Tribune, nieuwsblad van de SP, nr. 4/2003

Tribune 11 april 2003

'Het enige wat ik vraag is het recht op een simpel en normaal leven'

Voor De Ramp wist Rashida Bee 'niets'. Een vreselijke gifgaswolk boven het Indiase Bhopal, achttien jaar geleden, heeft haar leven drastisch veranderd. Al die tijd vecht ze voor de rechten van de slachtoffers: bij regeringen, voor de rechtbank, en waar nodig op straat. 'Er is hoop. Ik sterf niet voor er gerechtigheid komt voor Bhopal.'

Gehuld in een oranje overall verbijt Rashida Bee de snijdende kou op de Oosterschelde. Ze is aan boord van het Greenpeaceschip Arctic Sunrise, dat aanstuurt op Terneuzen. Daar staat de grootste fabriek van Dow Chemicals buiten de Verenigde Staten. Dow is eigenaar van de voormalige - inmiddels inactieve, maar hoogst beruchte - Union Carbide-fabriek in het Indiase Bhopal. In de nacht van 2 op 3 december 1984 voltrok zich in die stad een ramp met onmetelijke consequenties. Door toedoen van veertigduizend ton ontsnapte gifgas, stierven toen alleen al achtduizend mensen. Dat aantal is inmiddels tot twintigduizend opgelopen. Talloos zijn slachtoffers die het overleefd hebben, maar sindsdien zwaar lijden aan de gevolgen van de ramp. Zoals Rashida Bee. Noch Union Carbide, noch Dow Chemicals heeft sindsdien verantwoordelijkheid genomen voor de verschrikkingen. Nog sterker, tot op de dag van vandaag moeten inwoners van Bhopal vervuild water drinken, op vergiftigde grond leven en de hoognodige medische verzorging ontberen.

Naast Rashida Bee en vijftien Greenpeace-actievoerders zijn aan boord van de Arctic Sunrise ook vaten chemisch afval, afkomstig uit Bhopal. Wie niet horen wil, moet maar voelen, lijkt het parool. De (goed ingepakte) gifvaten zijn 'op weg naar hun rechtmatige eigenaar'. De directie van Dow blijkt echter allerminst onder de indruk. Ook de spandoeken met afbeeldingen van de Bhopal-slachtoffers op de gevel van het kantoor, brengen geen reactie teweeg. Op één na. Dow schakelt de politie in. De verre reis van Rashida Bee eindigt vooralsnog op een Nederlands politiebureau.

Zesenveertig is ze nu, het gedrongen Indiase vrouwtje. De Oosterschelde is ingewisseld tegen het hoofdkwartier van Greenpeace, de overall tegen een gewaad dat haar afkomst verraadt. Ze zucht vaak en van doorgroefde gelaat valt de vermoeidheid af te lezen. In niets lijkt ze op de doorgewinterde activiste die strijdt tegen een internationaal opererend bedrijf. Maar schijn kan bedriegen…

Of ze teleurgesteld was in de reacte van het Dow-management. 'Nee, Ik vond het alleen jammer dat ze niet het lef, de beleefdheid of zelfs maar de interesse hadden om ons even te ontvangen. De arrestatie was met name raar, omdat degenen die opgepakt werden eigenlijk de slachtoffers waren. De echte schuldigen bleven lekker warm binnen.'

Wat Rashida Bee betreft zitten 'die echte schuldigen' namelijk niet alleen in India en de VS, maar ook in Europa. Vandaar dat zij, in haar wereldwijde campage, ook de Lage Landen heeft aangedaan.

'We bevechten Dow op alle fronten. Dus ook hier. De vestiging in Terneuzen is de grootste die het bedrijf buiten de Verenigde Staten heeft. Door dit soort acties verhogen we de druk op Dow. In eerste instantie zijn we hier om te vechten voor onze rechten, maar er is meer. We willen ook een boodschap overbrengen. Europeanen zijn beleefd en aardig, maar we proberen ze wakker te schudden. Iedereen moet weten dat bedrijven als Dow levensgevaarlijke materialen produceren en de afvalstoffen op een slimme manier lozen in de grond, het water en de lucht. Hierdoor worden jullie langzaam vergiftigd en vroeger of later krijg je daar de rekening voor gepresenteerd. Wij willen jullie ervan doordringen hoe crimineel deze bedrijven zich gedragen. Een ramp als in Bhopal mag zich hier niet herhalen! Door te protesteren, versterken we de tegenstand en kunnen we zorgen voor wettelijke maatregelen. Ik ben de afgelopen twee maanden in vele landen geweest en merk dat er steeds meer naar ons geluisterd wordt.

Naast luisteren kunnen mensen, volgens Rashida Bee, ook hun stem verheffen. 'Mensen zijn machtiger dan ze zelf beseffen, dus die stem zal gehoord worden. Nederlanders kunnen bijvoorbeeld de vraag stellen, waarom in India zo slecht met dit soort rampen wordt om gegaan terwijl er in eigen land veel strengere maatregelen bestaan. Want dat is wat er gebeurt: er wordt met twee maten gemeten. Bedrijven als Dow doen verkeerde dingen in armere, zwakkere landen als India. Maar ze hebben hun wortels en hoofdkantoren in landen als Nederland, waar de winsten naartoe verdwijnen. Dat is niet menselijk. Het menselijk leven is overal hetzelfde en moet dus ook overal hetzelfde worden behandeld. Vervuiling stopt niet bij een grens en daarom moeten regeringen zorgen voor internationale regelgeving. En dat gebeurt uiteindelijk als mensen erom blijven vragen. Bovendien, door met ons te vechten, beschermen Nederlanders ook zichzelf. Want als er hier een ramp gebeurt, zullen bedrijven zich echt niet beter gedragen. Ze komen alleen op voor zichzelf, hun medewerkers en hun winsten. Door onze stemmen te laten horen, dwingen we ze hun veiligheidsmaatregelen te verbeteren.'

