SP Tribune 07/2005 :: Europa na de grondwet: Crisis, diepe crisis

Europa ná de grondwet

Crisis, díepe crisis

Op 29 mei verwierpen de Fransen in een referendum de Europese grondwet, en op 1 juni deden de Nederlanders dat nog eens dunnetjes over. De Europese elite was geschokt, ter linkerzijde klonken felicitaties en jubelkreten, en de EU zelf: die is in een diepe crisis gedompeld. Een blik op de reacties na het oorverdovende NEE, en de vraag “wat te doen?”.

Tekst: Johan van den Hout

Foto: Europese Unie

Onmiddellijk na het Nederlandse Nee reageerden Europese regeringsleiders in verwarring: de Franse president Chirac en de Engelse minister van buitenlandse zaken Straw vroegen zich openlijk af welke richting de Europese samenwerking nu in hemelsnaam op moet. De Duitse Bondskanselier Schröder kwam niet verder dan de stelling dat de grondwet absoluut noodzakelijk blijft voor een democratisch en sociaal Europa. Regeringsleiders van landen waar nog een referendum voor de deur stond reageerden in eerste instantie onbewogen: “Ons referendum gaat gewoon door,” lieten Denemarken, Ierland, Tsjechië, Polen en Portugal op 2 juni weten. “Geen Fransoos of Nederlander kan voor ons een beslissing nemen,” aldus de Tsjechische premier Paroubek. Inmiddels zijn hij en zijn meeste collega’s daar echter helemaal van teruggekomen, en wil alleen Luxemburg het referendum nog doorzetten…

EU-voorzitter Juncker (premier van Luxemburg) stelde dat Europa “zich in een heel gevaarlijke positie bevindt” en dat een grondige analyse noodzakelijk is. Tegelijkertijd liet hij zich ontglippen dat “de buitenwereld moet weten dat Europa gewoon doorgaat op de weg naar een betere toekomst”.

Eurocommissaris Olli Rehn, verantwoordelijk voor uitbreiding van de EU stelde de dag na het Nederlandse referendum dat “de uitbreiding gewoon doorgaat op de oude voet”. Hij realiseerde zich dat zorgen over een grotere Unie meegespeeld hebben bij de Franse en Nederlandse Nee-stem, maar voegde daaraan toe dat “een betere communicatie” de zaak wel zou sussen. De uitbreiding mag volgens Rehn niet “het slachtoffer” worden van de referenda.

Via een achterdeur de grondwet alsnog binnenhalen?

Vladimir Gligorov van het Weense Instituut voor Internationale Studies analyseerde de reacties op het Nee als volgt: “De traditionele reactie van de EU is om te proberen de bepalingen uit de grondwet nu via een achterdeur alsnog binnen te loodsen. Dat kan in de Europese Raad, zonder dat de publieke opinie daar grip op heeft. Maar het is niet zonder consequenties: de referenda in Frankrijk en Nederland hebben een legitimiteitscrisis veroorzaakt. De vraag is nu reëel, of deze landen nog wel over het mandaat beschikken om verregaande Europese beslissingen te nemen.” De resultaten van de Eurotop die op 15 en 16 juni in Brussel werd gehouden lijken Gligorov gelijk te geven. Het ratificatieproces van de grondwet gaat gewoon door in landen die géén referendum houden, om nog zoveel mogelijk “Ja’s” te kunnen scoren. Maar met referenda wordt even geen risico genomen, die worden voorlopig uitgesteld. Daarvoor geldt een “denkpauze”, al blijft onduidelijk waarover gedacht wordt, want het doel blijft het aanvaarden van de grondwet.

Op een bijeenkomst van linkse Europese partijen in Stockholm, een week na het Nederlandse referendum, vonden op een enkeling na alle vertegenwoordigers dat de ratificatie van de grondwet níet voortgezet zou moeten worden. SP-Europarlementslid Kartika Liotard gaf er een uiteenzetting over de Nederlandse Nee-campagne en de deelnemers schaarden zich achter haar analyse dat dit een links Nee was: tegen verdere overdracht van bevoegdheden en tegen de neoliberale koers van de EU. De onverstoorbare houding van de Europese elite lokte bij de vertegenwoordiger van de Zweedse Vänsterpartiet een vergelijking uit met de beroemde “dode papegaai-scene” van Monty Phyton: “Deze grondwet is morsdood maar regeringsleiders blijven volhouden dat ze alleen maar eventjes ligt te slapen.” De Portugese Europarlementariër Guerreiro moest bij het aanhoren van zijn premier vooral denken aan de Titanic: “Het schip is op een ijsberg gelopen en zij blijven maar bezig met het rechtzetten van de dekstoelen.” Eensluidend was ook de conclusie dat links nu aan zet was: “Wij moeten nu het initiatief nemen om een andere koers voor Europa voor te stellen,” aldus Daniël Cirera van de Franse PCF.

Brede maatschappelijke discussie: in Nederland en de andere EU-landen

De dag na het referendum nam de Tweede Kamer een motie van Harry van Bommel aan die de regering opdracht geeft een breed maatschappelijk debat te organiseren over de richting die Europa op zou moeten. De motie kreeg een internationaal vervolg, doordat de linkse Europese partijen op hun bijeenkomst in Stockholm het pleidooi overnamen. Op voorstel van SP-Europarlementariër Kartika Liotard besloten ze om in de hele EU het voorstel te doen om met verdere ingrijpende Europese maatregelen een pas op de plaats te maken totdat duidelijk is welke kant de burgers van Europa op willen met de Unie.

Liotard: “We willen dat de brede maatschappelijke discussie die nu naar aanleiding van Harry”s motie in Nederland georganiseerd gaat worden, óók in de andere lidstaten van Europa gevoerd wordt. Projecten als verdergaande liberaliseringen en overdracht van bevoegdheden van de lidstaten naar “Brussel” zouden dan ook tot nader order stopgezet moeten worden. Het is tijd dat Europa het een beetje rustiger aan gaat doen.”

Begrotingsfiasco verscherpt crisis

EU-voorzitter Juncker was er op 2 juni nog van overtuigd dat “een akkoord over de Europese begroting de eenheid van de Unie zal aantonen”. Al twee weken later bleek de eensgezindheid over de begroting een illusie te zijn, en concludeerde Juncker dat Europa “in niet zomaar een crisis maar in een díepe crisis zit”.

SP-Kamerlid Harry van Bommel heeft minder problemen met het mislukken van de onderhandelingen over de EU-begroting: “Europa moet misschien wat minder ambities hebben. Daarbij hoort ook een andere financiële onderbouwing. De SP pleit voor een beperking van het EU-budget, voor structurele en substantiële vermindering van de Nederlandse nettobijdrage, voor hervorming van de structuurfondsen en voor herziening van de landbouwsubsidies. Dat de Eurotop over de begroting mislukte is dan ook minder erg dan het tekenen van een slecht akkoord.”

Ivan de Verschrikkelijke

Vladimir Gligorov van het Weense Instituut voor Internationale Studies in de International Herald Tribune: “Het vooruitzicht van een Liberaal Keizerrijk sluit niet aan bij de wensen van de bevolking. De mensen delen niet de imperialistische ambities van de EU. Het idee dat Brussel het Derde Rome zou moeten worden past beter bij iemand als Ivan de Verschrikkelijke dan bij gewone mensen in het huidige Europa.”