Die Rote Niederlande? Pleidooi voor trotse volkswijken

Het is waarschijnlijk een van de lelijkste buttons die ik ooit heb gezien. Het is eigenlijk niet eens een echte button. Het zijn twee grote stukken krant die zijn geplastificeerd en aan elkaar vastgemaakt met speldjes. Maar het is absoluut een van de beste buttons die ik ooit heb gezien. De tekst? ‘Gebruik je verstand voordat je gaat slopen in Het Heilige Land. Want die dure huizen voor je kennisstad, die bouw je maar in een boerengat.’

Wat was er aan de hand? In Delft zijn er plannen om 65 prachtige monumentale huurwoningen uit 1921 in de leuke, gemengde buurt Het Heilige Land te slopen. Op die plek zouden dan duurdere woningen moeten komen voor de medewerkers van de kennisinstellingen en bedrijven. De button zat gespeld op een donkerblauw jasje van een mevrouw van in de tachtig, die samen met haar buurt al voor de derde keer actie voert tegen de sloop van haar huis.

Waarom ik de button zo goed vind? Het gaat hier om veel meer dan alleen een actie van één buurt in Delft. Dit is een strijd die overal gevoerd wordt. Een klassenstrijd. Voor steeds meer mensen met een laag en middeninkomen is geen plek meer. Kloven worden vergroot. Tussen arm en rijk, tussen hoog- en laagopgeleid en tussen Randstad en provincie.

Leny Gerrebrands voert actie tegen de sloop van woningen in de Delftse wijk Het Heilige Land. (Foto: Sandra Beckerman)

Staat van de volkshuisvesting

De sociale woningbouw wordt in rap tempo afgebroken. Per dag verdwijnen er 119 sociale huurwoningen. De afbraak van de sociale huur zal, als we niets doen, de komende jaren doorzetten. Uit De staat van de volkshuisvesting van het ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt dat er tot 2025 nog eens maximaal 315.000 sociale huurwoningen zullen verdwijnen.

Er zijn steeds minder sociale huurwoningen en ze zijn voor steeds minder mensen beschikbaar. Met een inkomen boven de 36.000 euro mag je meestal geen sociale huurwoning meer huren. Steeds meer mensen met een middeninkomen die een huis zoeken, zijn aangewezen op de markt. Maar er is een groot gebrek aan huizen voor deze groep en de huurprijzen zijn vaak niet op te brengen. Huurprijzen tussen de 1.200 en 1.500 euro zijn zeer gangbaar. In Groningen stegen de huren vorig jaar met 17 procent, in Flevoland zelfs met 23 procent. Kopen is voor velen geen optie. Mensen met een tijdelijk contract, in een bungelbaan, komen veelal niet in aanmerking voor een hypotheek. Bovendien stijgen in veel steden de prijzen voor koopwoningen explosief.

Ook de huren van sociale huurwoningen zijn de afgelopen jaren enorm gestegen. In 6 jaar tijd met maar liefst 28 procent. 500.000 huurders kunnen door hun hoge huur niet rondkomen.

Naast hoeveelheid en betaalbaarheid, is ook de kwaliteit van huizen een toenemend probleem. Hoewel huurders van huurwoningen meebetalen aan allerlei milieubelastingen, plukken ze er amper de vruchten van. Veel huurders hebben een hoge energierekening door slechte isolatie.

Veel woningen hebben achterstallig onderhoud. Op zeer veel plekken voeren SP-afdelingen op dit moment met huurders actie tegen schimmel in woningen. Veel corporaties leggen het probleem bij de individuele huurder en grijpen niet in. Met zeer heftige gevolgen. Niet zelden komen we mensen tegen die letterlijk ziek worden van hun eigen huis. Kinderen die van jongs af aan een astma-inhalator – een ‘puffertje’ – moeten gebruiken. Deze kinderen leven gemiddeld 7 jaar korter; en zelfs 20 jaar korter in goede gezondheid.

Schimmel staat niet alleen symbool voor achterstallig onderhoud, maar voor veel meer dan dat. Voor huurders die er niet meer toe doen. Voor arbeiders die in de steek worden gelaten.

Het probleem ligt niet alleen bij de corporaties die weigeren in te grijpen, maar ook bij de minister die geen landelijk onderzoek wil doen naar de problemen met schimmel. Toen een dergelijk onderzoek in 2007 werd uitgevoerd, werd in 9 procent van de huizen schimmel aangetroffen. Bij onderzoek van de NOS in samenwerking met de regionale omroepen uit 2016, meldde 43 procent van de ondervraagde huurders schimmel in de woning.

