‘We moeten meer weerstand bieden tegen digitaal determinisme’

Docent en onderwijsontwikkelaar Erik Meester voelt zich weleens een roepende in de woestijn als hij kritiek uit op de toenemende invloed van technologie en technologiebedrijven op ons onderwijs. Terwijl wetenschappelijk onderzoek laat zien dat technologie de kwaliteit van het onderwijs niet of nauwelijks verbetert, wordt er door scholen juist steeds meer gebruik van gemaakt. 

Vernieuwing in het onderwijs is niet verkeerd. Elke professionele organi­satie wil zich immers verbeteren en daar hoort vaak vernieuwing bij. Mensen kunnen bijvoorbeeld meer waarde gaan hechten aan andere zaken. Door de tijdsgeest of bijzondere ontwikkelingen, zoals de corona-pandemie waar we nu mee te maken hebben. Daarnaast kunnen nieuwe wetenschappelijke inzichten tot verandering leiden, als de ene leerstrategie bijvoorbeeld veel effectiever blijkt dan de andere. Ook een succeservaring of knelpunt uit de praktijk kan ervoor zorgen dat bepaalde dingen anders aangepakt worden.

Troep eruit filteren

Maar onderwijsvernieuwing wordt steeds meer ingegeven door commerciële overwegingen. De marktwerking in de onderwijssector lijkt steeds bepalender te worden. Vanaf midden jaren negentig kregen scholen en schoolbesturen de volledige zeggenschap over de besteding van de onderwijsgelden (de lumpsum). Ze mochten zelf hun onderwijsdiensten gaan inkopen. Tot die tijd konden scholen voor advies en begeleiding gratis een beroep doen op de drie landelijke pedagogische centra, maar deze werden – in weerwil van kritiek van de Raad van State en de Onderwijsraad – in 1997 verzelfstandigd. Commer­ciële adviesbureaus mochten toe­treden tot de onderwijsmarkt en dat deden ze in groten getale. Zij zagen in het onderwijs een lucratieve markt, omdat er veel geld in te verdienen was en ze veelal te maken hadden met niet-commercieel ingestelde mensen met niet altijd evenveel kennis van zaken. Volgens Erik Meester zijn zij er dan ook in geslaagd om allerlei hippe onderwijsconcepten aan scholen te slijten, waarvan je je kan afvragen of de prijs in verhouding staat tot de daadwerkelijke bijdrage aan de onderwijskwaliteit. Hij noemt als voorbeelden meervoudige intelligenties en leerstijlen. Onderwijsconcepten die wetenschappelijk ongefundeerd zijn, maar desondanks door veel scholen gebruikt worden. Meester verwijt het vooral de schoolleiders, die meestal verantwoordelijk zijn voor de inkoop. Zij laten zich volgens hem veel te gemakkelijk in de luren leggen door gewiekste adviseurs en advies­bureaus. Hij vindt daarom dat je veel meer zou moeten investeren in de kennis en professionaliteit van de onderwijssector, en dan met name van de schoolleiders. ‘Zodat ze zelf de troep eruit filteren en je alleen de goede adviesbureaus overhoudt.’ 

Maar eenvoudig zal dat niet zijn, want de markt voor aanbieders van onderwijsdiensten is nauwelijks gereguleerd. En vanuit het bedrijfs­leven wordt flink gelobbyd om het onderwijs nog verder te vermarkten. Vooral de grote technologiebedrijven bonken op de deur. Op allerlei manieren proberen zij het onderwijs binnen te dringen. Dat doen zij door hun diensten (bijna) gratis aan te bieden, door op onderwijscongressen, evenementen en beurzen hun producten aan te prijzen, en door leraren die enthousiast zijn over hun producten te benaderen. ‘Apple en Google werken met zogenaamde certified educators. Dat zijn leraren die allerlei dingen binnen hun school organiseren om de producten van Google en Apple te promoten. Als zij via een portfolio hebben aangetoond wat zij allemaal aan promotie hebben gedaan, worden ze benoemd tot certified educators. Zij verworden tot een soort interne vertegenwoordigers van deze bedrijven.’