Tribune 03/2001 Red Frans Hals

Tribune 16 maart 2001 Red Frans Hals!

In de depots van het Haarlemse Frans Halsmuseum staan eeuwenoude kunstwerken te rotten. Vocht, schimmel en insecten hebben er vrij spel. Een rondleiding door de gewelven, waar stijve heren en bemutste dames de bezoekers vanuit hun lijst verwijtend lijken aan te kijken.

'Ik kan wel janken,' verzucht een vrouw bij het zien van de vochtige, bedompte zolder die in het Frans Halsmuseum voor depot doorgaat. Haaks tegen de linkermuur van een lange, ongeveer zes meter brede ruimte staan een twintigtal houten frames, betimmerd met kippengaas. Daar zijn met haken en ogen de schilderijen aan bevestigd. Een schamel lampje verlicht het vertrek net voldoende om een enkele tor te zien wegkruipen tussen de spleten van het hout. Het is er ijskoud. Direct boven ons hangen de hanenbalken. Door een gat in het dak en een weggeschoven dakpan, kunnen we zien dat de lucht begint dicht te trekken. Hoe is het mogelijk dat uitgerekend op deze plek eeuwenoude werken van meesters als Frans Hals en Jacobus van Looy bewaard worden?

'Het is hier verschrikkelijk vochtig,' zegt museumdirecteur Karel Schampers. Toen de voormalig conservator van het Stedelijk Museum Amsterdam twee maanden geleden werd aangesteld bij het Frans Hals, kreeg hij de schrik van zijn leven. Onmiddellijk trok hij aan de bel bij de commissie kunstzaken van de gemeente Haarlem. SP-raadslid Pieter Elbers riep, in samenwerking met de plaatselijke VVD-actievoerder Gerard Nol ('Dit overstijgt ieder partijpolitiek gesteggel'), een comité in het leven waarin behalve raadsleden van PvdA en VVD en SP-Kamerlid Harry van Bommel ook kopstukken uit de Haarlemse kunstwereld zitting hebben. Zoals Lennaert Nijgh – bekend als de vaste tekstschrijver van Boudewijn de Groot. Onlangs bezocht het comité de gewelven van het museum. En was diep ontsteld.

'Het is een wonder dat er nog geen schilderijen zijn weggerot. Maar het risico is enorm'

'De dakdelen zijn niet geïsoleerd,' vervolgt Schampers, 'het lekt door de gaten in de muren en het dak. Door al dat vocht zet het hout dat in de zolder verwerkt is, maar ook het hout van de lijsten, uit of krimpt in. Het is een wonder dat er nog geen schilderijen zijn weggerot. Maar het risico is enorm.'

In de vloer zit een hijsluik dat uitkomt in een van de museumzalen. 'Dat luik mag niet meer gebruikt worden van de Arbo-dienst,' vertelt depotbeheerder Fred Hoogland. 'Nu moeten we met een doek trapje op trapje af de hele zolder door. Denkt u zich eens in hoe makkelijk een stuk zo beschadigen kan.' Via kleine houten trappen en lage doorsteekjes (pas op uw hoofd!) leidt de toer naar een andere ruimte, waar behalve schilderijen ook antieke staande klokken worden bewaard. De troosteloze dofheid van het donkere hout contrasteert hevig met de fiere engeltjes bovenop het meubelstuk. 'Kijk toch hoe mooi dit… had kunnen zijn,' merkt Harry van Bommel op. De rekken waarin de schilderijen opeengepakt staan, doen nog het meest denken aan de afdeling vuren en grenenhout in het gemiddelde Gamma-filiaal. 'Het probleem hier,' vertelt Hoogland, 'is de asbest die in deze ruimte is verwerkt. Dat kan geen kwaad zolang je het rustig laat zitten, maar er lopen overal draden en kabels door de muur. Als beneden in de zaal een van de camera's uitvalt, moet dat hier gerepareerd worden. Maar zodra je aan die draden gaat trekken komen er asbestvezels vrij. Werklui moeten ook nog eens door die kleine kruipruimtes heen en een hele boel opzijschuiven. Veel elektriciens zeggen: daar begin ik niet aan.'

'Verhuizen lijkt me de beste optie. Hier moet staatssecretaris Van der Ploeg gewoon geld voor vrijmaken'

Trapjes, gangetjes, zoldertjes, linksom, rechtsom. Koude zolders, warme zolders. Landschappen hebben in deze entourage hun betovering verloren. Stijve heren en bemutste dames lijken de bezoekers vanuit hun lijst verwijtend aan te kijken. Hoe heeft dit in vredesnaam zover kunnen komen? 'Ik weet dat mijn voorganger de staat van het depot gemeld heeft bij de wethouder,' zegt Karel Schampers. 'Ik heb hem ook gevraagd waarom er niet eerder actie is ondernomen. Zijn antwoord was dat het een kwestie van politieke prioriteiten is geweest.' 'Het is in geen geval een prioriteitenkwestie geweest,' reageert wethouder Jan Haverkort. 'Dat heeft de heer Schampers verkeerd verstaan. Het is alleen ontzettend moeilijk om een betaalbare oplossing te vinden voor 16.000 kunstwerken. De actie die de heer Elbers voert is ook niet nieuw. Al vanaf eind jaren tachtig verschijnen er artikelen in de krant over de staat van het depot.' Eind jaren tachtig! Hoe is het dan mogelijk dat er nog steeds niets is gebeurd? 'Hoho, we zijn hard bezig te zoeken naar andere opties voor het depot. Ik weet niet of u Haarlem kent, maar het is er nogal vol.' Iedere ruimte zonder gaten in het dak lijkt toch verre te verkiezen boven de zolder van het museum… 'Nee, zo steekt dat niet in elkaar… Bovendien zijn er nog geen doeken aangetast. Als dat zo was had ik ze allang weggehaald.' Dus als het moet kan de collectie wel weg? 'Ik zeg u, we werken aan een oplossing.' En nu? 'Hier moet direct actie op worden ondernomen,' zegt Harry van Bommel strijdvaardig. 'Ik wil weten of het museum ooit geld heeft gekregen uit het 'Deltaplan voor de kunst' dat Hedy d'Ancona ooit instelde. Het opknappen van het huidige depot lijkt me een onbegonnen zaak. Ik heb begrepen dat de directie het oog heeft laten vallen op het voormalig belastingkantoor hier in de buurt. Verhuizen lijkt me de beste optie. Hier moet staatssecretaris Van der Ploeg gewoon geld voor vrijmaken.'