Tribune 12/2006 :: Interview :: Jan Marijnissen

Interview

Jan Marijnissen

“Ik ben geen zondagskind bij wie altijd alles meezit”

Tekst Elma Verhey

Hoe bracht Jan Marijnissen de avond van 22 november door? Nóg klassieker gesteld: ‘Wat ging er door hem heen?’ Wat denkt hij over alle commentaren en speculaties over een CDA-PvdA-SP-coalitie? En was het inderdaad zo dat hij opzag tegen zo’n mega-overwinning? De Tribune zocht het uit en werd daarbij een handje geholpen. Mari-Anne Marijnissen: “Je hebt anderen willen wapenen tegen een mogelijke teleurstelling.”

“Vergelijk het met een schaatser die de tien kilometer op de Olympische Spelen heeft gewonnen”, zegt Jan Marijnissen. “Als je na zo’n spannende race, waarin je alles hebt gegeven de gouden medaille omgehangen krijgt, terwijl ondertussen het volkslied wordt gespeeld, willen de tranen wel komen! Al die inspanningen, de frustraties, de tikken die je hebt gekregen, en ondanks dat toch maar doorgaan. Dus ik begrijp al die emoties, die gigantische euforie op de verkiezingsavond in de Melkweg. Maar ik heb zelf nooit veel teleurstellingen te verwerken gekregen; ik heb nog nooit één verkiezing verloren. Niet in Oss en niet in Den Haag.”

“Toch niet alles was een succes?”, reageert echtgenote Mari-Anne Marijnissen. “Waar ben je in Oss in die begintijd niet allemaal voor uitgemaakt?” “Voor mijn moeder vond ik dat erg”, zegt hij. “Zij trok het zich aan. Maar voor mezelf? Nee, ik heb nooit ondoordacht maar wat geroepen. En als ik dat gelijk niet onmiddellijk kreeg? Nou, goed. Kijken wat er mis ging en hup verder.” Even valt er een stilte. Dan: “Het zal ook wel in mijn karakter zitten.”

Het is drie december, zondagmiddag vijf uur. Jan Marijnissen en zijn vrouw zitten aan een tafeltje in een restaurant in Haarlem. Over een uurtje zullen de andere gasten arriveren: Bert Voskuil, Thomas Widdershoven, Marianne Langkamp, Hans van Heijningen en nog wat andere mensen van het V-team (Verkiezingsteam) en hun partners, die de afgelopen maanden dag en nacht hebben gewerkt om de campagne tot een succes te maken. “Ze hebben wel een etentje verdiend”, zegt Marijnissen droog.

We bespreken de verkiezingsavond in de Melkweg, en hoe het lukte om zo onderkoeld te reageren op het megasucces. Nogal wat SP’ers van het eerste uur – en daar hoort Marijnissen zelf natuurlijk ook bij – konden hun tranen nauwelijks bedwingen. Marijnissen: “Ik ben niet van ‘een man mag niet huilen’ en ik ben ook geen zondagskind bij wie altijd alles meezit. Ik heb met heel hard werken en vallen en opstaan de dingen geleerd. Maar om zover te komen kun je niet te veel emoties tonen. Dat past niet bij de rol en de verantwoordelijkheid die ik

inmiddels heb.”

De verkiezingsavond van 22 november heeft hij grotendeels alleen in een kamertje in de Melkweg doorgebracht. “Dat wil ik teruggetrokken in mijn eentje doen. Papier en pen op schoot.” Toen de eerste peilingen van RTL4 dertig zetels voorspelden, ging er een enorm gejuich op en iedereen stormde naar binnen om hem te feliciteren. Hij heeft ze met zachte hand de deur uit gewerkt. Even later kwam de peiling van de NOS: 24 zetels. Weliswaar lager, maar toch een eclatant succes. Nog steeds wilde hij niet teveel felicitaties.

“Ook niet van mij hoor”, zegt zijn echtgenote. “Ik heb mijn hoofd even om de deur gestoken, maar ik zag onmiddellijk dat hij alleen wilde zijn.” “Daar is geen ruimte voor”, verweert hij zich. “Je moet alles bij elkaar harken en het hoofd koel zien te houden. Wat zijn de consequenties van 24 zetels of meer? Wat ga ik straks zeggen tegen de zaal? Hoe doe ik recht aan al die mensen die zo hard hebben gewerkt? In tien minuten moet ik iets neerzetten dat politiek hout snijdt én lading heeft.” De sleutelzin die hij in die korte tijd neerzette (om half tien moest hij richting podium) werd ten slotte: “De socialen zijn vandaag de liberalen voorbij gegaan!”

