Tribune 01/2004:

Tribune 23 januari 2004

‘Vrijheid eindigt waar anderen de dupe worden’

Sinds 1 januari mag je in Nederland niet meer roken in de trein en op de perrons. In de zorg en de horeca gelden overgangsregelingen, maar ook de rookvrije werkplek is door de invoering van de nieuwe Tabakswet een feit. Een aardig begin, vindt Frank Wöckel. Maar volgens de Duitse leider van de Campaign for Non-smokers' Rights spelen de nationale overheden nog steeds een uiterst dubieuze rol achter de rookgordijnen. Zijn boeken, artikelen en tv-optredens bezorgden Wöckel inmiddels een internationale reputatie. Maar ook bedreigingen, rechtszaken en een spreekverbod.

"Het rookverbod in Nederlandse treinen en op stations vind ik absoluut voorbeeldig. Op die manier weet je zeker, dat je als reiziger niet wordt blootgesteld aan de tabaklucht; noch op de perrons, noch in de treinen. Dat maakt het gebruik van de trein aantrekkelijker en de reis aangenamer en meer ontspannen."

In Nederland is het rookverbod in de horeca nogal omstreden. Wat vindt u er van?

‘Ik juich een rookvrije horeca zeker toe. Maar in het kader van de Campaign for Nonsmokers’ Rights hebben we andere prioriteiten. Veel belangrijker vinden we bijvoorbeeld een strikt rookverbod in aanwezigheid van kinderen. Bovendien is een effectief, algeheel rookverbod nodig in alle openbare ruimtes en vervoersmiddelen, op straat, in het bos, in parken en speeltuinen. Dus overal, waar mensen noodgedwongen samenkomen. De horeca kun je namelijk mijden als je dat wil. Daarom staat een rookverbod in café’s, restaurants en dergelijke onderaan op onze prioriteitenlijst. Maar niettemin: een rookvrije horeca bepleiten we absoluut.’

Duitsland geldt min of meer als rokersparadijs in Europa. Hoe wordt in uw land op uw publicaties, tv-optredens etc. gereageerd?

"Wat je paradijs noemt! Duitsland is geen paradijs; BRD (Bondsrepubliek Duitsland – red.) staat voor mij voor Brutale Raucher Diktatur. Er heerst hier een onbegrijpelijke onverschilligheid en lafheid ten opzichte van het meerookprobleem. Slechts weinigen durven hun mondje te roeren tegen Big Tobacco, die door de staat gesteund wordt. En als ze het wél durven, dan kun je er donder op zeggen dat ze met alle middelen monddood gemaakt worden, ja zelfs geruïneerd. Kenmerkend in Duitsland is de zogenaamde ‘Bedien’ mich mal’-mentaliteit; een houding van: Het zal allemaal wel los lopen. Steeds hoor ik mensen zeggen: De bescherming van niet-rokers komt vanzelf wel uit Amerika naar ons overwaaien. Maar dat overwaaien is een illusie, want de Amerikaanse tabakfirma’s zetten juist alles op alles om zo veel mogelijk jonge mensen aan het roken te krijgen en de bescherming van niet-rokers te verhinderen! En daarbij hebben ze veel succes. Overigens komen uit Amerika niet alleen maar de sigarettenfabrikanten die ons hun troep willen aansmeren. Net als in veel andere landen zijn ook in de VS positieve tegenbewegingen actief en ook succesvol. Maar die kunnen alleen tot hier doordringen, als de mensen de positieve impulsen oppikken en versterken."

Welke rol spelen volgens u de politiek en de pers?

"De media zijn voor een groot deel de spreekbuis van de tabaksfirma’s. Zij zijn hoofdverantwoordelijk voor het gebrek aan bewustzijn in Duitsland. En de politieke partijen zijn hier de belangenbehartigers van de tabakindustrie en ontvangen daarvoor heel wat donaties."

U werd meerdere malen bedreigd en lastig gevallen…

"Ja, klopt. Ik ben vaker met marteling en moord bedreigd en ook daadwerkelijk aangevallen. Ook zware laster, beledigingen en smaad vielen mij ten deel. De stukken daarvan kun je zo nalezen. In dossier Az.27.S1/98 staat bijvoorbeeld, dat het kantongerecht Tempelhof-Kreuzberg (in Berlijn – red.) mij een spreekverbod oplegde. Op straffe van 500.000 D-Mark of zes maanden hechtenis mocht ik niet meer zeggen, dat ik zelfs ook maar benadeeld werd door de rook die door toedoen van mijn benedenburen aantoonbaar mijn woning binnendrong. Ik werd dus behandeld als een zware crimineel, omdat ik me sterk maakte voor een rookvrij leven. Maar goed; ik ging bij de arrondissmentsrechtbank in Berlijn in beroep en zei toen, dat ik ondanks die dwangsom het spreekverbod zou verbreken en wereldwijd openbaar zou maken, dat mensen die in Duitsland tegen gedwongen meeroken vechten, opgesloten worden. In zijn reactie sloeg de rechter toen de spijker op z’n kop, toen hij de consequentie van het spreekverbod toelichtte. Hij zei namelijk, dat ik wel eens als ‘martelaar de geschiedenis in zou kunnen gaan’, als ik doelbewust het spreekverbod aan mijn laars zou lappen en me daarvoor zou laten arresteren. Resultaat: het spreekverbod werd opgeheven en de rechtbank bevestigde uitdrukkelijk, dat de binnenkomende rook in mijn woning mij qua gezondheid schade berokkende."