Rashida Bee deed Nederland niet alleen aan als gast van Greenpeace, maar ook als voorzitter van een organisatie waarvan de leden de ramp hebben overleefd. 'Die organisatie is vlak na de ramp opgericht door honderd vrouwen die hun mannen hadden verloren. Omdat ze geen middelen van bestaan meer hadden, kregen zij een opleiding van de regering. Dat lijkt heel wat, maar zij werden slecht behandeld. En met het administratieve werk dat ze moesten doen, verdienden ze slechts tien cent per dag. Bovendien hebben veel van hen niet meer de kracht om acht uur per dag te werken. Door te praten en te protesteren verdienen ze tegenwoordig veertien euro per maand. Daarmee zijn niet alleen die vrouwen zelf, maar ook hun gezinnen geholpen. De rest van de slachtoffers heeft echter nooit iets gekregen: geen werk, geen opleiding, geen uitkering. Voor hen vechten we door.'

Dat doet Rashida Bee al bijna twintig jaar. Hoe ze dat volhoudt? 'Ik heb gezien dat het leven buiten Bhopal mooier en schoner is. Bij ons is het tragisch, vol zorgen en pijn. Mensen krijgen kanker en kinderen worden misvormd geboren. Voor de ramp wist ik niets van de wereld, ik was nog nooit verder dan een kilometer van mijn huis vandaan geweest. Ik wist niets van regeringen, of bedrijven. De ramp heeft dat allemaal veranderd. Iedereen verloor familieleden, ikzelf ben er zes kwijtgeraakt. We hebben overal om hulp gevraagd, maar dat leverde niets op. Terwijl we niet eens veel vragen. Ik vraag al achttien jaar naar mijn recht op een simpel, gezond leven met vooruitzichten op een goede toekomst. De mensen in Bhopal krijgen niet waar ze recht op hebben en dat maakt dat ik doorga. Dat overheden en bedrijven met een dubbele maat meten, maakt me kwaad maar geeft me ook energie. Als ik terugdenk aan de nacht van de ramp, denk ik wel eens dat het een goede nacht was. Zij die toen stierven waren de gelukkigen. Wij, de overlevenden, hebben geen leven meer. Een normaal bestaan, een vooruitzicht op een fatsoenlijke toekomst is in Bhopal niet mogelijk. Toch word ik daar niet depressief van. Er is altijd hoop! We zullen wel zien hoe sterk Dow is en hoe lang ze dit nog kunnen volhouden.'

Voor Rashida Bee is het gevecht pas afgelopen, als een aantal eisen is ingewilligd. 'Wij hebben er vier. Ten eerste moet de rechtzaak tegen Warren Anderson, de toenmalige directeur van Union Carbide, doorgaan. Hij is aangeklaagd wegens moord, want dat was het. Het was de hebzucht van Warren Anderson en zijn bedrijf die ervoor zorgde dat op veiligheidsmaatregelen en onderhoud bezuinigd werd. Als er dan wat gebeurt, kun je niet zeggen dat het een ongeluk was. Deze ramp viel te verwachten. Het probleem is echter dat Anderson niet naar India wil komen. Als hij er niet bij is, kan de rechtzaak niet doorgaan. Omdat het al zo lang duurt, wilde de regering van India de aanklacht laten vallen. Uit protest zijn wij toen in hongerstaking gegaan, en met succes. Na achttien dagen vasten kwam de regering op haar idee terug. Warren Anderson en zijn mededirecteuren zijn schuldig aan de dood van meer dan dertigduizend mensen. Daarvoor moeten zij gestraft worden. Alleen als directeuren weten dat ze gestraft kunnen worden voor hun fouten, zullen er geen nieuwe Bhopals ontstaan.

Ook willen we dat Dow, de huidige eigenaar van de fabriek, de verantwoordelijkheid voor de nasleep op zich neemt. Er moet medische zorg komen voor de slachtoffers, zodat zij nog een enigszins normaal leven kunnen leiden. Zelf zijn deze mensen te arm om medicijnen te kunnen betalen. Ten derde moet er vervangend werk komen voor de overlevenden. De meesten zijn te zwak voor een gewone dagtaak. Voor de ramp verdienden ze misschien twintig of veertig cent per dag, nu halen ze zelfs dat niet meer. Als laatste willen we dat Dow de vervuilde grond en het vergiftigde grondwater opruimt. Toen de fabriek na de ramp dicht moest, zijn duizenden tonnen giftig afval simpelweg gedumpt. Er liggen in Bhopal nog steeds giftige grondstoffen en eindproducten die langzaam in de grond en lucht verdwijnen. Via het water krijgen moeders het binnen, en via de moeders hun kinderen. Er zijn veel kinderen die het gas niet gezien hebben en de fabriek niet kennen, maar toch slachtoffer zijn van het beleid van Union Carbide en Dow. Zij vormen al de derde generatie die lijdt onder de ramp. En dat allemaal door de hebzucht van een bedrijf. Opruimen kost geld, geld dat Dow niet wil uitgeven. Bovendien zou Dow, als het schuld bekent, publiekelijk erkennen dat er fouten gemaakt zijn.'

Rashida Bee twijfelt er niet aan dat haar gevecht nog tijdens haar leven vruchten af zal werpen. 'Ik zal met mijn eigen ogen zien dat er gerechtigheid komt voor Bhopal. Eerder sterf ik niet!'