Tribune, 12/2005 - Rotterdam, stad in verwarring

Rotterdam, stad in verwarring

Tekst: Rob Janssen en Johan van den Hout Foto: Rob Voss

Met zijn jongste uitlating over moslims heeft leefbaarwethouder Marco Pastors het migrantenissue weer eens tot hét thema van de komende gemeenteraadsverkiezingen gemaakt. Ondertussen worden zowel autochtonen als allochtonen door het Rotterdamse ‘leefbaarheidsbeleid' de stad uitgedreven en verdwijnt het laatste restje sociale structuur. Ben je allochtoon? Pech gehad. Heb je een smalle beurs? Ook pech gehad. De helft van Rotterdam is inmiddels tot ongewenst persoon verklaard en komt niet meer in aanmerking voor een woning. Bericht uit een stad in verwarring.

Neil Diamond en Engelbert Humperdinck. In café ‘De Grootste Slok' in stadsdeel Delfshaven neuriet iemand zachtjes mee met ‘Sweet Caroline’ en ‘Spanish Eyes’. Buiten is het nat en koud, binnen in de kroeg warm en gezellig. Aan de bar wordt genoten van drankje en sigaretje; wat verderop is een groep van een man of zeven in een kennelijk amusant gesprek verwikkeld. De dame achter de bar zet een netjes getapt pilsje neer. Nee, zelf woont ze niet meer in Delfshaven, verzekert ze: ‘Geef mij maar Capelle.' Het antwoord op de vraag waarom blijft ze even schuldig, druk als ze is met het inschenken van koffie en het tappen van bier.

‘De Grootste Slok' biedt uitzicht op een grote verkeerskruising, maar wie het jachtige tafereel van een metropool verwacht, komt bedrogen uit. In Delfshaven slentert men. Een groep jongeren hangt rond bij de ingang van het metrostation. Een oudere vrouw die haar derde sigaret binnen twintig minuten aansteekt, kijkt het tafereel misprijzend aan. ‘Veel teveel Turken hier,' zegt ze zonder blikken of blozen. De dame achter de bar meldt zich haastig: ‘Zeventig tot tachtig procent van de inwoners in Delfshaven is allochtoon, ja. Maar geen centje pijn, hoor. Ik heb er niks op tegen.' Maar waarom is ze zelf dan verhuisd? Ze leunt naar voren over de bar en zegt: ‘In mijn straat was ik nog een van weinige Nederlanders en Nederlandse winkels heb je niet meer. Turkse bakker, Turkse slager, Turkse telefoonwinkel, Turkse winkels voor tweedehands kleding. En je zag de criminaliteit toenemen.'s Avonds werd er steeds meer gedeald op straat. Toen de Keileweg dicht ging, nam bij ons de prostitutie toe. Net als het aantal berovingen en overvallen. Die mensen hier zijn constant bezig met hoe ze aan geld moeten komen. Kan ik begrijpen. Maar ik wil ook dat mijn dochter 's avonds veilig thuis kan komen.'

‘Rotterdam is geen plattelandsdorpje. Maar Pastors heeft nog echt een dorpsmentaliteit'

Niettemin gaat Delfshaven door voor een van de wijken die er de laatste jaren juist op vooruit zijn gaan, vertelt SP-fractievoorzitter Theo Cornelissen in zijn werkkamer aan de Coolsingel. Vormde de buurt vroeger niet zelden het toneel voor je reinste wildwesttaferelen, compleet met politiehelikopters die boven het stadsdeel cirkelden; tegenwoordig is het een stuk rustiger. Veel drugspanden werden gesloten en al lang voor de komst van Leefbaar Rotterdam werd er werk gemaakt van de stadsvernieuwing.

Cornelissen (54) ontkent niet dat het in enkele straten of blokken in Delfshaven nog steeds hommeles kan zijn: ‘Dat kan voor mensen nog steeds aanleiding zijn om te verhuizen.' Maar alle problemen op het bord van dé buitenlanders leggen; dat gaat hem te ver. ‘Okay; veel ouderwetse winkels zijn verdwenen. Maar die ontwikkeling zie je op het platteland ook. Hier komt er tenminste nog íets voor terug. En vaak zijn dat leuke winkels met een zeer gemengde klantenkring. Vergeet niet dat migranten soms zeer ondernemende mensen zijn.'

Natuurlijk wordt er nog geklaagd over het aantal buitenlanders. Maar door wie, vraagt Cornelissen zich af: ‘Rotterdam ís geen plattelandsdorpje. Het is een moderne metropool. Vergeet niet dat zo'n Marco Pastors uit Beneden-Leeuwen komt, een kleine plaats in de Betuwe. Hij is iemand die duidelijk nog niet is aangepast aan de stad. Mij best, maar laat hem dan dorpswethouder worden.'

