Tribune 06/2006 :: Buurt in verzet

Tribune, juni 2006

Buurt in verzet

Tekst: Ronald KennedyFoto's: Janssen en De Kievith

Overal in Nederland gaat sociale woningbouw tegen de vlakte om plaats te maken voor koopwoningen. Maar met de sloop van Nieuw Crooswijk, (1825 betaalbare en vaak gerenoveerde huurwoningen), maakt Rotterdam het wel erg bont. Niet alleen gaat er voor 175 miljoen euro aan onroerend goed tegen de vlakte, maar ook de sociale cohesie gaat eraan, zo waarschuwen bewoners. De plannenmakers zeggen juist te handelen in het belang van de Crooswijkers. Maar wat verstaan zij daar onder? Tribune-redacteur Ronald Kennedy zocht het uit. Fotobureau Janssen & De Kievith maakte portretten van de bewoners en hun wijk.

De Paradijslaan loopt als een slagader door Nieuw Crooswijk. Bakstenen arbeiderswoningen uit de jaren twintig, degelijk metselwerk en fraaie entrees domineren de architectuur. De islamitische winkelier heeft zijn hoekwinkeltje met groente en fruit simpelweg t Paradijs genoemd.

Midden op deze Paradijslaan heeft het Woning Bedrijf Rotterdam (WBR) een informatiepunt opgezet. Wijkteammanager Aat Biesheuvel buigt zich over een maquette waarop te zien is hoe het buiten ooit moet worden: groenperkjes, hoogbouw en ondergrondse parkeerplaatsen. Biesheuvel optimistisch: De inschrijvingen zijn nog niet begonnen, maar ik denk dat we uiteindelijk mensen moeten teleurstellen.

Christine van Grunsven, directeur van Ontwikkelingscombinatie Nieuw Crooswijk (OCNC) heeft zich bij haar collega geschaard. De OCNC is een samenwerking van WBR, ERA Bouw en Proper-Stok Woningen. Allemaal echt Rotterdamse bedrijven. Zij streven naar diversiteit in Nieuw Crooswijk, dus gaan niet minder dan vijf architecten straks aan de slag om de wijk meer cachet te geven. Van Grunsven wordt helemaal warm wanneer ze over het masterplan praat. Natuurlijk handelen we vanuit de ratio, maar zo n project kun je niet aanpakken als je geen voeling met de wijk hebt. Wanneer je alleen maar verkooppraatjes houdt, prikken de buurtbewoners daar zo doorheen.

Want, zo benadrukken Van Grunsven en Biesheuvel eensgezind: ze handelen in het belang van Rotterdam en de Crooswijkers. Zelfs als door 1825 van de 2123 sociale huurwoningen een sloopkogel moet. Biesheuvel legt uit: Wonen is meer dan alleen de woning, het gaat ook over de woonomgeving.

Van Grunsven onheilspellend: Als je niks doet glijdt de wijk af naar hoe het in Hoogvliet of Spangen was in slechte tijden, omdat mensen hier wel wonen maar met het idee zo snel mogelijk te verhuizen. Dat is niet goed voor de wijk. De gemiddelde woonduur in Nieuw Crooswijk is acht jaar en pakweg de helft van de ruim vierduizend Crooswijkers woont er al meer dan 10 jaar. De grootste groep (ruim 30 procent) woont er zelfs al tussen de 10 en 25 jaar. Menig verhuurder zou zijn handen dichtknijpen met zoveel trouwe huurders. Maar Van Grunsven en Biesheuvel concluderen uit die cijfers dat er veel mutatie is .

Monumentale verspilling

De sloop van Nieuw Crooswijk stuit op veel protest. De SP heeft zelfs de eerste prijs voor Monumentale Verspilling uitgeloofd aan wethouder Bolsius voor het masterplan: een vergulde hand met een gat erin. Snappen Biesheuvel en Van Grunsven de kritiek en weerstand tegen hun masterplan? Dat ligt er aan vanuit welk perspectief je discussie voert, reageert Van Grunsven. Als je nu in een goede woning woont, relatief weinig huur betaalt en je hebt het naar je zin, natuurlijk ben je dan tegen. Biesheuvel vult aan: Als je alles vanuit dát perspectief bekijkt, is er veel om op te schieten. We steken onze nek uit met dit plan, omdat je als je op de lange termijn resultaat wilt hebben drastische maatregelen moet durven nemen.