Londen: ‘Ze moeten ons niet meer; ons, de arbeidersklasse’

Het verdringen van mensen met een lager of middeninkomen speelt niet alleen in Nederland. Ook in Londen moeten armere huurders plaatsmaken voor extreem rijke kopers. ‘Sociale zuivering’ noemt De Groene Amsterdammer deze ontwikkeling in een sterk artikel. Het weekblad laat een huurster aan het woord uit een sociale woningbouwcomplex waarvan een deel gesloopt zal gaan worden ten gunste van zeer dure koop. Haar dak lekt al een maand, maar de huisbaas stuurt geen loodgieter. Wel brengt hij wederom een huurverhoging in rekening. ‘Ze moeten ons niet meer. Ons de arbeidersklasse’, stelt ze treffend vast.

‘Ze negeerden ons niet alleen, ze minachtten ons ook’, zegt een van de bewoners van de Grenfell-flat die in juni 2017 afbrandde, waarbij meer dan tachtig mensen om het leven kwamen. De brand was zo fataal omdat de flat bekleed was met platen die erg brandbaar waren, waardoor de brand zich snel kon verspreiden. De bewoners hadden geprotesteerd, maar er was niet naar hen geluisterd. Ze deden er simpelweg niet toe.

Het Karl Marx Hof in Wenen. (Foto: Bwag / commons CC)

Das Rote Wien

Hoe anders is het in Wenen. Daar kan, op basis van inkomen, tachtig procent van de bevolking aanspraak maken op een sociale huurwoning. Het stadsbestuur is de grootste huisbaas van Europa. De stad werd in 2017 voor de achtste keer op rij verkozen tot de beste stad om in te leven. Een zwembad op je dak? Dat is in Wenen ook voor arbeiders mogelijk. Iedereen doet ertoe. Hoe is dat zo gekomen? De periode tussen beide wereldoorlogen wordt in Wenen aangeduid als de periode van ‘Das Rote Wien’. Er werden 380 zogenaamde hoven gebouwd met huurwoningen. De hoven zijn gebouwd door de toparchitecten uit die tijd. Er was niet alleen aandacht voor de huizen, maar ook voor groen en voor allerlei voorzieningen voor huurders, zoals bad- en wasruimtes, crèches, sportfaciliteiten, een bibliotheek, zorgvoorzieningen en theaterzalen. Een zeer bekend complex uit deze tijd is het Karl Marx Hof. Dat complex bestaat uit 1300 woningen. Van het stuk grond is slechts 18,5 procent bebouwd, zodat er veel ruimte is voor groen en voor een grote binnentuin met kunst. De woonhoven waren plekken waar mensen niet alleen konden wonen, maar zich ook konden ontplooien. Iets uit vervlogen tijden? Nee, want Wenen gaat hier – tegen de Europese stroom in – mee door. In 2016 startte Wenen een ‘Wohnbau-Offensive’. De stad groeit snel en is daarom volop huurwoningen voor iedereen aan het bouwen. De woningen moeten voldoen aan een aantal essentiële eisen. Ze moeten betaalbaar, ecologisch verantwoord, van architectonisch hoge kwaliteit en sociaal zijn. Huurders hebben uiteraard zeggenschap.

Amsterdamse School

Nederland had deze traditie ook. Met name in de jaren 1910-1930 hadden veel steden en gemeenten voor het eerst linkse wethouders. Die gaven prioriteit aan het bouwen voor arbeiders. Zelf woon ik in een prachtige volkswijk, de Oosterparkwijk in Groningen, met vele gebouwen in de stijl van de Amsterdamse School uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Vele wijken werden toen voor arbeiders gebouwd. Met de mooiste idealen. De beste architecten en kunstenaars van het land bouwden samen aan mooie wijken. Mensen moesten niet alleen een goede woning hebben, ze moesten ook trots kunnen zijn op hun buurt.

Het Schip is een van de bekendste voorbeelden van de arbeiderspaleizen die in de stijl van de Amsterdamse School zijn gebouwd. In dit complex zit ook het museum over de Amsterdamse School. Hoe pijnlijk is het dat nu juist een deel van Het Schip vrije-sectorhuur dreigt te worden.