Dorpsmentaliteit of niet; met zijn jongste uitlatingen over moslims heeft Leefbaarheidslijsttrekker Marco Pastors het migrantenvraagstuk tot hét issue van de komende verkiezingen gemaakt. Leonard Geluk, wethouder van het CDA, liet collega Pastors in die affaire vallen (zie kader). Om vervolgens zelf olie op het vuur te gooien met de stelling dat Antillianen hét probleem in Rotterdam vormen. Cornelissen meent te weten dat deze ‘strategische zet' is ingefluisterd door burgemeester Opstelten. Nu nogal wat Rotterdammers zich afvragen ‘of de waarheid nog wel mag worden gezegd', kalft het vertrouwen in het college af. En dus bedrijft Opstelten damage control door het CDA te laten zeggen: Kijk, wij durven ook te zeggen waar het op staat. Met als gevolg dat de Rotterdamse allochtonen steeds meer speelbal worden op het partijpolitieke voetbalveld, terwijl ze zelf steeds minder aan de wedstrijd meedoen. Simpelweg omdat ze buitenspel staan.

De Rotterdamwet maakt het alleen maar moeilijker om woningen verhuurd te krijgen. Gevolg: leegstand

Zijn er teveel allochtonen in Rotterdam, zoals veel mensen vinden? Theo Cornelissen antwoordt met een tegenvraag. ‘Wat is een allochtoon? Ik ben geneigd te zeggen, dat mensen die al sinds de jaren zestig hier wonen, méér Rotterdammer zijn dan heel wat zogenaamde Nederlanders. Ik bedoel: die mensen wonen hier doorgaans langer dan mijn inmiddels volwassen dochters. En véél langer dan Marco Pastors. Dus laten we ons eerst eens afvragen, over welk probleem we het precies hebben. Bedoel je gettovorming? Ben ik absoluut tegen. Monoetnische wijken? Ben ik ook tegen. In Amerikaanse steden heb je fenomenen als Chinatown en Little Italy. Sommigen vinden dat de oplossing: Rotterdamse wijken uitsluitend voor Marokkanen of uitsluitend voor Antilianen. Volgens mij moet je dat absoluut niet hebben. Wat je moet doen, is dat enorme aantal verschillende nationaliteiten in Rotterdam mengen. Niet langs etnische lijnen maar op sociaal-economische gronden. Dat kan, als je ervoor zorgt dat in er in de goedkope wijken ook duurdere huizen komen. En als je in de duurdere wijken voor sociale woningbouw zorgt.'

Juist op dat punt oogst de gemeente veel kritiek. De stad experimenteerde onder meer in Delfshaven en Feijenoord met de zogenaamde ‘Rotterdamwet', die behelst dat in bepaalde wijken een inkomen van minstens honderdtwintig procent van het minimumloon nodig is voor een huisvestingsvergunning. Naar het zich laat aanzien, stemt de Eerste Kamer deze maand in met de Rotterdamwet. Maar de weerstand onder de Rotterdammers is groot.

Nu al biedt de Mathenesserdijk in Delfshaven een troosteloze en vervallen aanblik door de grote leegstand. De inkomenseis maakt het moeilijk de woningen verhuurd te krijgen, omdat starters en studenten te weinig verdienen. Gevolg: leegstand en hier en daar al weer illegale verhuur. Plus sociale structuren die uit elkaar vallen, want ook jongeren met een smalle beurs die in ‘hun' Delfshaven zouden willen wonen, komen niet in aanmerking voor een woning.

Cornelissen: ‘Volgens de Rotterdamwet mag je zogenaamd overal gaan wonen. Maar wat is de praktijk? Heel veel mensen kúnnen niet in betere wijken als Kralingen en Hillegersberg wonen, want daar zijn de woningen te duur. En van wat daar aan nieuwbouw verrijst, is nul procent sociale woningbouw. Zelfs al zou je een hogere huur willen betalen kom je niet voor een woning in aanmerking, want je inkomen is te laag. Dat is geen spreiding, maar uitsluiting van mensen met een smalle beurs. Zo dwingen ze deze mensen een woning te zoeken buiten Rotterdam. Wat je creëert zijn getto's zoals in de Franse voorsteden. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?'

Volgens de SP-lijsttrekker moet de oplossing gezocht worden in het instandhouden en versterken van de sociale cohesie. Cornelissen: ‘Als iemand het in een bepaalde wijk naar zijn zin heeft en er graag woont – bijvoorbeeld omdat hij er familie of vrienden heeft dan vind ik, dat hij voorrang zou mogen krijgen. Maar de Rotterdamwet heeft precies het tegenovergestelde tot gevolg: voor de kansarmen worden de kansen nog kleiner, want voor hen gaan de wijken op slot.'

