Tribune 03/2001 Schrikbarend lerarentekort, opkomst privéscholen en afhankelijkheid van sponsors

Tribune 16 maart 2001

Schrikbarend lerarentekort, opkomst privéscholen en afhankelijkheid van sponsors

Het onderwijs is gezakt

Les krijgen in een ABN-Amro-lokaal, een tennisbaan bij de school van de VSB-bank, een disco van Levi's, 180 uur gratis internet in ruil voor plaatsing van een Coca-Cola automaat in de hal. Wie een Nederlandse school bezoekt, kan niet meer om de reclame en de sponsoring heen. En de beïnvloeding houdt niet op zodra het lesuur begint. Zo presenteerden Shell en Schiphol een gezamenlijke lesbrief over het milieu en stuurde de vleeslobby op grote schaal een werkboek naar middelbare scholen, waarin gewaarschuwd wordt voor de gezondheidsgevaren die vegetariërs bedreigen. Enkele jaren geleden maakte het ministerie een aantal afspraken rond sponsoring met de scholen, en legde die vast in een convenant. De evaluatie daarvan was onthullend. Slechts een vijfde van de scholen geeft aan het convenant te gebruiken als handleiding. Een kwart van de onderzochte basisscholen vindt sponsoring belangrijk voor het primaire onderwijsproces, zoals lesgeven en huisvesting, terwijl dat volgens het convenant niet is toegestaan, en een derde van de scholen informeert de ouders niet over de sponsoractiviteiten. Onderwijsminister Hermans lijkt dit allemaal wel best te vinden. In zijn recente beleidsbrief Onderwijs in Stelling zegt hij weliswaar dat de overheid garant moet staan voor goed onderwijs, maar laat hij ook weten er geen enkel probleem mee te hebben als ouders en bedrijven zich meer gaan toeleggen op de financiering daarvan. Een gevolg hiervan zal zijn, dat de tweedeling tussen rijke en arme scholen toeneemt. Arme ouders kunnen immers geen hoge eigen bijdragen betalen en bedrijven sponsoren niet uit liefdadigheid, maar uit marketingoverwegingen. En dus zijn scholen in rijke wijken veel interessanter als sponsordoel dan die in achterstandsbuurten. Meer sponsorgelden maakt het voor de regering eenvoudiger om zelf te bezuinigen. En dat is de afgelopen jaren op een schrikbarende manier gebeurd. In 1987 besteedde Nederland zo'n zeven procent van alles wat er verdiend wordt aan onderwijs. Daarmee zaten we duidelijk boven het gemiddelde van de geïndustrialiseerde landen. Dit jaar geven we naar schatting slechts 4,6 procent van ons nationaal product uit aan onderwijs, en zitten we even duidelijk in de achterhoede van de rijke landen. De gevolgen hiervan zijn indringend zichtbaar: vieze, onveilige en slecht onderhouden scholen en een toenemend lerarentekort, doordat de werkdruk groot is en de salarissen achterblijven. Onlangs haalden enkele Almeerse scholen het nieuws: uit pure ellende hadden zij hun lesweek teruggebracht tot drie of vier dagen. Alle andere noodsprongen, zoals onbevoegden voor de klas en een wisselrooster zodat steeds een andere groep vrij heeft, waren uitgeput. Volgens cijfers van het ministerie kwamen basis en voortgezet onderwijs samen vorig jaar ruim 15.000 leerkrachten tekort. Ruim een vijfde van de basisscholen had aan het begin van het huidige schooljaar te weinig leraren om alle lessen te geven. In het voortgezet onderwijs is zelfs 66 procent van de scholen er niet in geslaagd alle vacatures te vervullen. En de problemen nemen nog toe. Volgens prognoses van minister Hermans bedraagt het lerarentekort in alleen al het basisonderwijs bij ongewijzigd beleid 20.000 in 2004. Het antwoord van de Markt op deze droefenis ligt voor de hand: privé-scholen. Het Groningse Noordbroek had de primeur van een privé-basisschool. De ouders moeten zelf 500 gulden per maand per kind bijdragen. De rest van het benodigde geld komt van sponsors. Instituut Westvoorne volgde met een opleiding aan een privé-basisschool die 25.000 gulden per kind per jaar kost. Het gevolg van deze ontwikkeling is onherroepelijk dat het draagvlak afneemt voor onderwijs dat de overheid bekostigt. Waarom zou je immers meebetalen aan de onderwijsbegroting als je zelf op jaarbasis al 25.000 gulden aan het onderwijs voor je kind neertelt? Om de problemen in het onderwijs te verhelpen is heel veel geld nodig. In de aanloop naar Prinsjesdag vorig jaar becijferde onderwijsbond Aob dat de begroting van 40 miljard verhoogd moet worden met nog eens 17,9 miljard. Omdat echter niets erop wijst dat het kabinet bij de komende Voorjaars-nota extra geld naar het onderwijs sluist, laat de bond het niet bij woorden alleen. Op 13, 14 en 15 maart vinden er regionale stakingen van één middag, en op 15 maart een gezamenlijke landelijke actie van ouders, leraren en scholen. De eis: nog dit jaar moet het onderwijs er minstens één miljard gulden bij krijgen.

