Tribune 01/2004: De Nederlandse regering heeft zich verplicht een Havenwet aan te nemen

Tribune 23 januari 2004

‘De Nederlandse regering heeft zich verplicht een Havenwet aan te nemen’

Het Europees parlement heeft de liberalisering van de havens – voorlopig – van tafel geveegd. Waarschijnlijk gaven massale, internationale havenacties de doorslag. De slag is dan wel gewonnen, maar de oorlog nog lang niet. Daarvoor moet het Nederlandse parlement eerst een deugdelijke havenwet aannemen.

In de soos van de ECT in de Eemhavens overheerst de feestvreugde over het Europese succes. Niek Stam, FNV-vakbondsleider en volgens de meeste aanwezigen de ‘motor’ achter de havenacties, betreedt onder luid gejuich het podium. ‘Samen hebben we hier nederlagen verwerkt, maar nu vieren we een overwinning,’ aldus Stam triomfantelijk. ‘Zo zie je maar, in de havens geven we nooit op!’

Het is ook zeker een overwinning van Ver- enigd Links (de fractie waar ook de SP bij hoort) in het Europarlement. De SP heeft zich vanaf het begin achter de actievoerders geschaard. Namens de partij neemt Europees beleidsmedewerker Rene Roovers het woord. ‘Ik weet hoe lastig het is om in Europa iets veranderd te krijgen,’ begint Roovers. ‘Dat de vakbonden en arbeiders dit voor elkaar hebben gekregen is een prestatie van wereldniveau.’ Er volgt een kort applaus. ‘Omdat jullie een vuist durfden te maken, zag het Europarlement dat het menens was. Ze wisten dat als de liberalisering werd doorgedrukt er stront aan de knikker zou zijn!’

Roovers beschrijft beeldend het historische moment van de stemming in het Euro- parlement over de liberalisering. Hij volgde het in Brussel live op televisie. De camera’s zijn gericht op de Duitse Christen-Democraat Georg Jarzembowski, een van de grootste voorstanders van liberalisering. ‘Het was echt een dubbeltje op z’n kant, maar hij dacht dat hij de liberalisering er wel even door kon drukken. Daar hebben die conservatieven wel vaker last van in Europa,’ grapt Roovers. En dan de uitslag: 209 stemmen voor en 229 tegen. ‘Jarzembowski viel haast van zijn stoel. Die blik van hem! Nog nooit eerder is een nederlaag van rechts zo fantastisch in beeld gebracht!’ Vanuit de zaal klinken instemmende kreten, alsof Nederland van Duitsland heeft gewonnen.

Want er stond veel op het spel voor de havenarbeiders eind november. Gestemd werd over een serie nieuwe havenrichtlijnen, ook wel de Port Package genoemd. Hierin zou onder andere het ‘self handling’ toegestaan worden. De bemanning kan dan zelf laden en lossen. Behalve gevaarlijk is dit ook nog eens broodroof van hardwerkende havenarbeiders. Daarom verzetten met de name de SP en FNV Bondgenoten zich tegen deze liberalisering van de havens.

Op een groot projectorscherm in de ECT-kantine spelen de beelden van de protesten van de havenwerkers op 29 september. Vanuit de zaal klinken fluitjes voor het ‘dolby-effect’, grapt iemand. Ruim zevenduizend havenwerkers door heel Europa hadden het werk neergelegd. De opgetrommelde ME kon niet verhinderen dat de ‘dockers’ hun punt duidelijk maakten. De Port Package kreeg algemene bekendheid door de acties, ook in Brussel.

Steeds meer politici gingen inzien wat de liberalisering nou feitelijk inhield. Alleen de hardliners bleven volhouden dat het de concurrentie zou bevorderen. ‘Onzin, natuurlijk. Het gaat ze echt niet om efficiency,’ zegt vakbondsman Stam. ‘Uiteindelijk gaat het alleen maar om centen.’ Want feitelijk zouden alleen rederijen en grote verladers profiteren van de liberalisering.

De consument schiet ook niks op met liberalisering, zo liet de FNV berekenen door twee hoogleraren. Stam rekent het met een aansprekend voorbeeld voor. ‘Het vervoeren van een container uit het Verre-Oosten kost gemiddeld zeshonderd dollar. We weten dat er zo’n tienduizend Nikes bijvoorbeeld in zo’n container gaan,’ legt Stam uit. ‘Een stuwadoor krijgt pakweg tweehonderd dollar per container. De kosten van de havenarbeid zijn dus ongeveer twee dollarcent per paar schoenen die voor honderd euro in de winkel liggen. Voor de koper maakt het dus niks uit of het werk door een Rotterdammer of een Fillipijn wordt verricht.’ Maar voor de verladers, die denken in miljoenen sportschoenen, kan selfhandling een behoorlijke besparing opleveren.