Maar waaróm moeten al die woningen tegen de vlakte? Biesheuvel kijkt Van Grunsven vragend aan. Beantwoord jij die vraag of doe ik dat? Het wordt Van Grunsven. De oorsprong blijkt in de privatisering van het Woning Bedrijf Rotterdam te liggen. Daardoor zijn we op een andere manier naar het woningbezit gaan kijken. We moeten de afweging maken: renoveren of slopen. Maar renoveren is al uitvoerig gebeurd en een groot deel van de woningen heeft dubbel glas, kunststof kozijnen en nieuwe leidingen. Toch deugt er niet veel van de woningen, vindt Van Grunsven. Waar de zwakke punten zitten? Die zitten eigenlijk overal. Biesheuvel somt de mankementen op: Slechte funderingen, slechte daken, houten vloeren... Of zoals de gemeente de staat van de huizen in Nieuw Crooswijk typeert: vochtig, tochtig en gehorig.

Te veel sociale woningbouw

Maar bovenal gaat het WBR en OCNC om de infrastructuur. De straten zijn te nauw en er is te weinig groen. Op de kaart in het masterplan zijn al de nodige glijbaantjes ingetekend waar straks speelplaatsen komen. Want het bouwen van een wijk is meer dan het stapelen van stenen, vindt Van Grunsven. Biesheuvel vult aan: Je moet je auto kunnen parkeren en je kinderen moeten buiten kunnen spelen. Wanneer je die voorzieningen niet biedt, verlaten mensen die het net even iets breder hebben de stad.

In 2004 publiceerde prof. ing. A. F. Thomsen van de TU Delft een rapport getiteld Sloop en sloopmotieven . Sociale huurwoningen blijken twaalf keer zoveel kans te lopen gesloopt te worden als koopwoningen. Per jaar worden er circa 6500 betaalbare woningen gesloopt en de onderzochte corporaties verwachten dat dit de komende tien jaar zal toenemen met zo n 200 procent. Sloop gaat vooral ten koste van betaalbare woningen, wijzen ook cijfers van het Centraal Fonds Volkshuisvesting uit. Nieuw Crooswijk is daarvan een goed voorbeeld. De gemiddelde huurprijs ligt nu rond de 330 euro en 88 procent van de Nieuw Crooswijkers bestaat uit minima en modaal.

Uit het rapport van Thomsen blijkt dat niet zozeer de technische staat, maar sociaal-economische motieven van doorslaggevend belang te zijn bij sloop van sociale huur-woningen: een hoog percentage allochtonen, een slechte marktpositie, probleemwijken en de wens om de doelgroep te veranderen zijn de werkelijke redenen.

Van Grunsven lijkt dat te erkennen. Rotterdam bestaat ongeveer voor 70 procent uit -sociale woningbouw. Daar kun je van alles van vinden, maar je moet er iets aan doen. Mensen die iets meer verdienen of kinderen krijgen, verlaten de stad. Zij gaan naar de buitenwijken als Bleiswijk, Capelle, Barendrecht of zelfs Brabant. Zowel Van Grunsven als Biesheuvel wonen zelf even buiten de stad . Van Grunsven: Als stad moet je gezinnen en mensen met hogere inkomens behouden om economische vooruitgang te boeken. Die notie zouden politieke partijen moeten begrijpen, denk ik vanuit mijn simpelheid. Je kunt niet ontkennen dat dit project goed is voor Rotterdam.

Maar de OCNC belooft dat er ook op de minder gevulde beurs wordt gelet. Kopen kan al vanaf 175 duizend euro. We hebben straks ongeveer 30 procent sociale huur woning, aldus Biesheuvel. Van Grunsven vult aan: Dat is meer dan het gemeentelijk beleid mogelijk maakte. Biesheuvel vindt dat het WBR, alhoewel geprivatiseerd, nog steeds een stukje maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft. Zij streven naar een Crooswijkse Mix . Van Grunsven: Het moet een wijk worden waar iedereen terecht kan. Een wijk met dorpse structuren waar je naast iemand woont die zwanger is en aan de andere kant iemand die bij wijze van spreken dood gaat.

Dit utopia hoeft niet lang meer op zich te laten wachten. Ik denk dat we deze zomer al aan het slopen zijn, aldus Van Grunsven enthousiast. Dan kan eind dit jaar de eerste nieuwbouw beginnen. Ook de bewoners zijn blij, zeggen de plannenmakers. Er heerst opluchting dat het nu echt gaat gebeuren, al moeten ze toegeven dat de bewoners van Crooswijk niet juichend over straat gaan. Wij zijn voor, zul je niet snel op spandoeken zien.