Had je van tevoren bedacht om Remi Poppe naar voren te halen, waarmee je tenslotte samen in 1994 voor het eerst in de Kamer bent begonnen?

“Nee”, zegt hij spontaan. “Dat bedacht ik ter plekke. Ik stond daar op dat podium. Een uitzinnige zaal. Al die cameraploegen en fotografen om me heen. Al die blije gezichten van de aanstaande Kamerleden. Maar ergens op mijn netvlies zat Remi. Waar is Remi? Ik zag hem niet – hij is ook zo klein! Dan schiet dat ineens door je hoofd. Die man betekent zoveel voor de partij. Dat kan niet onvermeld blijven.”

Is politiek topsport, als je zelfs op zo’n moment alert moet blijven?

“Topsport? Mwah. Het is een manier van leven. Iedereen heeft een fantastische avond. Geweldig! Daar geniet ik van! Maar ik kan me helaas niet in het feest storten. Achter me staan tien verslaggevers die allemaal een antwoord willen op de vraag wat ik van de uitslag en een mogelijke coalitie denk. En buiten staat de auto klaar die me naar Den Haag brengt voor het debat met Bos en Balkenende. Dus ja, ik heb natuurlijk nog wel mijn vrouw en dochter kunnen omarmen, en nog een paar andere mensen, maar dat is het dan. Hup weg, en voor de televisie opnieuw presteren. Dat wordt er van me verwacht. Maar na afloop heb ik nog wel een borrel in Nieuwspoort gedronken hoor!”

Balkenende lijkt niet erg gelukkig met een mogelijke centrum-linkse coalitie. De motie over het generaal pardon heeft hem nog meer kopschuw gemaakt.

“Balkenende heeft heel veel moeite met de uitslag van de verkiezingen. Het lijkt wel alsof die nu pas tot hem doordringt. In zijn optiek heeft hij geen ‘loon naar werken’ gekregen. Want laten we wel wezen: het CDA mag dan nog steeds de grootste partij van Nederland zijn, maar de coalitie van CDA en VVD heeft natuurlijk verloren. Wat heeft hij zelf niet nog allemaal gedaan vlak voor de verkiezingen? De JSF er doorgedrukt, de huurliberalisatie, 500 miljoen lastenverlichting voor het bedrijfsleven en ook nog even de grenzen opengezet voor elke Pool die hier wil komen werken. Als het daar om gaat heeft ’ie wel erg lange tenen. Er is een meerderheid voor het generaal pardon – die democratische realiteit is er gewoon. Zelfs ‘de dieren’ (Dierenpartij – red) zijn vóór, zoals Plasterk in de Volkskrant schreef. Vond ik wel een leuke!”

Geloof jij in een coalitie van CDA, PvdA en SP?

“De SP heeft nooit ‘nooit’ gezegd – ooit bestond er tenslotte een sociale stroming in het CDA. Daar hoop ik nog steeds op. Maar ik heb wat dat betreft helaas nog geen enkele beweging in het CDA-kamp gezien. Wat er aan die kant ook gebeurt: ik ben ervan overtuigd dat ik de SP-stemmer straks kan uitleggen wat wij waarom hebben gedaan. Water bij de wijn doen: natuurlijk, maar niet tot elke prijs. Wat mij betreft zijn de kaarten duidelijk en voor spelletjes krijg je me al helemaal niet.”

Veel commentatoren schreven dat de kiezers een ‘verwarrende’ boodschap hebben achtergelaten.

“En waarom? Omdat zowel de SP als Wilders hebben gewonnen. Nou, vandaag hebben zowel Ajax, Feyenoord, PSV als AZ gewonnen. Wil je dat ook onder één noemer brengen? Ik vind het getuigen van gemakzucht en het niet analyseren van wat er echt gaande is. Er is onvrede ja. Maar de onvrede van de SP-stemmer is toch niet te vergelijken met die van mensen die op Wilders hebben gestemd? Was die partij soms ook voor een generaal pardon?”

De jongste kritiek, vooral vanuit links-liberale hoek, zegt dat de SP ‘conservatief’ zou zijn, ‘jaren vijftig’, en zelfs ‘nationalistisch’ – wat in de Nederlandse geschiedenis tenslotte maar één stap verwijderd is van het nationaal-socialisme van ‘Hitler-Duitsland’. Raakt je dat?

