘Worstelen met aanbestedingen’ komen SP’ers uit vijf gemeenten aan het woord over hun ervaringen met aanbestedingen. In ‘Aanbestedingen in cijfers’ wordt duidelijk hoeveel geld is gemoeid met aanbesteden, al blijven veel cijfers schattingen.
Een jaar geleden is door het wetenschappelijk bureau een rapport over aanbesteding in het openbaar vervoer uitgebracht. Een belangrijke conclusie daarin was dat de betrouwbaarheid van het vervoer was afgenomen. Dit kwam vooral door een vermindering van de reservecapaciteit en door de grotere druk die op het personeel wordt gelegd. Soortgelijke ervaringen zien we ook op andere terreinen die zijn aanbesteed. In het bijzonder in de thuiszorg. Het rapport bekritiseert ook de opvatting dat besparingen op de uitgaven automatisch als een winst in efficiency mogen worden uitgelegd. Dan wordt voorbijgegaan aan allerlei bijkomende effecten, zoals baanonzekerheid voor het personeel en specifieke wensen van klanten (reizigers). In een bestek kunnen eventueel veel eisen worden opgenomen, maar de controle op de uitvoering is lastig en brengt extra kosten met zich mee.
Dit nummer van Spanning borduurt voort op de ervaringen bij het openbaar vervoer, maar nu toegespitst op diensten in het sociale domein.