Terugkeergarantie? Begraafplaats Crooswijk zeker

Nieuw Crooswijk gaat natuurlijk niet in één keer tegen de vlakte. Volgens het Masterplan is het trapeziumvormige woonblok aan de Boezemlaan als eerste aan de beurt. De verhuisgesprekken zijn daar in april 2004 begonnen. Maar sommige bewoners peinzen er niet over om te vertrekken. Het gaat om dit stukje, de vinger van Biesheuvel priemt op de kaart virtueel in de woning van Nel de Groot. Ze heeft een meterslang spandoek voor haar woning hangen, waarop staat: Blijf van onze huizen af!

Nel de Groot is één van de volhouders. In haar woonblok moeten 56 woningen leeg; er zijn er nog tien bewoond. De Groot woont al 22 jaar met haar echtgenoot Jan zeer tevreden in haar huurflatje. Ze wil voor geen goud weg uit haar Crooswijk. En kom niet aan met het verhaal dat ze recht heeft op terugkeer; dat wil er bij haar niet in. De bewering van het WBR dat er 30 procent sociale huurwoningen terugkomt, behoeft namelijk nuancering. Van de 2100 nieuwbouwwoningen komt uiteindelijk 12 procent in de categorie goedkope huur : onder de 470 euro per maand. De rest van de sociale woningbouw zit boven de huuraftoppingsgrens en is daarmee alleen nog bereikbaar voor lage inkomens met hele specifieke problemen. Weliswaar krijgen huidige bewoners een eenmalige vergoeding van 5000 euro. Maar met een minimumhuur van tegen de 500 euro, exclusief servicekosten, blijft terugkeer voor veel Crooswijkers een illusie. Kijk, dat kennen wij niet ophoesten, zegt Nel de Groot die nu ongeveer 200 euro kwijt is aan huur. Dan kennen ze wel zeggen dat we er een garasie bij krijgen, maar ik hebt niet eens 'n fiets.

Overal in Nieuw Crooswijk hangen posters van de SP ( Slopen? Bezopen!) voor de ramen. Er is ook een lokale variant op Loesje bedacht: Croosje. Ich bin ein Crooswijker en Rotterdam vernielt zich voortdurend, blijken populair. Om de hoek bij Nel de Groot hangt Terugkeergarantie? Begraafplaats Crooswijk zeker voor een raam. Het blijkt het huis van de 80-jarige mevrouw Van Rijssel. Op de grond van haar ruime woonkamer staat een Xbox-spelcomputer. Nee, niet van haar zelf, zegt ze lachend. Van mijn kleinzoon. Mijn jongste dochter woont hier boven. Hartstikke gezellig.

Mevrouw Van Rijssel is een échte Crooswijker, geboren aan de Paradijslaan. Het Pand van 't Paradijs, de groentewinkel op de hoek, blijkt vroeger de textielzaak van haar ouders te hebben gehuisvest. De sloopplannen van haar Nieuw Crooswijk noemt ze in één woord belachelijk . Het WBR wil nota bene op de plek van haar huis een hoge flat bouwen voor senioren, mét lift. Maar mevrouw Van Rijssel doen ze daar geen plezier mee. Met mijn dochter boven me zal ik niet zomaar acht dagen dood in mijn flatje liggen. Maar daar?

Ouderwetse volksbuurt

Onafhankelijk buurtonderzoek uit eind 2003 leert dat 76 procent van de Nieuw Crooswijkers niet wil verhuizen. Fotograaf Menno Janssen woont al 18 jaar in de wijk. Hij is woordvoerder van Federatie Bewonerscomités Nieuw Crooswijk (FBNC) die zich fel heeft gekant tegen het disasterplan. Nieuw Crooswijk is een prettige, ouderwetse volksbuurt waar iedereen nog elkaar groet op straat, kenschetst Janssen zijn woonomgeving. Afgezien van de huizen, wil ik vooral dát niet kwijt. Hebben we in Nederland een wijk waar mensen gebroederlijk met elkaar omgaan, moet het tegen de vlakte!

Hij pakt een kaart van de wijk erbij en rolt die uit op tafel. Met rode lijnen heeft hij aangegeven welke woningen gesloopt gaan worden. Het is zoeken naar de stukjes die gespaard zullen blijven, maar de kaarten van WBR laten dat niet zien. Schandalig toch? .

Zijn ruime woning doet niet onder voor een flat in een willekeurig grachtenpand in Amsterdam. Nieuwe ramen, nieuwe plafonds en prima elektrische voorzieningen. En met het uitzicht over het groene en stille kerkhof is ook niets mis. Het gaat het geprivatiseerde Woningbedrijf alleen maar om winst, denkt hij. Als ik de kans krijg om deze woning zoals die nu is te kopen, teken ik vandaag nog. Maar die kans krijgt hij niet, omdat het WBR hoopt meer winst te kunnen maken met nieuwbouw.

