Spanning mei 2010 :: Stop de neutronenbom
Het rijke rode leven, deel 53:
Stop de neutronenbom
Tekst: Nico Schouten
De campagne tegen de neutronenbom in de jaren 1977 en 1978 was een ongekend succes. In een half jaar tijd werden ruim 1 miljoen handtekeningen opgehaald. Voor dat succes zijn diverse redenen aan te geven. Op deze plaats wil ik alleen stilstaan bij de beeldvorming voor zover die bepaald werd door het actiemateriaal. Want de oudere lezers zullen zich vast het beeld van de campagne wel herinneren. Dit beeld kreeg in heel Europa en Noord-Amerika grote aandacht.
Het begon met een affiche en werd gevolgd door een sticker en een button. Half april 1978 kon ik als secretaris van het ‘Initiatief Stop de neutronenbom’ melden dat er in totaal ongeveer 400 duizend exemplaren van het affiche waren verkocht. Achter heel veel ramen hing er één, op heel veel jassen prijkte een button en op heel wat schooltassen zat een sticker.
Nadat het initiatief op 19 augustus 1977 was genomen, met een bekendmaking in dagblad De Waarheid een dag later, legden we snel contact met een grafisch ontwerper. Dat was Jeroen de Vries. Hem werd gevraagd een affiche te ontwerpen dat in één oogopslag liet zien waar het om ging. Het gesprek met hem werd gevoerd door dagelijks bestuurder en Tweede Kamerlid voor de CPN Joop Wolff, oud-verzetsman en gepensioneerd drukker Jo Spier en mijzelf.
Jeroen toog snel aan het werk en binnen een week kwamen we weer bij hem aan huis om een ontwerp te bekijken.
Op een vel geel papier was met knip- en schuifwerk een collage gemaakt van letters en een plaatje. Zo ging dat vroeger toen er nog geen computer was. We waren meteen verrukt. Er waren heldere kleuren gebruikt met een aardig plaatje van een militaire bezigheid. Jo sprak het bijzonder aan dat het woord ‘neutronen’ in de samenstelling ‘neutronenbom’ met ‘onderkast’ oftewel kleine letters was geschreven.
Als voormalig drukker wist hij maar al te goed dat deze letters, die zo heten omdat ze in de tijd van het handwerk in de onderste letterkast werden bewaard terwijl de hoofdletters in de bovenste kasten zaten, beter te lezen is dan hoofdletters.
Jeroen verontschuldigde zich nog dat het plaatje van Franse origine was, wat men goed kan zien aan het hoofddeksel. Hij had geen ander plaatje kunnen vinden dat goed in het geheel paste. Wij drieën vonden dat geen probleem, eerder integendeel, want het ging om de strijd tegen een nieuw wapen.
Joop verkneukelde zich al bij de gedachte hoe dit bij de Franse zusterpartij zou vallen, die zich kort geleden voor de Force de Frappe (een eigen Franse kernmacht) had uitgesproken. De kleurenrijkdom paste ook bij het politieke streven naar een brede beweging waarin ieder met zijn of haar overwegingen en achtergrond kon meedoen.
Maar al te vaak worden in protestbewegingen naargeestige beelden of kleurcombinaties gebruikt. Dat kan weleens nuttig zijn om aandacht te trekken, maar niet om massaal uitgedragen te worden. Ik heb hier meermalen op gewezen in internationale bijeenkomsten en daarbij gesteld dat een vredesbeweging moet appelleren aan mensen om welgemoed mee te willen doen.
Het affiche verscheen voor het eerst op 9 september en daarbij werd de kopers meteen duidelijk gemaakt dat het achter de ramen moest komen en niet moest worden geplakt op muren of waar dan ook op straat. Deze instructie ging ook naar de activisten van de lokale werkgroepen. Er zijn in die tijd maar heel weinig klachten binnengekomen dat er toch ergens geplakt was. De boodschap met de achterliggende gedachte was dus door vrijwel iedereen begrepen.
De beweging tegen de neutronenbom was de voorbode van een nog grotere beweging tegen nieuwe kernwapens na 1979. De aandacht vloeide weg na de akkoorden tussen Gorbatsjov en Reagan in 1987. De strijd tegen de opvatting dat kernwapens bruikbaar waren was gewonnen, maar de ontmanteling is een zaak van veel langere adem. Inmiddels lijken de laatste dagen geteld voor de aanwezigheid van kernwapens op Nederlandse bodem.