“Door de schaalvergroting en het toegenomen management in het onderwijs, de gezondheidszorg, de landbouw en noem maar op, is zeer veel van waarde verloren gegaan. De menswaardigheid en de betrokkenheid van mensen, om maar iets te noemen. En ja, wij vinden dat de globalisering er vooral toe leidt dat mensen wat hun lonen, arbeidsomstandigheden en sociale rechten betreft tegen elkaar worden opgezet. Als criticasters dat ‘conservatief’ of ‘nationalistisch’ noemen dan haal ik zo langzamerhand mijn schouders op. Ik vergelijk het met een succesvolle publieksfilm of -tentoonstelling waarvan een paar recensenten zeggen dat het geen ‘kunst’ is. Het publiek trekt zich daar dus niks van aan.”

Je bent ook autoritair.

“Een dictator zul je bedoelen”, zegt hij schaterlachend. Waarna hij vertelt over het tv-programma Pauw & Witteman, waar op de dag na de verkiezingen de complete Kamerfractie van de SP werd voorgesteld. Een ‘verademing’ vond de overgrote meerderheid van de kijkers, van al die spontane, goed gebekte, en tot in de tenen gemotiveerde SP’ers. Een enkeling echter hekelde Marijnissen, die het bestond om Renske Leijten, het jongste SP-Kamerlid, ter verantwoording te roepen toen er door Witteman werd gewezen op de website van ROOD, de jongeren in de SP. Daar stond, ter illustratie van een actie, een plaatje van Mao, de Chinese achilleshiel van de SP.

Was dat reden genoeg om haar live, tegenover televisiekijkend Nederland, terecht te wijzen?

“Renske deed het af als een grapje. Ze moet beter weten: Mao is een massamoordenaar. Op zo’n moment moet ik ingrijpen, je kunt niet altijd zoete broodjes bakken.”

En je denkt niet aan haar gevoelens?

“Later ja, dan praat ik daar natuurlijk over. Maar we zijn een professionele, transparante en open club, die de jeugdige overmoed over Mao en al die andere dogma’s te boven is gekomen. We zeggen alles hardop en iedereen heeft recht op weerwoord – desnoods op de televisie. Maar de SP-fractie is geen Poolse landdag waar iedereen niet gehinderd door historische kennis maar wat roept. Alsjeblieft niet!”

De zogenaamde ‘niet-democratie’ van de SP is wat hem stoort aan opmerkingen van sommige criticasters. “Kijk bij andere partijen”, zegt hij. Woordvoerders in de Kamer moeten hun speeches van tevoren aan de fractievoorzitter voorleggen. Bij de SP niet. “Als het mis gaat, ja, dan hebben we het erover natuurlijk.” Hij verwijst naar de PvdA die geen democratisch gekozen partijraad kent (bij de SP bestaat die uit gekozen partijvoorzitters van afdelingen; de PvdA heeft alleen een forum zonder beslissingsbevoegdheid – red). “Als je je eigen achterban

niet kan overtuigen, waar is dan je draagvlak? Ik mag dan op de televisie met mijn eigen fractieleden in discussie gaan, maar ik doe het wel!”

En niet alleen binnen de partij, maar ook erbuiten. “Wouter Bos gaat er prat op dat hij alle gemeentes in Nederland heeft bezocht tijdens de verkiezingen. Ja, om op een zeepkist de mensen tóé te spreken! Ik heb jarenlang ziekenhuizen, verpleeginrichtingen en scholen bezocht. Niet om te preken maar om te vragen en nog eens te vragen. Zonder pers. Onderzoeken hoe het zit. Alles wat ik in de verkiezingen zei, komt voort uit wat ik van mensen op de werkvloer te horen kreeg.”

Klopt het dat je achttien zetels wel mooi vond en opzag tegen zo’n enorme groei en alle verantwoordelijkheden die daarbij horen?

“Nee”, zegt Marijnissen beslist. “Sterker, nu we de sprong naar potentiële regeringspartij hebben gemaakt, was elke zetel extra meegenomen geweest, want als je praat over een coalitie van CDA, PvdA en SP zijn wij wél de kleinste.”

Geen aarzelingen gehad?

“Ik heb me tot de laatste seconde ingespannen voor zo’n groot succes. En werkelijk álles, álles gegeven. Maar denk eens in wat het met je doet: het gevoel te gaan winnen en de onzekerheid die er tot het allerlaatste moment blijft. Als ík had gezegd: en we gaan 26 zetels

halen en het was niet gebeurd, dan had iedereen gezegd: hij heeft het mis.”

“Je hebt anderen willen wapenen tegen een mogelijke teleurstelling”, reageert zijn vrouw. “Dat is mijn verantwoordelijkheid”, vindt hij.