Blikvernauwing en kapitaalvernietiging, zo typeert Janssen de sloopdrift. De geschatte WOZ-waarde van de woningen is zo'n 175 miljoen euro. Aangezien de WBR ooit is begonnen als gemeentebedrijf, gaat het wél om gemeenschapsgeld. De Betuwelijn mag een bodemloze put zijn, vindt hij, hier wordt ook nog eens met burgers gespeeld. Om nog maar te zwijgen van de vernietiging van cultuurhistorische stedenbouw, waarvan Rotterdam al zo weinig heeft.

Jachthaven

Het masterplan is een wapenfeit van het demissionaire Leefbarencollege. Maar de opmars van de PvdA in de Maasstad biedt weinig hoop. De vorige PvdA-fractie heeft vóór de sloopplannen gestemd, en de nieuwe maakt weinig aanstalten om daarin verandering aan te brengen. VVD-minister Dekker mag dan bij veel huurders de gebeten hond zijn, architect Leo Onderwater wees er onlangs in de NRC op dat vooral PvdA-wethouders verantwoordelijk zijn voor het failliet van het volkshuisvestingsbeleid in de grote steden. Hij laakt de sloop van goede, betaalbare huizen ten gunste van megalomane projecten. Een degelijke socialist gooit zijn oude schoenen pas weg als ze zijn versleten en hij de zekerheid heeft over nieuwe te beschikken.

Nieuw Crooswijk lijkt perfect in die beeldspraak te passen. De wijk staat er zo'n tachtig jaar en als er geen natuurramp gebeurt kunnen de panden nog wel honderd jaar mee, zegt Janssen. We lopen langs de Rottekade. Er liggen wat bootjes te dobberen. Dit moet natuurlijk een jachthaven worden, alles duurder en groter, moppert hij, terwijl hij amicaal een buurtbewoner groet die zijn hond uitlaat. Als we voorbij het huis van Tante Nel Zandstra lopen, klopt zij op het raam en zwaait. Iedereen kent elkaar hier, zegt Janssen. Dit is de Crooswijksebocht, waar maar liefst 98 procent van de bewoners wil blijven wonen. Tante Nel wordt 71, maar dat geef je haar niet met haar hoogblonde kapsel en perfecte make-up. Trots laat ze haar woning zien. Van binnen oogt het als een doorsnee nieuwbouwwoning. Mooie keuken, kunststof kozijnen, douche én een bad. Ik woon hier al 42 jaar, zegt ze. En als het aan mijn ligt blijft ik hier nog 42 jaar wonen. Over vochtig, tochtig en gehorig waar het masterplan over spreekt, zul je haar niet horen. Nou, ik heb geen klachten hoor.

Slopen waar nodig, renoveren waar mogelijk

Nieuw Crooswijk, een week later. Christine van Grunsven en Aat Biesheuvel zullen me laten zien waarom de buurt tegen de vlakte moet. Ze nemen me mee naar het Wandeloordgebied. Jaren achterstallig onderhoud hebben hun sporen achtergelaten: ingezakte funderingen, her en der ontbreekt een baksteen in de gevels en het vuil slingert op straat. In een zijstraatje kijken drie mannen handen in de zij verontrust naar boven. Het blijken vaklui te zijn die namens het WBR een ernstig mankement inspecteren. De gevel puilt uit, constateren ze. Er wordt overwogen een trekstang te plaatsen. Kijk er in vredesnaam goed naar, drukt Biesheuvel de mannen vroom op het hart. Tegen mij: Als verhuurder moet je wél kunnen instaan voor de veiligheid van bewoners.

Dan hebben ze je wel gelijk het rotste stuk van de buurt laten zien, reageert Menno Janssen verontwaardigd. De sloop van het Wandeloordgebied is nauwelijks omstreden. Slopen waar nodig, renoveren waar mogelijk, luidt het motto van de FBNC, die maar wat graag zou zien dat de wijk nieuwe impulsen krijgt. Maar dan wel op een andere manier. Architecten en bouwkundigen die de FBNC ondersteunen, vinden dat 150 tot 200 woningen rijp zijn voor de sloop, waaronder panden in het Wandeloordgebied. Van mij mogen die morgen plaatsmaken voor luxere woningen, oordeelt Janssen. Lijkt me een goed begin om van Nieuw Crooswijk een populaire wijk als De Pijp of De Jordaan in Amsterdam te maken. Dan trek je pas écht hoge inkomens de wijk in.

Alternatieve plannen, rapporten, foto's e.d. van Nieuw Crooswijk vindt u op de uitgebreide website van de FNBC.