‘Als je in onze wijk 1800 huizen gaat slopen, haal je hier de hele sociale structuur weg'

De Rotterdamwet is nog niet alles. In het kader van de zogenaamde ‘herstructurering' laat de gemeente Rotterdam ook nog eens de sloophamer los op de sociale huurwoningen in de stad. In 2010 moet het aantal sociale huurwoningen met 20.000 zijn gedaald. Daarvoor in de plaats komen duurdere woningen. Rotterdam wil mensen met meer geld binnen de gemeentegrenzen halen. Differentiatie heet dat. In Delfshaven staan zo'n 1200 woningen op de nominatie voor sloop, in Charlois gaat het om ruim 2500 huizen, en ook in Feijenoord (1800) en IJsselmonde (1400) gaan nogal wat goedkope huurwoningen tegen de vlakte.

In Nieuw-Crooswijk, ten westen van het stadscentrum, moeten ruim 1800 huizen weg. Pop Koedam runt een tabakszaak in die wijk. Vrolijk is ze niet als ze spreekt over de toekomst van haar winkel. ‘De vooruitzichten zijn miserabel. Eerst zal mijn klantenkring wegvallen, vervolgens gaat de zaak failliet en uiteindelijk moet ik zelf ook mijn huis uit, want ik woon boven de winkel.' Om de paar minuten komt er iemand haar winkel binnen en met elke klant maakt Pop een praatje. Pas dan volgt de bestelling: pakje Samson met vloei, pakje Camel, kauwgom, keelpastilles. Klanten met een hond? Standaardprocedure. De hond krijgt een extraatje van Pop.

‘Natuurlijk wil ik liever hier blijven,'zegt ze. ‘Vier generaties Crooswijkers heb ik hier zien opgroeien. De kinderen van toen zijn zelf moeder geworden; de moeders zijn inmiddels oma. Niemand wil weg. De gemiddelde woonduur is hier heel lang en de verhuisbereidheid heel laag. Als je hier 1800 huizen gaat slopen, haal de je de sociale structuur uit de wijk.' Extra wrang vindt ze het, dat haar pand pas twaalf jaar geleden is gerenoveerd. ‘Er is echt niks mis met deze huizen.' En de bevolkingssamenstelling in Nieuw-Crooswijk vindt ze evenmin een probleem: ‘Dat probleem wordt ons aangepraat.' En dus hebben de Nieuw-Crooswijkers het gevoel dat er weliswaar een mooie wijk gebouwd gaat worden, maar niet voor hen. Want terugkeren is voor de meeste bewoners geen optie. Pop Koedam: ‘Die nieuwe huizen zijn voor ons veel te duur.'

De conclusie van de gemeente en de corporaties: De mensen snappen het niet

Theo Cornelissen: ‘Volgens statistiekjes en cijfertjes nota bene van tien jaar geleden zou Rotterdam teveel goedkope woningen hebben. De redenering is dan als volgt: Als je die woningen sloopt en er duurdere huizen voor terugbouwt, komen er vanzelf nieuwkomers wonen die wat meer te besteden hebben. Zij zijn wat mij betreft van harte welkom. Maar je gaat toch geen Rotterdammers hun huizen uit jagen om rijkere bewoners binnen te halen!? Bovendien kun je je afvragen of het allemaal wel zo werkt. Men gaat ervan uit, dat er mensen zijn die meer kunnen betalen.Of ze dat ook wíllen, is vraag twee. Als je het naar je zin hebt in je huidige woning en wijk, dan blijf je daar zitten, lijkt mij. De situatie is nu al dat je leegstand én woningnood tegelijk hebt.'

Ondertussen groeit het verzet tegen de sloopplannen. Bewonerscomité's in de hele stad hebben zich inmiddels verenigd in de Bond Behoud Sociale Huisvesting (BBSH). Volgens Wijnand Rijnders, secretaris van de bond, zijn politiek en woningbouwcorporaties behoorlijk geschrokken van het protest. ‘De gemeente heeft met de corporaties overlegd over ons verzet. Hun conclusie zegt veel: De sloopplannen moeten duidelijker gemaakt worden, de mensen snappen het niet. Dat de plannen ook van tafel kunnen, komt blijkbaar niet bij ze op.'

