Tribune 07/2007 :: Heiligendamm: uitzicht op de apocalyps

Reportage

Heiligendamm: uitzicht op de apocalyps

Tekst Natasha Gerson Foto’s Bart Muhl

De G8-top in Heiligendamm was meer dan een onderonsje van acht wereldleiders. Op de Alternatieve G8 in Rostock legden deskundigen uit heel de wereld uit hoe zij tegen vraagstukken als armoede of milieu aankijken. Een sfeerverslag uit een tot de tanden bewapend Heiligendamm, dat een voorproefje leek van de toekomst die in Rostock wordt voorspeld: de happy few, gesponsord door Mercedes-Benz, versus demonstranten die met behulp van hekken, ID-scans, dreigende helikopters en veelal misplaatste arrestaties ‘buiten’ worden gehouden.

“Waar het op neerkomt is dit,” vat de Indiase natuurkundige, milieu- en mensenrechtenactiviste Vandana Shiva ‘Heiligendamm’ in haar eindspeech samen, “ook al beweren de rijke landen en hun leiders aandacht te hebben voor de oneerlijke verdeling tussen arm en rijk, feitelijk gaat de discussie daar al lang niet meer over. Het financiële gewin van een piepkleine minderheid is blijkbaar belangrijker dan een leefbaar bestaan voor de rest van de mensheid op deze planeet. Het zal ertoe leiden dat er voor het overgrote deel van de mensen over veertig jaar geen leven meer mogelijk is zoals wij dat kennen, of waar wij nu naar streven voor iedereen.”

Voor het gehoor in de relatieve koelte van de Nicolaskirche in Rostock, waar de Alternatieve G8 wordt gehouden, hoeft Shiva het apocalyptische toekomstbeeld niet meer tot in detail uiteen te zetten. Spreker na spreker heeft het woord ‘feodaal’ gebruikt en vooral een onbezorgde toekomst voor de happy few voorspelt – of het nou om de macht van de nieuwe communicatiegiganten in het Westen, de werkomstandigheden in het Oosten, of de privatisering van drinkwater ging. De happy few zal toegang blijven houden tot basisbehoeften die steeds schaarser en duurder worden – waar zij op de eerste plaats zelf voor heeft gezorgd – terwijl de rest, geïsoleerd door een muur van repressie, zal creperen in het vuil en de resten van de doordenderende ‘economie’. De sprekers, waaronder behalve Vandana Shiva, Jean Ziegler, rapporteur voor de VN op het gebied van Recht op Voedsel en Annelies Buntenbach van de Duitse vakbondfederatie, uiten vooral hun verbazing dat het gros van de mensen mee blijft werken aan hun eigen ondergang. Vol bewondering zelfs, en met een bijna religieus vertrouwen in de goedheid van diegenen die uit eigenbelang de toekomst van anderen aan het vernietigen zijn – waaronder die van henzelf.

De boodschap is duidelijk: Gaat u vooral niet naar ‘buiten’, want geloof ons, daar gloort de hel...

Waar of niet waar: het toekomstbeeld dat op de Alternativgipfel wordt geschetst, komt angstwekkend overeen met de science fictionachtige werkelijkheid van de G8-top zelf. De politieke representanten van de rijkste landen, gesponsord door onder andere Mercedes-Benz, hebben zich verschanst in een opgepoetst, net badplaatsje. Een haag van marineschepen en politie te water schermt het baaitje met privéstrand af. Op de laatste dag zal een politiespeedboot een boot van Greenpeace, die een brief over klimaatverandering aan de leiders wil overhandigen, pontificaal overvaren. Die zinkt en zes activisten raken (wonder boven wonder) slechts licht gewond. Maar bondskanselier en gastvrouw Angela Merkel behandelt de zaak alsof het om een uit de hand gelopen computerspel gaat: Weten die lui van Greenpeace wel hoeveel CO2 hun boten uitstoten? En dat terwijl Merkel het kennelijk volstrekt ‘normaal’ vindt om de G8-leiders individueel per helikopter naar een diner op een slot even buiten Heiligendamm te vervoeren.