Tom Zwart werkt al ruim 25 jaar in de haven en was als kaderlid nauw betrokken bij de acties. Gehuld in een ‘proud to be a docker’-shirt neemt hij nog een biertje op het succes. ‘Natuurlijk is het flauwekul dat liberalisering de concurrentie bevordert,’ zegt Zwart. ‘Die is er al genoeg in de havens, hoor. Laten we gewoon een vaste afspraak maken over prijzen in Europa. Dan zijn we van al dat gezeur af.’ Zwart vreest dat met een liberalisering collega’s elkaar gaan bestrijden op loon. ‘Kijk, wie geen baan heeft, wil al snel voor iets minder werken om zijn gezin te onderhouden. Dat is toch logisch?’

Havenpool

Zwart vindt dat het loon en de arbeidsvoorwaarden beter geregeld moeten worden, ook met het oog op de uitbreiding van de EU. ‘Op zich heb ik niks tegen die Polen, maar dan moeten we wel gelijk kunnen concurreren. Gewoon op kwaliteit en opleiding en niet om loon. Het maakt me niet uit of hier Polen, Zuid-Afrikanen of eskimo’s in de haven komen werken, als het maar onder dezelfde voorwaarden gebeurt,’ zegt Zwart terwijl hij nog een slok van zijn biertje neemt. ‘We moeten ook bedenken wat de economische meerwaarde is van zo’n man. Als hij zijn salaris heeft gehad, stuurt hij het merendeel gelijk naar Polen. Van zijn euro’s ziet de Nederlandse economie dus niet veel terug.’

Dan is er ook nog vaak het communicatieprobleem, zo schetst Zwart: ‘Iedere bemanning lijkt zijn eigen ideëen over veiligheid te hebben. Ik weet niet hoe ik aan iemand uit Hong Kong duidelijk moet maken hoe hij veilig moet werken.’

Niek Stam ziet ook liever dat eerst mensen uit de zogenaamde havenpool worden ingezet voordat buitenlandse krachten worden ingeroepen. ‘Eigen volk eerst heeft natuurlijk een negatieve bijsmaak gekregen door extreem-rechts.’ Stam kiest zorgvuldig zijn woorden. ‘Maar als vakbond ben je natuurlijk geen knip voor je neus waard als je niet probeert om de mannen die sinds jaar en dag voor de haven gewerkt hebben en gedwongen de laan zijn uitgestuurd zijn, weer aan het werk te krijgen. Dat verdienen ze toch? Maakt niet uit of ze wat ouder zijn, als ze het kunstje nog maar kunnen.’ Momenteel zitten 750 havenwerkers in de pool.

P&O heeft onlangs nog 52 werknemers de deur uitgestuurd. Volgens Stam is dit het gevolg van oneerlijke concurrentie te maken. ‘Wie de zaakjes netjes wil regelen, komt onder de huidige omstandigheden in de problemen,’ meent de vakbondsleider. ‘Het water stroomt nou eenmaal naar het laagste punt.’

Roovers noemt de Port Package een ‘rechtstreekse aanval op de vakbonden’. ‘Dit was een defensieve strijd. We moesten knokken om de basisrechten van havenwerkers te behouden,’ aldus de SP-beleidsmedewerker. Nu er geruchten zijn dat het Europarlement aan een nieuw voorstel voor liberalisering werkt, is het volgens Roovers tijd om in de aanval te gaan. ‘Het wordt tijd dat we gaan vastleggen hoe de zaken geregeld moeten worden in de Nederlandse havens.’

Roovers doelt hiermee op de Nationale Havenwet. Want Nederland heeft die in tegenstelling tot omringende landen nog niet. Het is dus niet duidelijk wat precies met havenarbeid bedoeld wordt, ook zijn er geen definities van een havengebied. De dockers verkeren dus wettelijk in een onduidelijke positie. Kaderlid Zwart windt zich er licht over op: ‘Rotterdam is de grootste haven ter wereld. Dan is het toch vreemd dat wij geen havenwet hebben, maar België en Duitsland wel.’

