Tribune 02/2004: Graaien maar! De normen en waarden van oud-Statenleden

Tribune 20 februari 2004

Graaien maar!

Heeft een voormalig Provinciaal Statenlid dat in zijn nieuwe baan meer verdient dat ooit, recht op een wachtgelduitkering? Het morele antwoord is on-getwijfeld hartgrondig ‘nee’. Wettelijk is het veelal ‘ja’. Terwijl het kabinet de sociale voorzieningen te lijf gaat met de botte bijl, vullen politieke ambtsdragers – zonder schroom – hun zakken met een ‘extraatje’.

Nico Heijmans, fractievoorzitter van de SP in Noord-Brabant, ontdekte dat er in zijn provincie wel héél veel ex-Statenleden wachtgeld ontvangen, ook als ze weer aan het werk zijn. Van de 96 Statenleden die sinds 1999 afscheid namen, vroegen en kregen er 65 wachtgeld, blijkt uit de lijst die Heijmans met de Wet Openbaarheid van Bestuur boven tafel kreeg. Veertien voormalige Brabantse Statenleden konden geen uitkering ontvangen omdat ze inmiddels waren overleden of aan de slag gingen als gedeputeerde. Slechts zeventien afzwaaiers besloten geen graantje mee te pikken uit de wachtgeldruif. Heijmans: ‘Toen ik de gegevens opvroeg, had ik wel verwacht dat een aantal wachtgeld zou ontvangen. Maar nu blijkt dat het graaien gewoon onderdeel is van de cultuur in de provinciale politiek. ’

Statenleden in Brabant verdienen momenteel iets minder dan duizend euro bruto per maand, voor één werkdag per week. Na hun afzwaaien krijgen ze – net als in de meeste andere provincies – een jaar lang 80 procent van hun vergoeding doorbetaald en vervolgens nog een jaar 70 procent. Volgens de landelijke rechtspositie komt bijna elk Statenlid in aanmerking voor de uitkering en in de meeste provincies – waaronder Brabant – geldt daarbij geen inkomenstoets. Zelfs als een oud-Statenlid méér verdient in zijn nieuwe baan, kan hij dus gewoon de ‘aanvullende’ uitkering doorbetaald krijgen. ‘Zelfs als je besluit om ergens burgemeester te worden, met een salaris van een ton per jaar, kom je nog in aanmerking,’ aldus Heijmans onthutst.

Ongemakkelijke burgemeester: ‘Ik ben geen graaier’

Zijn voorbeeld is niet denkbeeldig. Oud-Statenlid Piet Zelissen (PvdA), thans burgemeester van de lieflijke vestingstad Grave, ontvangt wachtgeld bovenop zijn riante gage. Dat terwijl hij met zijn fractie destijds tegen een wachtgeldregeling stemde. ‘Ik ben inconsequent geweest,’ geeft Zelissen toe. Maar de sympathieke burgemeester stortte zijn statenvergoeding in de gemeentekas van Grave, waarmee ‘culturele projecten’ werden bekostigd. Zelissen noemt zich dan ook ‘zuiver op de graat’. Waarom hij dan toch wachtgeld aanvroeg? ‘Ik moest door een echtscheiding de helft van mijn salaris afstaan,’ aldus Zelissen bewogen. ‘Het is frustrerend, want ik ben niet zoals die CDA’ers en VVD’ers die lekker achterover liggen en een uitkering ontvangen. Ik kon het geld gewoon goed gebruiken. Maar ik voel me daar wel ongemakkelijk bij. Ik ben geen zakkenvuller.’

Oud-gedeputeerden: met aanvulling in de Tweede Kamer of met vijftig in de Vut op Curaçao

Niet alleen oud-Statenleden, maar ook voormalig gedeputeerden kunnen rekenen op vorstelijke wachtgeldmogelijkheden. De Brabantse Kamerleden Willibrord van Beek (VVD) en Jan Boelhouwer (PvdA) bijvoorbeeld ontvangen allebei een aanvulling op hun schamele volksvertegenwoordigersinkomen van ruim zevenduizend euro per maand.

Van Beek meldt per e-mail dat hij ‘geen voorstander’ van de wachtgeldregeling was. ‘Persoonlijk ben ik van mening dat de wachtgeldregeling voor politici kan worden versoberd,’ schrijft hij. ‘Besluiten worden echter bij meerderheid genomen door ons Parlement of door de Provinciale Staten,’ berust het VVD-Kamerlid. ‘Als de regelingen bestaan en worden gehandhaafd dan mag men nooit degenen die daar aanspraak op maken veroordelen of onder druk zetten af te zien van zijn of haar wettelijke rechten.’

Zijn collega Boelhouwer zegt in het Brabants Dagblad, waar hij overigens een betaalde nevenfunctie als columnist bekleedt, zich er ‘geenszins’ voor te schamen dat hij wachtgeld ontvangt. ‘Ik verdien als Kamerlid aanzienlijk minder dan als gedeputeerde en heb recht op aanvulling.’

Helemaal geweldig is de wachtgeldregeling voor gedeputeerden die langer dan tien jaar hebben gediend en boven de vijftig zijn. Hun uitkering loopt door tot ze 65 worden, zonder enige verplichting ander werk te zoeken. Onder andere PvdA’er T. Brugman maakt hier dankbaar gebruik van. Hij nam in 1991 afscheid van de Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant en woont sindsdien op Curaçao, waar hij maandelijks zo’n vijfduizend euro op zijn Antilliaanse bankrekening bijgeschreven krijgt. Geheel volgens de regels.

