Tribune 01/2007 :: Reportage : De belangrijke functie van nachtradio

Reportage

“Laagdrempelig advies en een luisterend oor”

De belangrijke functie van nachtradio

Zet ’s nachts de radio aan en je realiseert je dat je al bijna vergeten was dat het kón: programma’s waarin geïnterviewden niet na drie minuten worden afgekapt, en bellers de ruimte krijgen hun verhaal te doen. Evert ten Ham, die vijftien jaar nachtradio voor de EO doet, vindt het zelfs een idee om een speciale ‘talkradio’ in het leven te roepen. “Dat zou echt iets toe kunnen voegen aan het maatschappelijk welbevinden.”

Tekst Dineke de Zwaan Foto’s Rob Voss

“Tsja, wat is het goede leven?” peinst een luisteraar in één van de laatste radio-uitzendingen van het KRO-ochtendprogramma Dolce Vita. “Gelukkig getrouwd zijn, gezonde kinderen, prettig wonen, kunnen uitgaan en doen en laten wat je wil.” En ja, zo’n leven heeft zij. Helaas is niet iedere luisteraar zo gezegend. Rieke Vreman, die als redacteur 34 jaar voor het eveneens wegbezuinigde NCRV-ochtendprogramma Plein Publiek werkte, zegt: “Bij dat programma heb ik in de loop der jaren veel geleerd over eenzaamheid. Omdat het een ochtenduitzending was, waren de inbellers vaak 50-plusvrouwen. Maar er luisterden ook veel WAO’ers en gepensioneerden. Na de uitzending werd ik vaak gebeld door mensen van rond de zeventig. Ze hadden een sterke behoefte aan contact, iemand die naar ze luisterde.”

Dat bleek bij uitstek toen Plein Publiek zou worden wegbezuinigd. Op het besluit van de Raad van Bestuur om van Radio 747 (inmiddels Radio 5 – red) overdag een lichte muziekzender te maken, mailden verrassend veel protesterende oudere luisteraars met: ‘Jullie zijn ons gezelschap! Dat plaatje kan ik zelf wel draaien.’

Aan de omroepen lag het niet. De KRO en NCRV boden in januari 2006 samen met de Concertzender een alternatief plan aan waardoor beide programma’s zouden kunnen blijven voortbestaan en het bezuinigingsoogmerk van 13 miljoen euro zou worden gehaald. Maar de Raad van Bestuur van de publieke omroep toonde zich niet gevoelig; programma’s waar ‘te veel’ ouderen naar luisteren dienen het liefst te verdwijnen. Op de televisie is dat beleid al tijden schering en inslag. Kees Brusse, die jaren voor de radio werkte en oprichter is van de website Levenskunstvanouderen, verbaast het niet dat ouderen zeggen meer inhoud aan radio te beleven: “Voor oudere mensen is er op tv heel erg weinig aanbod. En dat is verdrietig voor honderdduizenden mensen die de deur niet uit kunnen.”

“De KRO zei: stop er maar niet te veel tijd in”

“Als je van kunst en cultuur houdt en misschien iets intellectueler bent dan gemiddeld, behoor je tot een minderheid die overdag niet meer door de publieke radio wordt bediend. Dat is toch belachelijk,” zegt KRO-programmamaakster Adeline van Lier. Ze werkte voor het wegbezuinigde KRO-ochtendprogramma Dolce Vita. Nu presenteert ze in de nacht van zondag op maandag het informatieve kunst- en cultuurprogramma De nacht van het Goede Leven (Radio 1, 1.00 - 6.00 uur), dat ook door haar wordt samengesteld. Hier hoor je gedichten, muziek die nu eens níét in de winkel ligt, verrassend cabaret, theaterbelevenissen, leuke museumreportages, interviews, kortom kwaliteit, die uitnodigend is bovendien.

Van Lier: “De KRO zei: stop er maar niet te veel tijd in, want er staan maar twintig uur voor. Maar ik ben niet van het plaatje en het praatje. Ik denk dat ik er zo’n vijftig uur per week in steek.” Dat betekent overdag en ’s avonds allerlei tentoonstellingen en uitvoeringen bezoeken en in het weekend (draaiboek, presentatie) werken aan het programma. “In het begin denk je: wie hoort dat nou? Maar het is ongelooflijk hoeveel luisteraars ik tegenkom. Zit ik in het theater, zegt iemand: ik herken uw stem.”