In Kuelingsborn, een belendend badplaatsje ten westen van Heiligendamm, is een enorm mediacentrum uit de grond gestampt. Hier uw accreditatie halen, benadrukt het legioen ‘voorlichters’ dat elke arriverende journalist of fotograaf bespringt. En hier, neemt u vooral nog een glaasje lokale, gesponsorde Mecklenburg-Pommern-sekt van het lokale bedrijfsleven, dat – ach, het smaakt! – ook een graantje probeert mee te pikken. Dáár zijn de gratis terminals voor het internet. Wij zorgen voor de ‘briefings’ en de ‘fotopools’. Néé, sorry, u kunt niemand spreken - alleen de grote mediaspelers mogen op en neer met het Molli-treintje naar Heiligendamm zelf. Maar u kunt wél intekenen voor een bustochtje naar het hertenpark, met aansluitende stoelmassage! Gemütlich! De boodschap is duidelijk: híér blijven. En vooral niet naar ‘buiten’ gaan, want geloof ons, daar gloort de hel...

Proberen gaten in het hek te knippen is algemeen geaccepteerd, maar iemand die een bierfles gooit naar de politie-linie wordt al snel weggesist

Een hel ja, daar heeft ‘buiten’ wel iets van weg. Aan de landzijde rond Heiligendamm staat het vier meter hoge, twintig kilometer lange hek. Daarboven het geluid van talloze stationair draaiende helikopters over de hele lengte van het hek. Daaromheen Bullen uit alle windrichtingen van Duitsland. Zó veel dat elke crimineel, of nog erger: Osama bin Laden himself inclusief de complete Taliban, moeiteloos het stadscentrum van München zou moeten kunnen innemen. Geen kat die het merkt, want elke Duitse diender lijkt naar Heiligendamm te zijn verordonneerd. Op de glooiende weg tussen Bad Doberan en Kuehlingsborn staat in de zinderende hitte een file van groen-witte en groene politiebusjes die tot de horizon reikt. Op de trottoirs en fietspaden ernaast trekken plukjes mensen van de ene naar de andere plek. Rugzak om, waterfles in de aanslag en turend naar kaartjes. Demonstranten in alle vormen en maten, maar het grootste deel voldoet aan het bekende andersglobalistenbeeld: knoopharig, gepiercet en voorzien van t-shirts met kreten. Ze kletsen, zingen, stappen opgewekt door of slepen zich zwijgend, zwetend en verbeten voort – al naar gelang de oplopende temperatuur. De meesten komen uit Duitsland, maar er zijn ook veel Britten, Fransen, Spanjaarden, en zelfs Grieken. En nieuw: Oost-Europeanen, met voorop Polen en Tsjechen. Zeer welkom, want ze verkopen van thuis meegebracht goedkoop bier en sigaretten.

De toekomstvisie zoals die in Rostock wordt geschilderd, lijkt ook hier alvast werkelijkheid: schoon water en sanitaire voorzieningen zijn geen vanzelfsprekendheid, terwijl het ‘afval’ van de consumptiemaatschappij kniehoog ligt opgestapeld. Water- en bierflessen, sappakken, foldermateriaal en plastic liggen lukraak neergesmeten. Werkelijk overal is rotzooi, het ergste bij de blokkades op de belangrijkste toegangshekken, waar zowel demonstranten als politieagenten zich niks blijken aan te trekken van de ‘saubere’ wereld waarvoor beiden zeggen te staan.

De organisatie Block-G8 heeft voor de tienduizenden demonstranten ‘legalteams’ georganiseerd en ‘chillout-vans’, en internetten kan ook. Maar de rommel? Dat moet maar worden opgelost door ‘de overheid’ die zo wordt geminacht en gewantrouwd. In de bosranden naast de blokkades overheerst al op de eerste dag de penetrante lucht van urine en uitwerpselen - zakdoekjes en wc-papier op elke paar meter. Daar begint het oudere echtpaar op Birkenstock gezondheidssandalen niet aan, dat zo nu en dan op eigen initiatief hoofdschuddend vuilniszakken met rotzooi vult en aan bomen zet.

