Tribune 3/2010 :: Val Balkenende IV: Pokerspel met waardeloze kaarten

Actueel

Val Balkenende IV

Pokerspel met waardeloze kaarten

Door de val van het kabinet-Balkenende IV kregen de raadsverkiezingen een sterk landelijk karakter. Dat egotripperij en geruzie in het kabinet daaraan ten grondslag hadden gelegen, werd al snel vergeten. Hoe de ministers Bos en Verhagen pokerden en uiteindelijk de troefkaart in handen van de kiezer speelden.

Tekst Rob Janssen Foto’s Martijn Beekman / Hollandse Hoogte

Verlengde Uruzgan-missie: nee, ja, toch maar niet. Of wel, maar dan als trainingsmissie. Zonder F16’s. Of nee: doe maar wel met F16’s. Zegt de NAVO. Wouter Bos weet ervan. Beweert Verhagen. Gedeeltelijk dan. Of toch niet?

Is verwarring nog het juiste woord, of verwees het toch al wankele kabinet-Balkenende IV tijdens de Uruzgan-crisis zijn geloofwaardigheid definitief naar de moppentrommel? Feit is dat de Tweede Kamer de kolderieke draaikonterij over de verlenging van de missie niet pikte en in het debat de vloer aanveegde met het kabinet. Bovendien: de PvdA-ministers bleven tegen de verlenging van de missie, de CDA-ministers bleven voor. Op 20 februari om vier uur ’s nachts was het over: Balkenende IV was geschiedenis. “Het kabinet is gevallen door egotripperij en geruzie. Schrijnend dat men daar niet overheen heeft kunnen stappen”, zei Agnes Kant – toen nog SP-fractievoorzitter – enkele uren na het inmiddels derde achtereenvolgende Balkenende-échec.

De SP zat op één lijn met de PvdA wat betreft verlenging van de militaire missie. Maar dat die inhoud niet de werkelijke reden was om de stekker uit het kabinet te trekken, kan als een feit worden beschouwd. Want een Kamermeerderheid had zich al lang tegen een nieuwe missie uitgesproken. “Dat was zogezegd al binnen. Het is dus echt profileringsdrift geweest waarover het kabinet viel. Ik denk dat het CDA en de PvdA elkaar daarbij een loer gedraaid hebben”, aldus Kant.

Ondanks dat de Tweede Kamer tegen verlenging van de missie was, is er alle reden om aan te nemen dat het kabinet achter de schermen wel degelijk alle opties voor Afghanistan openhield en besprak. De PvdA-ministers hielden zich waarschijnlijk in eerste instantie op de vlakte en gaven niet duidelijk aan dat verlenging voor hen geen optie was.

Het breekpunt vormde echter de brief van de NAVO van 4 februari. Hierin verzocht secretaris-generaal Rasmussen Nederland om nog een jaar langer te blijven. Dit om onder meer trainingspersoneel voor het Afghaanse leger te leveren. Maar ook langere aanwezigheid van Nederlandse F16’s in Kandahar stelde de NAVO op prijs. Daarmee kwam de PvdA in de problemen. Agnes Kant: “Wouter Bos moet zich toen kapot geschrokken zijn. Ofwel van die brief van de NAVO, ofwel van de reacties uit zijn eigen partij; dat weet ik allemaal niet.” De NAVO doet geen officieel verzoek, tenzij van tevoren de betreffende regering de boodschap afgeeft dat daar positief op geantwoord zal worden. Kant: “Ik denk inderdaad dat Verhagen op zijn beurt wel de maximale ruimte heeft opgezocht bij de NAVO en zelf voor verlenging van de missie is gegaan. Binnen alle opties die Verhagen op zak had, heeft hij ook wel de grenzen opgezocht.”

Uit angst bleven Bos en Verhagen de inzet verhogen

Volgens SP-buitenlandwoordvoerder Harry van Bommel was een verlengde militaire missie sowieso tot mislukken gedoemd, net zoals de hele militaire operatie die in 2001 werd ingezet. “Een trainingsmissie was om te beginnen helemaal niet haalbaar. De militaire vakbonden gaven aan dat de krijgsmacht veel te weinig trainingspersoneel heeft. Verder gaat het ook om de nationale geloofwaardigheid. Nederland heeft namelijk al twee keer verlengd: eerst zou de Nederlandse bijdrage aan de NAVO-macht ISAF in 2008 aflopen, maar dat werd verlengd tot 2010. Opnieuw een verlenging zou ertoe kunnen leiden dat de hele wereld denkt: och, die Nederlanders zeggen altijd het ene, maar doen uiteindelijk toch iets weer iets anders. Internationaal word je dan totaal niet meer serieus genomen.”

En zo speelden Verhagen en Bos een soort pokerspel, waarin ze allebei met waardeloze kaarten zaten. Uit angst die kaarten op tafel te moeten leggen, bleven ze allebei de inzet maar verhogen. Totdat de maximale inzet bereikt was: de geloofwaardigheid en uiteindelijk het voortbestaan van het kabinet. De ‘showdown’ was even desastreus als onvermijdelijk: de val van Balkenende IV op 20 februari.

Op dezelfde dag stond Agnes Kant in Zwolle en Enschede om in het kader van SP on Tour het officiële startschot te geven voor de SP-raadsverkiezingscampagne. Het begin van de bustour langs zestien steden was uiteraard al gepland; het struikelen van het kabinet in de nacht daarvoor natuurlijk niet. Dát pokerspel was definitief uit. Nu heeft de kiezer de kaarten in handen. Op 9 juni.

Lees online