Nachtprogrammamakers hebben, om redenen die met inhoud en sfeer van hun programma samenhangen, vaak een uitgesproken voorkeur voor de nacht. Voor Van Lier speelt dat nauwelijks een rol: “Met hetzelfde enthousiasme als overdag zit ik achter de microfoon. Ik ga mensen niet in slaap lullen. Als ik Hot Pants van James Brown draai, schiet het wel even door me heen: zou dat niet te opwekkend zijn? Misschien. Maar de nachtwaker zal er vast niet mee zitten.” Wel checkt ze graag de toestand van haar luisteraars: “Zit je al in pyjamaatje of ben je een echte nachtbraker?” vraagt ze aan een man die net z’n hond heeft uitgelaten.

“Een beetje tegengif tegen het cynisme, dat van alles veronderstelt”

“Tussen middernacht en één uur hebben we 180.000 luisteraars,” vertelt Michiel Driebergen, redacteur bij NCRV’s Casa Luna (Radio 1, 0.00 - 2.00 uur). Op dat tijdstip zijn daar interessante interviews met bijzondere gasten te horen, zoals onlangs Saskia Noorman-Den Uyl, tot voor kort PvdA-Kamerlid, Rein Willems, directeur Shell Nederland of minister Ben Bot. Het programma zit ruim boven het gemiddelde luistercijfer (zo’n 135.000 luisteraars) op dit uur. Tussen 1.00 en 2.00 uur daalt dat aantal fors bij alle programma’s. Toch zijn er, onder de 80 tot 90.000 luisteraars van het tweede uur van Casa Luna, heel wat bellers.

“Bij iets heel actueels uit de politiek staat de lijn constant roodgloeiend,” zegt Driebergen. “Bij politieke onderwerpen proberen we bellers zoveel mogelijk te selecteren op ‘links’ en ‘rechts’. In het algemeen doen we nooit aan censuur. Maar toen er zoiets ingrijpends gebeurde als de moord op Van Gogh, moest ik wel heel erg nadenken of ik sommige mensen aan het woord zou laten.”

De sfeer in Casa Luna is aangepast aan de nacht. Gast en interviewer krijgen een zendertje, zodat ze, gezeten in fauteuils bij de haard, glaasje wijn in de hand, met elkaar kunnen praten. Presentator Joris Linssen: “We willen niet zozeer een scherp debat of een kritische ondervraging, maar proberen juist de andere kant van een gast te laten zien. Hun drijfveren, hun particuliere leven. Dat geeft toch een ander beeld van de persoon die je overdag te horen krijgt; het is een beetje tegengif tegen het cynisme, dat van alles veronderstelt.”

“Als ik met zo’n gesprek een klein verschil kan maken, is mijn dag goed”

“Ieder onderwerp trekt zijn eigen bellers,” zegt Linssen. Vast waar. Maar wie naar de bellers luistert, treft niet zelden alleenstaanden en mensen die aan huis gebonden zijn door krappe financiën, hun gezondheid, gezinssituatie, of wakker zijn vanwege hun werk. “Door de ether weet ik me ’s nachts tenminste verbonden met ‘the lonely’,” vertelt een journaliste die aan het werk is. Ze is niet de enige. “In de nacht zijn mensen vaak meer bereid om iets persoonlijks met een ander te delen,” zegt Han Hoogendoorn. Hij werkt voor de afdeling Nazorg van de EO waar jaarlijks 33.000 telefoontjes binnenkomen van mensen die al dan niet op een programma reageren. Bij de EO mag je ook bellen wanneer je je eenzaam voelt of behoefte hebt aan aandacht. Op de website van EO-Nazorg staat een lange lijst van meestgestelde vragen. Om er maar een greep uit te doen: vragen over abortus, seksverslaving, minderwaardigheidsgevoelens, huwelijksproblemen, beschadigde emotionaliteit. Maar mensen bellen ook met aardse zaken als ‘hoeveel zakgeld moet ik mijn dochter geven?’

In Randen van de Nacht (Radio 2, 0.04 - 1.02 uur) kan live worden ingebeld over actuele onderwerpen of human interest-thema’s. EO-presentator Evert ten Ham werkt al vijftien jaar voor nachtradio: “Erg leuk om te doen. Gezellig maar ook intens. Op zo’n tijdstip is je houding en je manier van praten anders. Je vraagt je heel snel af: wie zijn die mensen? Wat houdt ze bezig? Wat is het verhaal achter het verhaal? Soms is het heel heftig. Wanneer iemand me in een tussendoor-zinnetje vertelt, terwijl dat helemaal niet het onderwerp is, dat ze als achtjarige door haar oom werd verkracht, dan zeg ik: ‘Heb ik dat goed verstaan? Je zegt dat je door je oom werd verkracht toen je acht was. Heb je wel hulpverlening gezocht?’ Dat laat me na de uitzending ook niet los. Je krijgt vertrouwen waar je zorgvuldig mee om moet gaan. Want zij dacht: het is nu of nooit.