Discussies onder de demonstranten gaan vooral over de ‘strategie’, waarmee de aloude tegenstelling tussen ‘harde actie’ en ‘geweldlozen’ wordt bedoeld – met alle schakeringen daartussen. Proberen gaten in het hek te knippen is algemeen geaccepteerd, maar iemand die een bierfles gooit naar de politie-linie wordt al snel weggesist. De ‘Black Blockers’, die zich op de zaterdag voorafgaand aan de top in Rostock flink lieten gelden en waar de camerapers gretig op hoopt, vertonen zich nauwelijks: Ze hebben zich toegelegd op nachtelijke acties en kortdurende wegversperringen.

Overal staan fuiken met ID-scans, waar willekeurige demonstranten worden gefilmd die staande zijn gehouden

Ondanks de astronomische veiligheidsmaatregelen is over sommige dingen slecht nagedacht. Zo is het hek – in een poging om het wat te verdoezelen – over de gehele lengte afgeschermd met rubberachtige groene matten, die ook nog eens gemakkelijk te verwijderen blijken. Tot vreugde van demonstranten die er hangmatten van knopen, waarin ze kunnen soezen of vrijen. De overkill aan ‘gezag’ wordt pijnlijk duidelijk door de overal opduikende actieclowns.

’The Rebel Clown Army’ is een relatief nieuw fenomeen in de ‘protestwereld’ van kleurig uitgedoste hippie-narren. Ze zijn op het irritant onschuldige af. Neemt niet weg dat als er veertig clowns midden in een weiland aan het vergaderen zijn, zo nu en dan koppeltje duikelend of radslagen makend, een haag van honderd behelmde ordetroepen hen omsingelt. Om ze vervolgens te achtervolgen – terwijl de clowns, met hoge stemmetjes kwetterend of op fluitjes blazend, hun weg vervolgen. Met opengesperde ogen bekijkt een clown de weggesmeten officiële G8-frisbee: een wel heel goedkoop ogende witte plastic schijf met een G8-sticker in het midden. “Oooooohhhh!!! Kijk eens, is het niet eeeeerg, zoooo zien zij de weeeeereld!”, kirt ze.

Echt ernstige vormen neemt de repressie aan als president Bush arriveert. De chauffeur en de inzittenden van de bus van de Nederlandse Theaterstraat kunnen er over meepraten. Ze worden aangehouden. Iedereen, zo’n veertig personen, moet uitstappen, wordt gefouilleerd en van handboeien voorzien. Uitgerekend op dat moment begint het te regenen. Desalniettemin zal het een uur of vier duren voor ze worden afgevoerd naar politiebureau Rostock Industriestrasse, waar ze in ‘holdingkooien’ op isolatiematrasjes worden vastgehouden. Terwijl er niets anders in de bus gevonden is dan een paar handschoenen en een skibril.

Onder de arrestanten is een moeder met een anderhalf jaar oud kind. Waar tegenin gebracht kan worden dat het niet zo’n slim idee is om je peuter mee te nemen naar een dergelijke demonstratie. Er zijn overigens nogal wat kinderen aanwezig op de kampen en de bezettingen, sommige met heldhaftige Zorro-capejes en gekleurde bivakmutsjes. Maar toch: waarom een peuter tot middernacht opsluiten in een politiecel? Waar is de verdenking tegen de moeder op gebaseerd? Nergens op, zo blijkt als de Theaterstraat tegen de ochtend weer wordt vrijgelaten – mét het bevel om te verdwijnen uit de omgeving van Rostock.

De meeste Nederlanders zitten op kamp Redderlich. Onder hen de grijze kraak- en actieveteraan Simon. Hij is komen fietsen en heeft daar drie weken over gedaan. Héérlijk rustig. En dan dit gekkenhuis hier. Hij is niet van plan te gaan blokkeren. “Mooie bloemetjes hier, en oude bomen.” Op het veld achter hem hebben veganistische ‘volkskeukens’ uit verschillende landen de handen ineengeslagen. Meters lang staan reusachtige pannen tot de rand toe gevuld met groenten te garen. Op de kampen wordt wél afval ingezameld, gescheiden zelfs. Maar fotografen worden niet meer toegelaten sinds het vermoeden bestaat dat onder hen politieverkenners zijn, op zoek naar ‘verdachten’.

