Tribune, 12/2005 - De goedkoopste patient is een dode patient

‘De goedkoopste patiënt is een dooie patiënt'

Overal in het land zetten SP-afdelingen zich in om het publiek bewust te maken van de ramp die de Nederlandse gezondheidszorg te wachten staat. Er worden discussiebijeenkomsten georganiseerd en handtekeningen opgehaald. Heeft dat nog wel zin, nu de operatie onomkeerbaar lijkt? Een verslag van de actie Noodrem in Amsterdam. Agnes Kant: ‘Wat is ingevoerd, kan ook worden teruggedraaid.'

Tekst: Elma Verhey Foto: Rick Akkerman

‘Stel je al die miljarden voor die Den Haag in één keer in de schoot van de zorgverzekeraars gooit en de macht die zij daarmee over patiënten, artsen en ziekenhuizen krijgen,' zegt een verontwaardigde Dees Brandjes, internist. ‘Nu al proberen ze mensen te ontmoedigen om een beroep doen op de gezondheidszorg. Als ze straks in hun eentje aan de knoppen mogen draaien, zullen het ordinaire schadeverzekeraars blijken te zijn. Ik vrees dat de mortaliteit zal stijgen. De goedkoopste patiënt is een dooie patiënt.'

Het is zaterdagmiddag 12 november. In een somber collegezaaltje in de catacomben van het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam zijn zo'n tachtig mensen bijeengekomen voor de actie Noodrem. Er zijn artsen, verpleegkundigen, medische studenten, of zomaar geïnteresseerden. Buiten kwinkeleren merels, het lijkt wel voorjaar. Maar de zaal heeft geen oor voor lichtzinnigheid. ‘Is er dan helemaal niets positiefs te melden over het nieuwe zorgstelsel?' vraagt Agnes Kant aan Elise Smalhout, voorzitter van de commissie Zorg en Welzijn van de ANBO, de bond van ouderen. Die schudt haar grijze, kortgeknipte hoofd. ‘Echt niet. Platgezegd komt het erop neer dat we er met z'n allen worden ingeluisd.'

De actie Noodrem heeft tot nu toe ruim dertigduizend handtekeningen opgeleverd. Niet weinig natuurlijk, maar gezien het feit dat gezondheidszorg álle Nederlanders aangaat, en dat gezondheid bij elke enquête het allerbelangrijkste in het leven wordt genoemd, lijkt het een mager resultaat. ‘Gelooft u werkelijk dat we deze enorme operatie nog met handtekeningen kunnen stoppen?' legt een mevrouw de vinger op de zwakke plek van Noodrem. ‘Achterover leunen en wachten tot het kalf is verdronken, is niet de stijl van de SP,' reageert Agnes Kant fel. ‘We gaan door met de actie totdat we een sociaal stelsel hebben. Wat is ingevoerd, kan ook worden teruggedraaid.'

Volgens internist Marcel van Soest, collega van Dees Brandjes, zou het al winst zijn als al die miljoenen gezonde mensen, die denken dat het zo'n vaart niet zal lopen, zich door de actie realiseren wat er te wachten staat. ‘Misschien vallen de ergste uitwassen nog te repareren.'

Van Soest geeft het voorbeeld van borstkankerpatiënten. Nu al ontstaan er extreme verschillen, houdt hij de zaal voor. In Zeeland krijgt tachtig tot negentig procent van vrouwen met borstkanker een adequate behandeling, in Friesland maar tien procent. Het wordt veroorzaakt doordat een bepaalde behandeling niet door de verzekeraars wordt vergoed. Van Soest: ‘Ik mag die behandeling wel voorschrijven, maar het moet worden betaald uit het ziekenhuisbudget. Als ik veel van dergelijke patiënten heb, betekent dat de keuze tussen het salaris van twee verpleegkundige of behandeling van patiënten met borstkanker.' Ziekenhuizen zullen specialisten meer en meer onder druk zetten om van dure, niet door de verzekeraars betaalde behandelingen af te zien, verwacht Van Soest. Voor de patiënt resteert in dat geval maar één mogelijkheid: zelf betalen.

‘Je hoeft niet te hebben doorgeleerd om te voorspellen dat de zwakste groepen als eerste het slachtoffer zullen worden' Marcel van Soest, internist

Volgens collega Dees Brandjes zijn de eerste tekenen van de tweedeling in de gezondheidszorg al zichtbaar. Als internist is hij gespecialiseerd in vaataandoeningen. Sinds taxikosten – zittend ziekenvervoer – niet meer worden vergoed, haken patiënten af. ‘Ze bellen me op en zeggen: “dokter ik zie geen kans bij u te komen. Ik heb geen geld om de taxi te betalen”'. Brandjes: ‘Dan heb ik het over patiënten van over de tachtig die ik met een paar spuitjes weer een beetje mobiel kan maken; wat meer levensvreugde kan geven. Die mensen hebben dat geld echt niet, anders kwamen ze heus wel.'

