Tribune, nieuwsblad van de SP, nr. 4/2003

Tribune 11 april 2003

Ruimte in de aanbieding, hypotheekrenteaftrek onaantastbaar, huursector in de verdomhoek. In Nederland is van volkshuisvesting geen sprake meer. Het Rijk heeft zijn verantwoordelijkheid overgedragen aan De Markt. Noodgedwongen en op grote schaal verkopen of slopen woningcorporaties hun 'tafelzilver' En daar plukt ons land nu de 'vruchten' van: woningnood. De strijd hiertegen wordt echter steeds feller en breder. Over de tomaat versus de sloophamer.

Huurwoningen slopen omwille van meer differentiatie in de wijk? Begin dan in villawijken te slopen! Daar wonen namelijk alleen maar rijken en dat is toch ook eenzijdig?!

Die ironische uitspraak van voormalig SP-Kamerlid Remi Poppe (Tribune, augustus 2001) raakt de problematiek in het hart: De volkshuisvesting wordt - letterlijk! - gesloopt, terwijl het aandeel dure woningen (huur en koop) in de totale woning- bouwproductie almaar stijgt. Betaalbare huurwoningen gaan ofwel op grote schaal tegen de vlakte of worden verkocht en tegelijkertijd slinkt het aantal woningcorporaties ten gunste van De Markt. Gevolg: pure woningnood in Nederland anno 2003. De berichten vanuit het woonfront zijn dan ook ronduit onthutsend. Zo wordt er in de Rijnmond tegenwoordig gesproken over woonnomaden: mensen met een smalle beurs, die van de ene naar de andere sloopwijk worden 'gedreven'. In Arnhem staat Malburgen-West (1750 woningen) op de nominatie voor sloop en laat de gemeente de wijk bewust verloederen, met verpaupering en leegstand (!) tot gevolg. En in Amsterdam weten studenten inmiddels, dat de wachttijd voor een kamer doorgaans langer is dan de duur van hun studie!

De oorzaak van al die beschamende situaties is in feite gemakkelijk te traceren. Tien jaar geleden, in 1993, sloot de toenmalige staatssecretaris Heerma (CDA) een overeenkomst met de woningcorporaties, waardoor de overheidsbemoeienis sterk werd beperkt. Objectsubsidies (subsidies op sociale nieuwbouwwoningen) werden zo goed als afgeschaft. Noodgedwongen kwam de nadruk bij de woningbouwcorporaties op de commercie te liggen, want vanaf dat moment waren ze immers 'maatschappelijke ondernemingen'. In 2001 volgde de ondertekening van het Nationaal Akkoord Wonen door de corporaties, particuliere verhuurders, gemeenten, provincies en het ministerie van VROM. Als ambitie voor de periode tot aan 2005 werd onder meer geformuleerd, dat er jaarlijks 20.000 huurwoningen gesloopt en 50.000 verkocht zouden worden. Werden er een decennium terug nog zo'n 22.400 goedkope huurwoningen gebouwd, nu ligt dat aantal op circa eenderde daarvan. Ook van de rijksuitgaven voor de volkshuisvesting bleef sinds halverwege de jaren tachtig nog maar eenderde over: van 14,4 miljard in 1985 tot 5 miljard in 2001. In diezelfde periode steeg de huur met ongeveer 70 procent, terwijl het modaal- en het minimumloon daar met 53 respectievelijk38 procent ver bij achter bleef.

Intussen is de regie van de overheid over de schaarse ruimte in ons land voor een belangrijk deel verdwenen en overgenomen door projectontwikkelaars en beleggers: in 1975 werd nog driekwart van de woningen gebouwd door corporaties, nu nog hooguit twintig tot vijfentwintig procent. De grondmarkt wordt gedomineerd door sterke commerciële partijen, terwijl de gemeenten in toenemende mate het onderspit delven. De tendens is duidelijk: acceptabel wonen is big business en wie wil meedoen moet een dikke portemonnee hebben. Heb je die niet? Pech gehad!

'De voorraad betaalbare huurhuizen wordt steeds kleiner, terwijl de vraag ernaar beslist niet afneemt,' zegt SP-Kamerlid Piet de Ruiter. 'Er wordt veel te weinig gebouwd en dan vrijwel alleen nog in de vrije- koopsector. Daarnaast worden betaalbare woningen in rap tempo gesloopt. Toegegeven, veel na-oorlogse flatwijken - want daar praat je dan veelal over - zijn niet bepaald hoogtepunten van sociale woningbouw. De bewoners beseffen zelf vaak al te goed dat hun wijk problemen heeft. Maar massale sloop is op dit moment gewoon niet de oplossing. Nu de nieuwbouw zo achterblijft, zeg ik: Stoppen met slopen! Haal eerst de achterstand in de nieuwbouw maar eens in, dan praten we verder. Veel problemen hebben bovendien alles te maken met zaken als achterstallig onderhoud, slecht inplaatsingsbeleid en verwaarlozing van de woonomgeving. Pak die dingen eerst aan, in plaats van met de slopershamer te zwaaien. Daar komt bij, dat sociale huurwoningen ook nog eens op grote schaal worden verkocht. Meestal zijn het juist de beste huizen, de pareltjes in het bezit van woningcorporaties.'

