Tribune 03/2001 Limburgse gedeputeerde sjoemelt bij het leven, maar... mag gewoon blijven zitten

Tribune 16 maart 2001

Vriendenrepubliek dekt deze man aan alle kanten

Ritselaars in het bronsgroen eikenhout

Vraag: Hoe bont kan een provinciebestuurder het maken voordat de maat vol is? Antwoord: In Limburg héél bont. Milieugedeputeerde Constant de Waal freewheelt al jaren door het Bronsgroen Eikenhout. De SP-Statenfractie schreeuwt om zijn vertrek, maar de gevestigde orde tilt niet zo zwaar aan De Waal's joviale optreden richting milieuovertreders. 'Een ton? Ach, omdat jij het bent: geef maar 35.000 gulden.'

Met zijn boek De vriendenrepubliek - Limburgse kringen deed journalist Joep Dohmen in 1996 heel wat stof opwaaien. Zijn onthullingen over jarenlange frauduleuze praktijken, omkopingen en corruptie door politici in Zuid-Limburg ontketenden landelijke verontwaardiging. Ook de Limburgse politici zelf uitten kritiek. Hun ergernis betrof echter niet degenen die over de schreef waren gegaan, maar de schade die Dohmen aan de 'notabelen' had toegebracht. Nu vijf jaar later milieugedeputeerde Constant de Waal (CDA) onder vuur ligt, blijkt er niets aan die houding van de Limburgse vriendenrepubliek veranderd te zijn. De feiten liegen er niet om. Op eigen houtje verlaagde De Waal boetes die de provincie aan bedrijven had opgelegd wegens het overtreden van de milieuregels. Het lijvige rapport 'De effectiviteit van de handhavingsinstrumenten', dat verslag doet van de handhaving van milieuregels over de periode 1995 tot en met 1999, noemt een aantal gevallen waarin de afgevaardigde – zonder gebleken nieuwe feiten – dwangsommen had verlaagd. Zo werd het bedrijf Interplex BV in Born in juli 1996 een dwangsom van 100.000 gulden opgelegd, maar ontving de provincie in november slechts 35.000 gulden. De reden van die 'coulance' is in nevelen gehuld. Eveneens in 1996 kreeg het agrarisch bedrijf Michels in Deurne een dwangsom van 85.000 gulden aan de broek. Dat bedrag werd eerst verlaagd tot 17.500 gulden, maar ook dat werd nooit betaald. 'Door in een laat stadium – nadat de dwangsom is verbeurd – nog te gaan 'sleutelen' aan de dwangsomhoogte worden onduidelijkheden geschapen,' oordeelt het onderzoeksrapport. En een groepje autoslopers, mocht van De Waal zonder vergunning en ondanks herhaaldelijke controles gewoon zijn gang blijven gaan. 'Later is gebleken dat de handhavers eigen normen hebben toegepast bij de beoordeling van de bedrijven,' aldus het rapport. Er doen hardnekkige geruchten de ronde dat een provinciale controleur zich op kosten van een van de sloopbedrijven een avondje liet verwennen in een nachtclub. Deze ambtenaar G. is inmiddels ontslagen. De hele gang van zaken bij de autoslopers wekte overigens de woede op van de gemeente Sittard, die de provincie aansprakelijk stelde voor de bodemverontreiniging. Volgens SP-Statenlid Edwin Bus meldden vier bronnen dat De Waal hoogstpersoonlijk een bezoek aan de overtreders bracht. Om het een en ander te 'regelen' welteverstaan.

Onder De Waal's verantwoordelijkheid bleek de provincie jarenlang veel te veel betaald te hebben voor saneringsprojecten

Het genoemde rapport viel overigens niet zomaar uit de lucht. De Waal kwam twee jaar geleden al in opspraak tijdens de zogenaamde Teka-affaire. Dit recyclingbedrijf uit Nederweert had veel te veel autobanden op het terrein liggen en de provincie stond met de mond vol tanden toen Teka failliet ging. Ook toen al bleek Constant de Waal over opmerkelijke regelcapaciteiten te beschikken. SP-Statenlid Peter van Zutphen, die de affaire destijds in Maastricht aan de kaak stelde, vertelt: 'Toen Teka bankroet dreigde te gaan, belde De Waal op eigen initiatief de broer van de eigenaar. Of die zijn broer niet wat geld kon lenen om een faillissement te voorkomen. Moet je nagaan! Het gevolg was wel, dat hij direct van het Teka-dossier werd afgehaald.' De kwestie alarmeerde Provinciale Staten, die eiste dat het hele provinciale handhavingsbeleid maar eens flink doorgespit moest worden. Hetgeen dus gebeurde. Maar De Waal toonde zich weinig onder de indruk van de onthullingen in het rapport. 'Ik verwijt mezelf niets. Ik zou zelfs exact hetzelfde doen in de kwesties waarover nu weer kritiek is opgelaaid,' liet hij vorige maand in dagblad De Limburger weten.

Maar er is meer. Eind januari kwam tevens gesjoemel bij bodemsaneringen aan het licht. Onder De Waal's verantwoordelijkheid bleek de provincie Limburg jarenlang veel te veel betaald te hebben voor saneringsprojecten, omdat structureel hetzelfde ingenieursbureau (Iwaco uit Den Bosch) de opdrachten kreeg toebedeeld. Terwijl andere bedrijven veel goedkopere offertes hadden gedaan. De Waal's commentaar in het Limburgs Dagblad: 'De uitvoering van de aanbestedingen ligt bij de ambtenaren.' 'Ja, zo doet hij dat altijd,' zegt Edwin Bus die samen met fractiegenoot Van Zutphen en de GroenLinks-fractie het vertrek van De Waal eiste. 'Als het erop aankomt, geeft hij de ambtenaren de schuld. Dat gebeurde ook toen bleek dat de provincie een groot benzeenlek bij DSM onder de pet had gehouden. Toen zei hij dat de ambtenaren niet goed hadden aangevoeld hoe belangrijk die kwestie was.'