Volendamse toestanden

Rampen zoals in Volendam leiden eerst tot medeleven, dan tot het stellen van de schuldvraag en uiteindelijk tot nieuw beleid. De put wordt meestal pas gedempt, als het kalf is verdronken. Dat moet echt anders.

Vorig jaar constateerde TNO dat veel schoolgebouwen onveilig zijn. Na een SP-enquête onder 400 basisscholen had ik staatssecretaris Adelmund al eerder geld gevraagd voor een veiligheidsfonds, waaruit scholen dringend noodzakelijke verbeteringen in de gebouwen kunnen betalen. Dat leek mij de normaalste zaak van de wereld: kinderen moeten immers kunnen rekenen op veilige scholen. Gek genoeg werd dat voorstel faliekant afgewezen. Enkele weken geleden deed de EO onderzoek naar de brandveiligheid op scholen. De helft van de onderzochte scholen bleek geen ontruimingsoefening te houden. Het is een kwestie van tijd totdat dit tot ongelukken leidt. Het medeleven zal wederom groot zijn, de schuldvraag zal worden gesteld en uiteindelijk zullen scholen meer geld krijgen voor de veiligheid in en om het gebouw. Mogen we dat nu eindelijk eens bereiken zonder Volendamse toestanden?

Harry van Bommel

Volgens het rapport Education at a glance geven Nederlandse leraren in het voortgezet onderwijs gemiddeld meer dan 900 uur les. In de landen rondom ligt het gemiddelde onder de 750 uur. Daarnaast zijn ook de klassen in Nederland gemiddeld groter.

In 1993 lag de gemiddelde verzuim-duur voor leerkrachten op 14,8 dagen per jaar. In 1998 was dat toegenomen tot 18,9 dagen. Een groot deel van het ziekteverzuim is van psychische aard.

Uit recent onderzoek van het Centraal Plan Bureau blijkt dat een vijfde van de jonge universitair geschoolde leraren in het voortgezet onderwijs minder loon krijgen, dan waar ze recht op hebben. Scholen noemen geld-gebrek als reden voor de - bewuste - onderbetaling.

'Adelmund en Hermans (minister en staatssecretaris van Onderwijs - red.) voeren een volstrekt falend beleid.' Sweder van Wijnbergen, oud secretaris-generaal op het ministerie van Economische Zaken

'In Nederland werken alle krachten samen om de coöperatie uit het onderwijs te halen.'

Kees Schuyt, Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid

'Een school is een bedrijf. Het onderwijs kan niet meer buiten het bedrijfsleven om. Lespakketten per post, videobanden, CD-roms, software. Ze proberen alles om hun naam de school in te krijgen.'

Directeur Van der Zwaag van de Openbare Voorwegschool in Heemstede

'McDonald's en VSB investeren niet in scholen in de Haagse Schildersbuurt, maar in Heemstede en Wassenaar.'

Rob Limper, directeur Vereniging voor Openbaar Onderwijs