De gemeenteraadsverkiezing van maart 2002 zorgde onder aanvoering van Pim Fortuyn voor een ‘Leefbaarheidsstorm'in Rotterdam. Ook de SP moest een zware nederlaag incasseren. Van de vier zetels bleef er maar één over. Leefbaar Rotterdam verdrong de PvdA als grootste partij in de havenstad en ging ambitieus aan de slag. Op het gebied van veiligheid lijkt de Leefbaar-aanpak vruchten afgeworpen te hebben. Want volgens de statistieken is Rotterdam inderdaad veiliger geworden. Theo Cornelissen schrijft die verbetering echter niet aan Pastors en de zijnen toe. ‘Volgens het CBS zijn álle steden veiliger geworden, niet alleen Rotterdam. De resultaten zijn te danken aan het Veiligheidsplan 2001-2005, waarvan de uitvoering al ver voor de komst van Leefbaar is geïnitieerd. Leefbaar heeft het zaakje wakker geschud, ja. Maar aan de veiligheid van de stad heeft die partij niks toegevoegd. Wat in de afgelopen vier jaar wel is gebeurd, is dat de helft van Rotterdam in feite tot ongewenst persoon is verklaard. Een andere conclusie kan ik niet trekken. Ben je allochtoon, dan heb je pech gehad, want daarvan zijn er teveel in jouw wijk. Verdien je minder dan honderdtwintig procent van het minimumloon, dan heb je ook pech gehad want dan kun je bijna nergens meer gaan wonen. Want voor betaalbare alternatieven wordt niet gezorgd. Wat is het onvermijdelijke gevolg van dit alles? Dat iedereen zich opsluit in de eigen groep en nog verder van de samenleving verwijderd raakt.'

‘Wat hier nu dreigt te gebeuren, is dat er een groot hek om Rotterdam heen komt te staan.'

De koers die Rotterdam in de toekomst gaat varen, zal voor een groot deel afhangen van de uitslag van de gemeenteraadsverkiezing op 7 maart. Topprioriteit in het SP-verkiezingsprogramma getiteld ‘Rotterdam verdient beter' is een onmiddellijke stop op de sloop van goede en betaalbare woningen. Ook bepleit de partij de heroprichting van het in 1995 opgeheven gemeentelijk woonbedrijf, zodat de gemeente zelf weer een vinger in de pap. De Rotterdamse SP hoopt op 7 maart zes raadszetels te veroveren.

‘Rotterdam is het sociale laboratorium van Nederland,' vindt Theo Cornelissen, die de komende verkiezing opnieuw SP-lijsttrekker is. ‘In vergelijking met Amsterdam is het gemiddelde inkomen en het opleidingsniveau laag. Daarom wordt hier veel uitgeprobeerd. Met zaken als welzijnswerk of stadsvernieuwing werd in Rotterdam het eerst geëxperimenteerd. Als in Frankrijk de vlam in de pan slaat, kijkt iedereen het eerste naar Rotterdam. Een goede les die de rest van Nederland van onze stad kan leren, is dat je mensen niet moet uitsluiten. We moeten inzien dat we de ambities van iederéén nodig hebben. Het zijn moeilijke tijden en mensen zijn bang voor de toekomst. Maar er liggen tegelijkertijd zoveel kansen waar je ook de mensen met angst bij moet betrekken. Anders creëer je toestanden zoals in Frankrijk. Maar wat doen ze in Rotterdam? Ze zetten een groot hek om de stad. Hoe dan ook zullen mensen proberen over dat hek te klimmen, met alle gevolgen van dien. Zo'n samenleving wil ik niet hebben.'

Stap maar allemaal op

Leefbaar Rotterdam-wethouder Pastors moest onlangs het veld ruimen, nadat hij in de media had gezegd dat veel moslims hun gedrag rechtvaardigen met hun geloof. De SP steunde de GroenLinks-motie die de val van Pastors onvermijdelijk maakte. ‘Niet omdat hij dat niet had mogen zeggen,' zegt Theo Cornelissen. ‘Maar hij sprak namens het college van B en W en als wethouder moet hij het collegebeleid verwoorden. Als hij dat niet doet, weet de burger toch ook niet meer waar hij aan toe is?'

Feit is, dat Pastors in maart van dit jaar iets soortgelijks deed en beterschap beloofde toen hij van de gemeenteraad de les kreeg gelezen. ‘Maar ditmaal handelde Pastors ongetwijfeld met de verkiezingen in zijn achterhoofd,' stelt Cornelissen. ‘Ik heb toen gezegd: Welk college zit hier nou eigenlijk? Of is iedereen al met de verkiezingen bezig? In dat geval kan het college maar beter helemaal opstappen.' Waarna Pastors opstapte. Want ook coalitiegenoot CDA zegde het vertrouwen in hem op…

Bevolking