In één van uw boeken komt met betrekking tot meeroken de ‘tabaksplaag’ ter sprake. Stel, er komt een willekeurige persoon naar u toe die zegt: ‘Maar meneer Wöckel, we leven toch in een vrij land waarin vrijheid voor alle burgers geldt.’ Wat zou u antwoorden?

"U vindt, dat ieder maar voor zichzelf moet beslissen of hij of zij wil roken. Dan zeg ik op mijn beurt: Vrijheid eindigt waar anderen de dupe worden. Bovendien heeft roken met vrijheid niets te maken. Integendeel: roken heeft te maken met afhankelijkheid en verslaving. Wie gedwongen meerookt, staat in principe bloot aan ongeoorloofde dwang en het toebrengen van letsel. En dat zijn in feite strafbare feiten die vervolgd en bestraft zouden moeten worden."

In Nederland staan al weer een tijdje grote waarschuwingen op pakjes sigaretten. Toch lijkt de verkoop van sigaretten niet wezenlijk te dalen. Hebben die waarschuwingen dan eigenlijk wel zin?

" Natuurlijk! Het doel is, dat de tabakconcerns zichzelf indekken tegen schadeclaims. Want zo kunnen ze er altijd op wijzen, dat ze voor de negatieve gevolgen van het roken gewaarschuwd hebben en dat de rokers zelf verantwoordelijk zijn voor de risiko’s. Spreuken op pakjes sigaretten die ik goed vindt, slaan op de schade die rokers aan anderen toebrengen. Dan kun je denken aan: Roken schaadt uw medemens, of Meeroken doodt uw kind. Maar teksten op pakjes alleen kunnen niet het gewenste doel bereiken. Dat komt, omdat rokers in zekere zin ontoerekeningsvatbaar zijn. Ga maar na: eigenlijk zou geen mens bij z’n volle verstand ook maar op het idee komen om een verslavend en stinkend kruid naar binnen te zuigen en er nog veel geld voor te betalen ook! Dus in die zin halen waarschuwingen, die een beroep doen op het verstand, inderdaad niks uit. Bij tabaksreclame zie je eigenlijk precies het tegenovergestelde. Deze richt zich namelijk niet op het verstand, maar op een heel ander aspect. Tabaksreclame is in de eerste plaats image-reclame en beoogt iets als positief af te schilderen wat uitermate destructief is en veel ellende veroorzaakt. En daarom heb ik jaren geleden middels petities voor een algeheel reclameverbod voor tabakproducten gepleit; zowel in de Duitse Bondsdag, als in het Europees Parlement als in het kader van een bezwaarprocedure bij het Europees Gerechtshof. Tekenend genoeg maakte niet de tabakindustrie bezwaar daartegen, maar de Duitse Bondsregering."

(In 1997 verzette Duitsland zich als enige EU-lidstaat tegen de Europese tabaksreclamerichtlijn, die onder meer een algeheel reclameverbod behelsde. Uiteindelijk sneuvelde die richtlijn, omdat de Duitsers deze op juridische gronden aanvochten en wonnen –red.)

Toch stelde tabakconcern JTI (van onder meer Camel, Mild Seven en Winston) vorige maand voor, om met het oog op de EU-uitbreiding intensief met de overheden te gaan samenwerken om de groeiende sluikhandel in sigaretten te bestrijden. Dat moet u toch een verheugend bericht vinden...

"Wat is daar zo verheugend aan? Denk je echt dat er daarom minder gerookt wordt en dat bescherming van niet-rokers dan verbeterd wordt? Het is echt volkomen onzinning om over sluikhandel of smokkel te praten, terwijl het in feite alleen maar om belastingvrije sigaretten gaat. Hieruit kun je precies afleiden welke de rol de staat speelt. De staat geeft geen barst om de gezondheid van de mensen en is enkel erop uit om maximaal mee te kunnen profiteren met de winsten van de tabakboeren. Zonder eigen inspanning welteverstaan! Want terwijl de sigarettenfabrikanten tenminste nog iets moeten doén om hun waar te aan de man te brengen, kunnen de ambtenaren in hun kantoren blijven zitten en hoeven ze alleen maar te vangen. Tabaksaccijns noemen ze dat. De staat – en zeker de Duitse – is een handlanger van Big Tobacco. Je zou het bijna kunnen vergelijken met een afperser, die de tabaksfabrikanten bij wijze van beschermgeld het grootste deel van de winst afpakt en hen in ruil daarvoor hun gang laat gaan."

Tabak behoort nog niet tot de illegale drugs, hoewel het roken veel schade aanricht; zowel onder rokers als niet-rokers. Àls je daadwerkelijk wil gaan voor een rookvrije lucht overal, dan zou je tabak en andere gevaarlijke drugs over één kam moeten scheren. Gelijke behandeling dus. En dat houdt weer in, dat je een verbod op teelt, verwerking, handel en consumptie van tabak zou moeten bepleiten. Want dat zou de beste en meest omvangrijke bescherming van niet-rokers zijn. Een nastrevenswaardig einddoel, als je vindt dat rookvrije lucht – om het woord nog maar eens te noemen – een paradijs is?"