Vakbondsleider Stam vindt dat met de Nationale Havenwet er een ‘nieuwe ronde’ is aangebroken. ‘De Nederlandse regering heeft zich er toe verplicht,’ vindt Stam. De regering heeft namelijk conventie 137 van de International Labour Organisation (ILO) ondertekent. Hierin staat dat het laden en lossen alleen door geregistreerde havenwerkers gedaan mag worden, maar de overheid heeft dit nog niet in een wet omgezet. De Nederlandse staat is hiervoor al door ILO op de vingers getikt. ‘In het eerste kwartaal 2004 moet de staat een uitgebreide rapportage indienen bij ILO. Ze zouden zichzelf geen dienst bewijzen als ze dat niet doen.’ De FNV is een proces begonnen tegen de Nederlandse staat om ze te dwingen om havenarbeid te registreren. ILO heeft al gedreigd met sancties.

Momenteel is er nog geen centrale arbeidsovereenkomst voor havenarbeiders. ‘CAO’s zijn vaak op bedrijfsniveau,’ zegt Stam. Hij noemt het voorbeeld van een verlader die een eigen vakbond heeft opgestart, met een eigen CAO’s. ‘De maandsalarissen liggen gemiddeld 150 Euro lager. In de overeenkomst staat bovendien dat het laad- en loswerk door de bemanning zelf gedaan wordt. Dat soort praktijken willen we natuurlijk onwettig laten verklaren.’

Als gevolg worden havenarbeiders dagelijks geconfronteerd met ‘cowboy’-toestanden, zoals SP-eurparlementarier Erik Meijer het noemde. ‘Self handling komt nu al regelmatig voor in Rotterdam,’ zegt Stam. De vakbond en kaderleden houden dikwijls zogenaamde stofkamacties. ‘Als we een melding krijgen dat er self handling plaatsvindt ergens op de haven, gaan we er op af. Dan vragen we de aanwezige havenarbeiders het werk neer te leggen.’

Nationale Havenwet

‘Er wordt gespeeld met levens,’ vindt Stam. ‘We moeten het werk overlaten aan professionals, dan is het al gevaarlijk genoeg. Maar zij kennen de gevaren.’ Zo moeten bepaalde containers eerst voldoende ontlucht worden. ‘Havenarbeiders weten dat het luik tijdig geopend moet worden. Als iemand het ruim binnengaat terwijl er nog bedwelmende stoffen hangen, kunnen er doden vallen.’ Kaderlid Zwart vult aan: ‘We werken dagelijks met gevaarlijk materiaal. De lichtste container weegt leeg al 2,5 ton. Mensen hebben niet voor niets een opleiding genoten om dit werk te doen.’

In België wordt havenwerk al jarenlang nauwkeurig gedefinieerd in de wet-Majoor. Stam: ‘Wat er sowieso in een Nederlandse havenwet moet is een duidelijke definitie van havenwerk- en arbeid en aan welke eisen er voldaan moet worden om dat uit te voeren. Dan kunnen we ook een nationale CAO regelen.’

De SP blijft zich sterk maken voor de Nationale Havenwet. Theo Cornelissen, fractievoorzitter van de gemeenteraad in Rotterdam, noemt het Europees succes een goede motivatie. ‘Het is een succes van de vakbonden, actieleiders en Verenigd Links. Het is ook een voorbeeld van strijdvaardigheid waar alle Rotterdammers een voorbeeld aan kunnen nemen.’ Volgens hem hebben de acties de doorslag gegeven. Cornelissen: ‘ De SP heeft de havenarbeiders gesteund in Europa, in Rotterdam en nu moeten we ons er ook in Den Haag sterk voor maken.’ In het parlement zet SP-kamerlid Arda Gerkens zich in voor een wetsvoorstel. Cornelissen betwijfelt alleen of dit onder Balkenende II gebeurt. ‘Met de huidige samenstelling ben ik bang dat we geen meerderheid kunnen krijgen in de Kamer. Ik vertrouw er op dat we de steun hebben van de PvdA.’ Cornelissen noemt CDA-minister Karla Peijs van Verkeer en Waterstaat ‘afwachtend’. ‘Ze wil het minimale regelen.’

Roovers hoopt dat er binnenkort weer een overwinning gevierd kan worden aan de Eemhaven, over een Nationale Havenwet. ‘Als de acties net zo succesvol zijn als in Europa, kan er nog iets heel moois uitgroeien. Onze steun hebben jullie!’