Ondanks de bikkelharde kritiek bleken CDA en VVD geen consequenties te willen trekken uit het gehannes van De Waal

De spanning steeg toen het cruciale Statendebat van 23 februari over het provinciale handhavingsbeleid naderde. De fracties GroenLinks, D66, PvdA en SP waren vooraf duidelijk geweest: De Waal moet weg. Enkele dagen voor dat debat bleek uit antwoorden op vragen van GroenLinks ook nog eens dat De Waal zichzelf met het onderzoek had bemoeid en geprobeerd had om wijzigingen in het rapport aan te brengen. De provinciale controller maakte hiervan melding tijdens een overleg met de Commissie van Onderzoek. Toen Peter van Zutphen Gedeputeerde Staten verzocht om openbaarmaking van de notulen van dat overleg, trad de aloude 'machinerie van de Vriendenrepubliek' in werking. Van Zutphen: 'Ik kreeg een e-mailtje van commissie-voorzitter Jos van Rey, de voorzitter van de Commissie en tevens VVD-fractievoorzitter in de Staten. Hij liet weten dat hij geheimhouding hierover oplegde, opdat er niet tijdens het debat over gesproken zou worden. Dat pikte ik niet en ik zei tegen Van Rey dat ik het wilde aankaarten in het debat. Van Rey zag wel in dat er eigenlijk geen enkele reden tot geheimhouding was, en hief deze op. Toen kwam hij op me af en fluisterde me geïrriteerd toe: 'Je zit hier alleen maar om rotzooi te trappen.'

Het voorval mag achteraf een onheilspellend voorteken heten voor het debat. Want ondanks de bikkelharde kritiek van de oppositie bleken CDA ('Er zijn wel verbeterpunten mogelijk') en VVD ('De Waal? Oh eh, die mag wat ons betreft doorgaan') geen consequenties te willen trekken uit het gehannes van De Waal. Zijn op eigen houtje verlagen van dwangsommen werd niet eens genoemd. CDA fractievoorzitter Hofman kwam zelfs niet verder dan wat vrijblijvende algemeenheden. 'Bent u soms vergeten waar het hier eigenlijk om gaat?' brieste Peter van Zutphen. 'We gaan ervan uit dat hij de waarheid spreekt,' luidde het nauwelijks hoorbare antwoord van Hofman. Toen De Waal zelf het woord nam, zakte bij de oppositie helemaal de broek af. Uiterst kalm en gelaten hield het mikpunt van alle kritiek een slaapverwekkend praatje over een 'versnipperde database' en 'betere communicatie in de toekomst'. Over 'dat element' wilde De Waal slechts kwijt, 'dat de toepassing van de dwangsommen wel wat professioneler mag'. Daarmee opnieuw implicerend dat het allemaal de schuld van de ambtenaren was. En Commissaris der Koningin van Voorst tot Voorst deed er nog een schepje bovenop, door de beïnvloeding van de controller door De Waal als 'versterking' uit te leggen. Dit tot tevredenheid van VVD'er Van Rey, die vond dat er hier sprake was van 'hoor en wederhoor'.

Maar de PvdA, bij monde van fractievoorzitter Tans – eerder nog een van de hardste criticasters van De Waal – bleek tot ontsteltenis van de oppositie bereid om het geneuzel van de notabelen te accepteren. De door SP en GroenLinks ingediende en door D66 en OuderenUnie gesteunde motie van wantrouwen werd dan ook niet door de sociaal-democraten ondersteund. En dus blijft in het Limburgse gouvernement alles bij het oude.

'De christen-democraten houden nog liever een zwart schaap binnen dan gezichtsverlies te lijden'

'Een geweldige afgang van de PvdA,' blikt Peter van Zutphen terug. 'Eerst blazen ze hoog van de toren, maar als puntje bij paaltje komt durven ze niet. Bang als ze zijn om hun positie als coalitiegenoot kwijt te raken. Ze zijn allemaal gevangenen van het CDA. Net als vroeger.' Het meest windt Van Zutphen zich op over VVD'er Jos van Rey, vaak de 'Onderkoning van Roermond' genoemd. Van Zutphen: 'Hij schopte vroeger het hardste tegen overheersing van het CDA, toen nog KVP geheten. Nu is hij voorzitter van de Commissie van Onderzoek en heeft ie het over geheimhouding en dergelijke. In feite doet hij nu dus precies hetzelfde.' Edwin Bus: 'Ze dekken elkaar allemaal af. Stel je voor: De Waal wordt al twee maanden lang voortdurend neergesabeld, zowel door de pers als door de Staten. Gemeenten klagen, ambtenaren zijn boos en het milieu kan toch ook niet blij zijn met zo'n man. Maar het CDA houdt nog liever een zwart schaap binnen dan gezichtsverlies te lijden. En VVD en PvdA hobbelen er maar wat achteraan. Nee, uit het boek van Joep Dohmen hebben ze hier dus nog steeds geen enkele les getrokken.'

Over twee maanden mag Constant de Waal opnieuw op de pijnbank, ditmaal over de omstreden bodemsaneringen. Dan zal opnieuw de vraag zich opdringen: Wat kan een Limburgse gedeputeerde zich allemaal permitteren zonder de laan uit gestuurd te worden?