‘Wettelijk kan het allemaal,’ erkent SP-fractievoorzitter Heijmans. ‘Maar ik noem het moreel verwerpelijk graaien. Deze mensen hebben hun mond vol over normen en waarden. Ze stellen ook steeds meer eisen aan de normale burger die een uitkering aanvraagt. Gewone, hardwerkende mensen worden ondersteboven en binnenstebuiten gekeerd voordat ze WW krijgen. Mensen van 57,5 jaar moeten bijvoorbeeld verplicht solliciteren, maar oud-Statenleden en gedeputeerden krijgen het zomaar. Dat is het hanteren van een dubbele moraal.’

Heijmans wil dat de rechtspositie van ex-Statenleden wordt aangescherpt. ‘Laat er op zijn minst een sollicitatieplicht komen.’ Toch lijkt er onder zijn collega’s weinig animo om de wachtgeldregeling aan te pakken. ‘Toen ik in de Staten voorstelde om te onderzoeken of dat mogelijk is, kreeg ik de wind van voren. Hoe durfde ik aan de integriteit van politici te twijfelen. Ik zou zeggen: kom eens met beide beentjes op de grond en kijk wat er in de echte wereld gebeurt. Het lijkt me prachtig als oud-politici ook gedwongen werden om productiewerk te doen. En als ze dat weigeren: dag wachtgeld!’

Bij de SP maakt geen enkel oud-Statenlid gebruik van wachtgeld en dragen de huidige statenleden hun salaris af aan de partijkas. Heijmans: ‘Het is opvallend dat vooral PvdA en CDA gebruik maken van de wachtgeldmogelijkheden. Als ik van die partijen was, zou ik tegen de wachtgeldontvangers zeggen: betaal terug of je hoort niet meer bij onze normen en waarden-club!’

Graaiend Limburgs oud-Statenlid: ‘Ik ben nou eenmaal geen Leger des Heils’

Noord-Brabant is niet de enige provincie waarin Statenleden en gedeputeerden op grote schaal gebruik maken van wachtgeld. Vorig jaar onthulde journalist Peet Adams van De Limburger dat ook in die provincie een ‘graaicultuur’ heerst. De journalist deed vergeefs een beroep op de Wet Openbaar Bestuur en besloot daarna alle Statenleden die in de afgelopen twee termijnen afscheid namen, maar zelf op te bellen. Ook in Limburg kenden de ex-Statenleden weinig wroeging. PvdA-wethouder G. IJff ontvangt 725 euro wachtgeld bovenop zijn salaris: ‘Ik ben nu eenmaal geen Leger des Heils. De uitkering is er en dan maak je er toch gebruik van?’ En verder: ‘Als je alle uren telt die je voor de provincie in touw bent, verdient een poetsvrouw meer.’ Ook de reacties van andere Limburgse ambtsdragers zijn tenenkrommend. Wethouder G. Janssen, oud-Statenlid voor de Partij Nieuw Limburg: ‘Wat zou u doen als ze tegen u zeggen: Hier heb je honderd euro en ga lekker een avondje stappen. Dat weigert toch niemand?’

Van de 21 door Adams ondervraagde ex-Statenleden maken er zestien gebruik van de regeling. Onder hen miljonairs, wethouders en een advocate. Een lid van de Ouderenpartij wilde er ook aanspraak op maken, maar was de 65 gepasseerd en is nu boos over de ‘leeftijdsdiscriminatie’ in de wachtgeldregeling. In totaal namen sinds 1995 97 Limburgse Statenleden afscheid, waarvan er 69 wachtgeld ontvingen. Zij kostten de provincie alleen al tussen 1999 en 2002 bijna 300 duizend euro.

Maar in Limburg lijkt het graaien binnenkort voorbij. Edwin Bus, fractievoorzitter van de SP, zit in een werkgroep die ijvert voor een inkomenstoets. ‘Zodra die er is, moeten aftredende Limburgse Statenleden bewijzen dat ze er door hun Statenlidmaatschap financieel op achteruit zijn gegaan. Dat is een hele verbetering, maar wat mij betreft verdwijnt het wachtgeld helemaal. Kijk naar de honderden vrijwilligers die zich inzetten voor een goed doel. Die krijgen bij hun afscheid alleen een bloemetje. Bovendien maken veel Statenleden juist carrière door hun ervaring in de provincie. Zij gaan er dus feitelijk op vooruit. Daar hoor je ze niet over.’

De provincie Zuid-Holland is jaarlijks 240 duizend euro kwijt voor 22 ex-statenleden. Dat geld kan nuttiger gebruikt worden. ‘We hebben berekend dat we van vier maanden wachtgeld de enige bushalte in een dorpje kunnen behouden,’ zegt SP-Statenlid Bart Vermeulen. Hij maakt zich ook sterk voor een inkomenstoets. ‘Je kunt mij niet wijsmaken dat iedereen die gebruik maakt van de wachtgeldrekening, dat ook echt nodig heeft.’ Vermeulen stuit op tegenwerking van met name PvdA en CDA, die een meerderheid vormen in Zuid-Holland.

Heijmans vindt dat de ‘wanpraktijken’ rond het wachtgeld al te lang ten koste zijn gegaan van de provincies. ‘Nou moeten we bijvoorbeeld de subsidie voor Meer Bewegen Voor Ouderen van duizend euro per jaar laten schieten, omdat we zes ton betalen aan ex-Statenleden. Hoe ongeloofwaardig kun je je maken als provinciale politiek?’