Ja, dan bel ik terug en ik probeer zo iemand naar de professionele hulpverlening te krijgen. Als ik met zo’n gesprek een klein verschil kan maken, is mijn dag goed.”

Randen van de Nacht signaleert nogal wat problemen. Ten Ham: “Neem dementie. Meer dan de helft van de Nederlanders is daar bang voor. Als we zo’n onderwerp aan de orde stellen, zit mijn collega die de telefoontjes opneemt, non-stop aan de telefoon. Er zitten zo vreselijk veel mensen in de stront, ze verdrinken zó in ellende, dat ik eigenlijk vind dat de politiek dat zou moeten oppakken. Zet bij de publieke omroep ‘talkradio’ op met een psychiater, een psycholoog en een maatschappelijk werker. Dat zou heel therapeutisch kunnen werken.”

Ten Ham noemt als voorbeeld het onderwerp ‘conflicthantering’: “Als iemand ontdekt hoe je dat met woorden kunt doen, ben je al een heel stuk verder. Trek daar als overheid nou eens een bedrag voor uit. Talkradio zou echt wat toevoegen aan het maatschappelijk welbevinden. Volgens mij zou je zelfs heel wat medische kosten kunnen besparen. Mensen hebben een enorme behoefte aan laagdrempelig advies en een luisterend oor. ”

“In de nacht heerst een ander bioritme”

“Ik voel een sterke voorkeur voor de nacht,” zegt Evert ten Ham. “Misschien komt dat omdat ik eigenlijk van beroep verpleegkundige ben, een mensenmens.” Van twaalf tot één bellen er veel artiesten, theatertechnici, zakenmensen, vertegenwoordigers. “Dat past binnen een normaal, gezond dagritme. Maar later of na de uitzending krijg je vaak de niet--werkenden met een heftige problematiek. Mensen die uit een inrichting bellen, problemen met verslaving hebben of in de relationele sfeer,” vertelt hij. “Het lijkt wel alsof het hartritme ander is. ’s Avonds kijken mensen terug op de dag, op hun frustraties en overwinningen. Mensen zijn veel meer in de beschouwende sfeer, dieper bij hun hart.”

Ook Linssen van Casa Luna, die overdag relatief hectische tv-programma’s maakt, zoals Taxi en Hello Goodbye (op Schiphol) herkent het contrast tussen werken en rust. “In de nacht heerst een ander bioritme. In het begin vond ik het best zwaar om die overgang te maken van snel in tien minuten alles te weten komen, naar een lang gesprek. Nu luister ik vooral. Door het tijdstip, de informele omgeving en de toon creëer je een prettig gesprek. Dat past ook bij de NCRV-interviewtraditie van de nacht. Het gaat er niet om mensen te kwetsen. Je wilt dingen blootleggen met respect voor de gast.”

Redacteur Michiel Driebergen: “Wat wij maken, moet gewoon in de nacht. Dat is het tijdstip dat je mensen zoals Rein Willems, de directeur van Shell kunt uitnodigen, of minister Ben Bot, die dan iets over zijn Indisch verleden vertelt. Bij ons merken ze dat ze hun verhaal kwijt kunnen en niet na drie minuten uit de ether worden gegooid. In de nacht luisteren mensen bovendien wél naar een lang interview.”

Aanbevelingen te over om het sociale instituut ‘nachtradio’ te koesteren, dat overdag ook op de computer valt te beluisteren. Maar financieel kwetsbare mensen en ouderen hébben vaak geen computer. En ook een zakelijke automobilist, zoals KRO-radiomaakster Adeline van Lier, die wekelijks het land afreist om voorstellingen, exposities en films te zien, merkt hoe de bereikbaarheid van kwaliteitsradio afneemt. Het programma De Avonden van de VPRO bijvoorbeeld is tegenwoordig alleen nog maar via de Concertzender te beluisteren, die uitzendt via de kabel. ”Ik vind het zó jammer dat ik de VPRO niet meer in mijn auto kan ontvangen. Nu sta ik voor het stoplicht met een luisterboek.”