Overal staan fuiken met ID-scans, waar willekeurige demonstranten worden gefilmd die staande zijn gehouden – waarna hun gelaatstrekken vergeleken worden met bestaande bestanden. Als ze nog een boete uit hebben staan, of ze lijken op iemand die gezocht wordt, worden ze gearresteerd en afgevoerd.

Voor de nieuwe generatie demonstranten is Big Brother een vanzelfsprekende realiteit, die ze weten te ontwijken of waardoor ze zich niet laten intimideren. Zoals op een veldje vlak bij een van de toegangspoorten naar Heiligendamm, waar demonstranten die verdreven zijn van de blokkade zich hebben gehergroepeerd. Enkelen in de groep van zo’n driehonderd hebben blijkbaar in het hek geknipt. Maar ze laten zich niet uiteen halen en niet opjagen door kleine charges. Vier peletons langzaam in rijen oprukkende ‘Edwins’ zoals de ME in Duitsland heet, en twee waterkanonnen komen er aan te pas om hen te verdrijven. Samen blijven ze zo lang als mogelijk staan, hakken stevig op de grond, handen in de lucht.

”Zes jaar geleden is ons veertig miljard toegezegd voor hetzelfde, en geen organisatie die zich in Afrika met gezondheid bezighoudt, heeft er nog een cent van gezien”

Diezelfde avond op de G8 juichen de briefings dat er een ‘doorbraak’ is op het gebied van het klimaat en viert Europees chauvinisme hoogtij: Merkel, ‘onze’ kei, heeft Bush geknecht! Hij heeft toch maar mooi iets toegezegd wat tenminste in de buurt komt van waar zijn voorganger Clinton in 1997 in Kyoto al voor heeft getekend! Op de Alternatieve top wordt ondertussen, tussen twee sprekers door, een collecte gehouden voor de blokkades buiten: “Met de groeten van de demonstranten.”

Een oudere man staat op: “En de groeten terug!” Oorverdovend applaus volgt. “Twintig jaar geleden,” memoreert Vandana Shiva, “konden lokale leiders nog dingen gedaan krijgen als een buitenlands bedrijf een fabriek wilde vestigen in een ontwikkelingsgebied. Men ging er zelfs prat op dat er welvaart werd gebracht - hoe dat uiteindelijk ook uitpakte. Dan was het: ‘Wij een fabriek, u een weg.’ En de lokale leiders zeiden: ‘U heeft water nodig, maar wij moeten lópen voor ons water.’ Dus kwamen er pompen. ‘We hebben geen school.’ ‘Goed, we geven u een school.’ Nu mág dat niet eens meer.

Alles is dichtgetimmerd in verdragen tussen de hoofdkantoren van multinationals en de machtigste regeringen, zoals die hier in Heiligendamm zijn verzameld. Over de hoofden van mensen heen worden zaken beslist, zodat ‘lagere’ politici niet veel anders kunnen doen om hun bestaansrecht te verdedigen en hun macht te houden dan mensen tegen elkaar uitspelen en bang maken: voor elkaars religie, voor elkaars klasse, voor elkaars arbeidspotentieel. De Coca Cola’s en Monsanto’s (‘s wereld grootste landbouw- en biotechnologie-multinational – red.) kunnen hun gang gaan, terwijl mensen niets anders krijgen dan beloftes en nog eens beloftes, zonder enige macht om die beloftes in te lossen.”

Op de laatste dag van de G8 mogen enkele Afrikaanse leiders, onder de – aanmatigende – noemer Outreach, aantreden. Het slotakkoord van de besprekingen beweert dat er zestig miljard dollar wordt uitgetrokken voor de pan-Afrikaanse bestrijding van aids, malaria en tuberculose. De ‘Afrikaanse Bob Geldof’, zanger en G8-watcher Youssou N’dour, maak je dat niet meer wijs. “Zes jaar geleden is ons veertig miljard toegezegd voor hetzelfde, en geen organisatie die zich in Afrika met gezondheid bezighoudt, heeft er nog een cent van gezien.”