Zo ontspint zich maar al te vaak een bittere strijd om de schaarse woonruimte. Een 'gevecht' dat degenen met lagere inkomens met de rug tegen de muur zet. Want welke keuzes zijn er, als je woning gesloopt gaat worden, de gemeente je wijk opzettelijk laat verloederen en de alternatieven te duur zijn? Wat moeten starters en studenten, als ze gedwongen worden tot een jarenlang wachten op geschikte woonruimte? Gelukkig staan ze niet alleen. In heel wat plaatsen helpt de SP mensen in hun strijd voor goede en betaalbare huizen en voor wijken waar het prettig wonen is. Niet zonder resultaat. Fel verzet van de Maastrichtse SP - samen met bewoners van de wijk Malberg - leidde ertoe, dat de plannen om 830 flatwoningen af te breken géén gelopen race meer is. 'De twijfel groeit,' zegt de Maastrichtse SP'er Guido van de Luitgaarden. 'In eerdere discussies binnen de gemeenteraad stonden we helemaal alleen met ons verzet, maar laatst werd er al breed gezegd: We moeten er nog maar eens naar kijken. De voorgenomen sloop van een aantal rijtjeshuizen is zelfs al van de baan.'

Ook in Groningen boekte de SP succes. Volgens het oorspronkelijke plan zouden in die stad niet minder dan achtduizend betaalbare woningen met de grond gelijk moeten worden gemaakt. Daar kwam de SP echter tegen in het geweer. Onder meer met informatieve folders, klachtenweken, brandbrieven, bijstand aan bewoners van sloophuizen en de oprichting van het Anti-Sloopcomité. Het heeft er ondertussen toe geleid, dat het probleem algemeen erkend wordt en het aantal te slopen huizen drastisch is teruggebracht. 'Stukje bij beetje hebben we gelijk gekregen,' stelt de Groningse SP'er Peter Verschuren. 'Van de verwachtingen van de woningstichtingen is niets terechtgekomen. De terreinen die wél gesloopt zijn, liggen al jaren braak. De dure villa's die ze er op wilden bouwen bleken niet te verkopen.'

In Malburgen-West (Arnhem) huu rde de SP - samen met de lokale Minimabond - een pand in het verpauperde winkelcentrum, waar wijkbewoners altijd kunnen binnenlopen en aankloppen. Ook bracht een delegatie van de SP, wijkbewoners en winkeliers een bezoek aan de gemeenteraad om 'de politiek'te confronteren met de problemen in het stadsdeel. 'Onze acties hebben duidelijk effect,' zegt buurtbewoonster én SP'er Simone Kant. 'Een mooi voorbeeld is de colonne veegkarretjes die de gemeente door onze wijk liet rijden, kort nadat we onze aanwezigheid bekend hadden gemaakt. Malburgen-West is niet langer de wijk die iedereen links laat liggen.'

De absurde situatie van woningnood en leegstand in één stad, werd begin dit jaar in Vlaardingen aan de kaak gesteld. SP-jongeren accepteerden het niet dat goede (alleszins bruikbare) woningen een half jaar leegstaan voordat ze gesloopt worden en waren tot 'herbewoning' overgegaan. Een dag later werden ze er weliswaar door de politie uitgezet, maar onder druk van de actie moest de woningstichting beloven snel met plannen voor tijdelijke bewoning te komen.

Niettemin erkent SP-Kamerlid Piet de Ruiter, dat sloop in sommige gevallen onvermijdelijk is. 'Maar dan wel op een heel andere manier dan nu. Beleidsmakers hebben vaak geen enkel benul van de gevoelens die onder de bewoners leven en van hun binding met de buurt. Wij zeggen: Sloop mag pas als tweederde van de bewoners van een complex ermee instemt. Dan weet je namelijk écht dat er grote problemen zijn en dan is een brute ingreep als sloop ook gerechtvaardigd. Komt het dan uiteindelijk zover, dan moet de huurder een goede verhuiskostenvergoeding krijgen. Het is toch schandalig, dat hiervoor nog geen landelijke regels zijn en iedere huurder de strijd moet aangaan met de verhuurder. Wat mij betreft komt er een wettelijke geregelde vergoeding, waarbij een bedrag wordt uitgekeerd dat normaal gesproken de kosten dekt. Dan denk ik al gauw aan een bedrag van zo'n 6000 euro.'

Volgens De Ruiter is de realisering van goede en betaalbare huurhuizen geen utopie. 'De schatkist derft nu jaarlijks zo'n zes miljard euro aan inkomsten door hypotheekrenteaftrek, die voor 70 procent bij de hoogste inkomens terecht komt. Er zijn maar iets minder huur- dan koophuizen, en tóch wordt er aan huursubsidie niet méér dan 1,5 miljard uitgegeven. Dat mag wel een beetje rechtgetrokken worden. Verder zijn er ook woningstichtingen die op een enorme pot met geld zitten waar ze niets mee doen. Mijn voorstel is: laat ze die overtollige middelen in een investeringsfonds stoppen, waaruit andere corporaties spotgoedkoop kunnen lenen. Verdeel het geld! Als samenleving zijn we rijk genoeg. Het gaat erom of we kiezen voor rechtvaardigheid, of voor verdere tweedeling. Ik kies voor het eerste. Voor de volkshuisvesting betekent dit op de eerste plaats dat de overheid de regie weer moet terugpakken. Fatsoenlijk wonen voor mensen met een smalle beurs kun je niet overlaten aan projectontwikkelaars en aan marktgericht werkende woningcorporaties.'