Waarom scholen vaker verlies moeten maken

Een ander probleem is dat het niet zo eenvoudig is om geld op korte termijn uit te geven. Een school die de salarissen verhoogt of meer mensen aanneemt, gaat daarmee een verplichting aan voor de langere termijn. Terwijl het opmaken van een reserve nou juist per definitie een tijdelijke aangelegenheid is. Dan zijn tijdelijke projecten eenvoudiger te verantwoorden dan jarenlange verplichtingen in de vorm van extra loonkosten.

Irrationele reserves

Die onzekerheid wordt versterkt door politieke besluiten: de lumpsum wordt elk jaar vastgesteld, maar kan ook binnen datzelfde jaar nog gewijzigd worden als een regering bijvoorbeeld besluit dat het nodig is om te bezuinigen op onderwijs. Volgens consultancybureau McKinsey is dit de belangrijkste reden dat scholen hoge reserves aanhouden. Bovendien staat niet vast wat scholen volgend jaar aan inkomsten kunnen verwachten, omdat het zomaar kan gebeuren dat het aantal leerlingen daalt. Dat geldt zeker voor krimpregio’s. Tot slot zijn er sinds de invoering van de lumpsum in het voortgezet en basisonderwijs een aantal scholen in de financiële problemen gekomen. 

Die ervaringen hebben ertoe geleid dat scholen liever te veel dan te weinig buffers aanhouden, zeker wanneer er krimp wordt verwacht. Maar daar ontstaan nieuwe problemen. Accountants vertelden onderzoeksbureau Oberon dat ze zien dat schoolbesturen vaak niet helemaal thuis zijn in de financiën, met als gevolg dat men elk risico wil vermijden. Daardoor ontstaan irrationele reserves, die zo groot zijn dat ze alle mogelijke risico’s kunnen opvangen, terwijl het zeer onwaarschijnlijk is dat deze zich allemaal tegelijkertijd voordoen. Dit is waar de Onderwijsinspectie in haar financiele jaarverslag voor 2017 ook op lijkt te wijzen met het oordeel van ‘een deken van voorzichtigheid’ die over de sector viel als reactie op een aantal incidenten waarbij scholen in de financiële problemen kwamen. John Arts, geschiedenisleraar en lid van het sectorbestuur VO bij de AOb, zou het graag anders zien: ‘Waarom houdt een school zoveel reserves aan om de krimp op te vangen? Daar zijn toch gewoon sociale afspraken over te maken met de vakbond?’

Vertrouwen

Niet alleen worden de risico’s overschat, maar ook blijken de inkomsten elk jaar groter te zijn dan gedacht. In haar rapport over de financiële stand van het onderwijs schrijft de Onderwijsinspectie dat bij scholen ‘vrij structureel sprake (is) van onderschatting van het resultaat’, oftewel dat scholen elk jaar geld overhouden. Dit is niet los te zien van het opgekomen marktdenken in het onderwijs. Illustratief zijn de ervaringen van financiële beheerders van scholen met toezichthouders, zoals opgetekend door een onderzoeker van Oberon: ‘Als daar mensen uit het bedrijfsleven in zitten, bijvoorbeeld accountants of banklui, dan zie je dat die kiezen voor de veilige lijn. Voor hen is een nullijn het absolute minimum. Ik leg dan uit dat het in het onderwijs anders is en probeer hen te overtuigen.’ 

De enige manier waarop scholen hun reserves kunnen wegwerken is door te accepteren dat ze zo nu en dan verlies moeten maken. Dat is bovendien een uitstekend moment om leraren te betrekken bij de financiën, aldus Arts: ‘Leg aan de werkvloer voor wat de dilemma’s zijn, zodat we samen kunnen kijken wat de beste uitgaven zijn, of waarom we echt moeten gaan inkrimpen. Dat moet wel samengaan met vertrouwen uit de politiek. Zodat scholen wat minder angstig worden over het in vaste dienst nemen van jonge leraren, want daar heeft niemand iets aan.’