Collega Van Soest schetst het inmiddels bekende toekomstbeeld. De tachtigjarige suikerpatiënt uit Den Helder die zijn heup breekt, zal niet behandeld kunnen worden in het ziekenhuis waar men hem kent, en waar alle medische gegevens voorhanden zijn, maar bijvoorbeeld alleen nog in Alkmaar, omdat zijn zorgverzekeraar met dat ziekenhuis een contract gesloten voor het ‘leveren' van (goedkope) heupen. Mocht hij echter in Alkmaar een longontsteking oplopen, dan zal het ziekenhuis proberen hem terug te sturen naar Den Helder, want met dergelijke (dure) complicaties was in de (goedkope) prijs voor zijn heup natuurlijk geen rekening gehouden. ‘Denk niet dat ik fantaseer,' zegt Van Soest, ‘nu al proberen ziekenhuizen dure patiënten door te schuiven.'

‘We kunnen toch kiezen tussen een naturapolis en een restitutiepolis,' reageert iemand uit de zaal die zich kennelijk in de ingewikkelde materie heeft verdiept. Voor een paar euro's meer mag je bij een restitutiepolis zelf kiezen door wie en waar je behandeld wilt worden. Helaas zit ook daar een lelijke adder onder het gras, leggen de deskundigen achter de tafel uit. Allereerst: grote kans dat je de rekening moet voorschieten. Ook kan het zijn dat als de behandeling in het ziekenhuis van eigen keuze duurder blijkt dan behandeling in het ziekenhuis waarmee de verzekeraar een contract heeft gesloten, je het verschil zelf moet betalen. ‘Hoe kan ik dat allemaal weten als ik met spoed naar een ziekenhuis wordt gebracht?' reageert een meneer geschokt. ‘Komt goed,' grijnst Brandjes, ‘u wordt in coma binnengebracht op de eerste hulp, wij brengen u bij en dan gaan we samen overleggen waar u in uw geval het goedkoopste behandeld kunt worden.' Maar dat is natuurlijk maar een grapje. ‘Ik kan me niet voorstellen dat artsen het zover zullen laten komen,' zegt Brandjes.

Niet voor niets komt het voorbeeld van de tachtigjarige met de gebroken heup nogal wat keren ter sprake. Internist Van Soest: ‘Je hoeft niet te hebben doorgeleerd om te voorspellen dat de zwakste groepen als eerste het slachtoffer zullen worden.' Hij trekt de vergelijking met jonge, vaak hoogopgeleide aidspatiënten die het destijds met behulp van een uitgekiende lobby redelijk snel lukte om de dure aidsremmers vergoed te krijgen. Van Soest: ‘Mondige tachtigjarigen met familieleden die zich niet met een kluitje in het riet laten sturen, zullen zich wel weten te redden. Maar ik vrees het ergste voor de gemiddelde bejaarde uit Bos en Lommer.'

Het is ook de zorg van de DIDF, de Federatie van Democratische Verenigingen van Arbeiders uit Turkije in Nederland, die honderden handtekeningen in Amsterdam heeft opgehaald, en die deze middag mee organiseert. Volgens voorzitter Nori Karabulut maakt zijn achterban zich grote zorgen over de premie van ruim duizend euro per jaar, die betaald moet gaan worden. De zogenaamde zorgtoeslag die dat voor mensen met lage inkomens moet compenseren, is nog lang niet tot iedereen doorgedrongen. De belastingdienst schat dat vijftien procent van de mensen die feitelijk recht hebben op zorgtoeslag, die niet hebben aangevraagd. ‘Vijftien procent klinkt heel wat vriendelijker dan de 700.000 mensen waarover we het hebben,' schampert Agnes Kant. Net als de specialisten van de Slotervaartziekenhuis vreest Kant een toenemende groep mensen die onverzekerd zullen rondlopen, omdat ze de hoge premie niet kunnen opbrengen of de zorgtoeslag niet zullen besteden waarvoor die is bedoeld. Als je de touwtjes met moeite aan elkaar weet te knopen, is het ook wel érg verleidelijk het geld voor zaken te gebruiken die urgenter lijken.

‘Platgezegd komt het erop neer dat we er met z'n allen worden ingeluisd' Elise Smalhout, voorzitter ANBO Amsterdam

Elise Smalhout, voorzitter van commissie Zorg en Welzijn van de ouderenbond, veronderstelt dat vooral zelfstandig wonende bejaarden met weinig of geen contacten in financiële moeilijkheden zullen komen. ‘Die generatie is niet gewend om te klagen, of hulp in te roepen en moddert zelf maar zo'n beetje door.' Daar komt bij dat deskundigen schatten dat de gemiddelde premie in 2006 met twee tot driehonderd euro zal stijgen, omdat die nu feitelijk te laag zou zijn. Vooral de enorme bureaucratie waarmee het nieuwe systeem gepaard gaat, zorgt voor extra kosten. Het lijkt

erop dat een operatie die tot doel had de kosten van de gezondheidszorg te beperkten, voorlopig alleen maar méér kost, terwijl de gezondheidszorg zelf er op achteruit gaat.

Na afloop van de bijeenkomst in het Slotervaartziekenhuis vraag ik internist Brandjes hoe het mogelijk is dat de over grote meerderheid van de medisch specialisten moeiteloos kan inhaken op het SP-lied ‘De zorg is geen product'. Maar liefst 83 procent wijst het zorgstelsel af (enquête onder medisch specialisten, Vrij Nederland 26 maart 2005).

Eenmaal in het stemhokje gaat de grote liefde van medisch specialisten echter uit naarde partij van minister Hoogervorst: 34 procent van de medische specialisten heeft bij de vorige verkiezingen VVD gestemd. ‘Dat zal bij de volgende verkiezingen beslist anders zijn,' voorspelt Brandjes.