Nieuwe Amsterdamse School

De beste architecten en kunstenaars zouden weer moeten bouwen aan trotse wijken. Een nieuwe Amsterdamse School, een andere naam mag natuurlijk ook. Het is tijd voor een herontdekking van de volkshuisvesting.

Het bizarre aan de afbraak van de sociale huur is dat het systeem van volkshuisvesting juist erg goed werkte. De afgelopen jaren is er bij mensen een beeld ontstaan dat er veel subsidie nodig is om sociale huurwoningen te bouwen en te onderhouden. Niets is minder waar. Het zijn de huurders zelf die voor een grote pot met geld zorgen, waarvan zowel nieuwbouw als onderhoud kan worden betaald. Helaas is er te veel uit die grote pot gegraaid. Door corporatiedirecteuren en door minister Blok die een extra heffing invoerde, de verhuurdersheffing, van inmiddels 1,7 miljard euro per jaar. Het is onrechtvaardig dat huurders wel een extra belasting van 700 euro per woning moeten betalen en kopers niet. Tijd om te zorgen dat het geld van de huurders weer gebruikt wordt voor zaken waar huurders baat bij hebben, zoals huurverlaging, onderhoud en nieuwbouw.

Er zou een nieuw Rijksbouwplan moeten komen om de woningnood te bestrijden en om ervoor te zorgen dat het overal goed wonen is, van snel groeiende stad tot krimpgebied en alles ertussenin. We schaffen het onzinnige beleid tegen scheefwonen af en zorgen ervoor dat corporaties weer kunnen bouwen en verhuren aan mensen met lage en middeninkomens. Op die manier krijgen we gemengde wijken met huur en koop, waar bewoners trots op kunnen zijn. Kloven gaan we tegen, zowel tussen klassen als tussen gebieden. Daarom moeten we niet alleen bouwen in de stad, maar ook extra aandacht hebben voor het platteland – met name voor krimpgebieden. Met voldoende, betaalbare, goede en duurzame huizen voor iedereen.

Speeltuinsocialisme

‘De wens om baldadigheid tegen te gaan was een eerste aanleiding voor dit initiatief’, schrijft Hans van den Hurk over speeltuin Ons Belang, die in 1930 in de Oosterparkwijk in Groningen werd geopend en nog steeds bestaat. Vanuit de speeltuin werd een kinderkoor opgericht, werden korf- en voetbalclubs gevormd en waren er lezingen over opvoeding en beroepskeuze. Het waren de timmerlieden, metselaars en grondwerkers uit de wijk zelf die de speeltuin bouwden. Mijn wijk had ook het allereerste buurthuis van Nederland: opgezet door en voor de wijkbewoners.

Net als in Wenen moeten we niet alleen pleiten voor goede huizen voor iedereen, maar ook voor goede wijken met goede voorzieningen. Voor kunst en cultuur, sport, onderwijs, zorg, kinderopvang, enzovoort. In de tijd van de Amsterdamse School waren het wellicht de wethouders die het mogelijk maakten dat er op grote schaal mooie arbeiderswoningen gerealiseerd werden. Maar het waren de bewoners zelf die ervoor zorgden dat de wijken gemeenschappen werden. Juist in die traditie staan wij. Het was niet voor niets de SP in Oss die 24 jaar geleden speeltuin Elckerlyc oprichtte.

Die Rote Niederlande?!

Wonen moet en zal de komende tijd topprioriteit hebben voor de SP. Wij moeten strijden voor een ‘Wohnbau-Offensive’, zoals in Wenen. Of voor een Amsterdamse School 2.0. Een paar SP-wethouders timmeren al aardig aan de weg (zie eerder in deze Spanning). Vele afdelingen zijn bezig om met huurders in de wijken van onderop verandering af te dwingen. Maar er moet meer gebeuren. Een groot offensief is nodig. Vanuit de verschillende parlementen met onze volksvertegenwoordigers en bestuurders, maar ook met de bewoners. Nieuw speeltuinsocialisme waar we zelf de verandering bewerkstelligen die we zo graag willen zien. Op naar die Rote Niederlande. ‘Voor de velen, niet de enkelen’, zoals Labour-leider Jeremy Corbyn zo mooi zegt.

Bronnen:

Spanning september 2017: Spanning 5/2017 • Wonen en Strijd

Blijf op de hoogte!