Tribune, nieuwsblad van de SP, nr. 4/2003

Tribune 11 april 2003

'Nederland geeft daarom politieke steun aan de ingezette actie tegen Saddam Hussein. Vrijheid en veiligheid - ook voor de inwoners van Irak zelf - is daarbij het hoogste doel. Militair zal Nederland niet meedoen. Het ter plekke inzetten van Nederlandse vrouwen en mannen in deze oorlogssituatie kan alleen als daarvoor een breed draagvlak zou bestaan in Parlement en samenleving.'

Kort na het uitbreken van de oorlog in Irak probeerde demissionair minister-president Jan Peter Balkenende het standpunt van de Nederlandse regering uit te leggen. Deze politieke steun zonder militaire deelname bracht het demissionaire kabinet en de onderhandelaars voor een nieuwe regering naar een politieke spagaat. Dit leidde ertoe dat, terwijl de bommen onafgebroken op Iraakse steden vielen, Bos en Balkenende er alles aan deden om hun onderhandelingen op weg naar een nieuw kabinet te redden. De PvdA had immers in het debat over de verklaring van het kabinet afstand genomen van het Nederlandse standpunt. Het CDA, dat politieke steun zonder militaire deelname zag als een compromis, voelde zich verraden door de PvdA. Een patstelling leek bereikt en de vorming van een CDA/PvdA-kabinet verder weg dan ooit. Maar in een liefst zeven uur durend overleg besloten CDA en PvdA dat onenigheid over Irak geen reden was de informatie af te breken. Volgens Bos werd besloten 'de meningsverschillen niet verder uit te vergroten'. CDA-leider Jan Peter Balkenende zag 'een nieuwe eenheid' en 'een goede grondslag voor verdere formatiebesprekingen'. Voorlopig althans, want binnen de PvdA kwam het Bos op harde kritiek te staan. De Jonge Socialisten vonden dat Bos de achterban heeft voorgelogen.

Franks liet zich vergezellen door een aantal buitenlandse militairen, afkomstig uit landen die volgens de Verenigde Staten deel uitmaken van de coalitie die achter de oorlog staat. Aan het begin van de bijeenkomst, die rechtstreeks werd uitgezonden door onder meer CNN, vertelde Franks hun militaire rang en het land van herkomst. VVD-minister Henk Kamp van Defensie voorkwam een spoeddebat door te spreken van 'een foutje'. Blom is verbindingsofficier tussen de Amerikanen en de Nederlandse militairen bij de Patriot-installaties in Turkije. De 39-jarige militair is sinds 3 maart in Qatar. Daarvoor zat hij in Florida, waar hij zich op zijn huidige taak voorbereidde.

'We wisten dat onze militair bij een bijeenkomst met de generaal aanwezig zou zijn, maar we hebben het karakter ervan verkeerd ingeschat,' aldus minister Kamp. Hij wist niet dat de bijeenkomst een rechtstreekse persconferentie betrof. 'Het spijt mij. Hij had daar niet moeten zijn. We hebben onze militairen en ook de Amerikanen gezegd dat zoiets niet meer kan gebeuren.'

Maar was het verschijnen van Blom niet slechts het topje van de ijsberg? Was Nederland echt op geen enkele manier betrokken bij het gewapende conflict in Irak. Alle verklaringen over de militaire afzijdigheid van Nederland ten spijt, zijn er inmiddels diverse aanwijzingen dat Nederlandse militairen wel degelijk betrokken zijn of geweest zijn bij de actie tegen Irak. Tweede-Kamerlid Harry van Bommel antwoordt bevestigend op de vraag of Nederland militair betrokken is bij de oorlog. 'Ja, zeker. Nederland geeft naast politieke steun ook militaire steun en is daarmee betrokken bij en verantwoordelijk voor deze oorlog,' zegt hij. Van Bommel: 'We weten in ieder geval zeker dat Nederland in verband met dit conflict Patriots heeft gestuurd naar Turkije en 350 militairen om deze patriots te bedienen. Deze Patriots staan bij twee bases waar ook Amerikanen actief zijn. En dat heeft weer alles te maken met de Amerikaanse aanval op Irak. Zou deze aanval er niet zijn, dan zouden die Patriots niet nodig zijn in Turkije. Ook is er een Nederlandse officier bij de patriots in Koeweit, dat geldt als belangrijke uitvalsbasis voor deze oorlog van de Amerikanen. We zijn in Afghanistan en het Arabisch Schiereiland actief met F16's, een fregat en een walrus-onderzeeër, in de oorlog tegen het terrorisme, zoals dat verhullend genoemd wordt. Deze bijdrage maakt dat de Amerikanen militaire middelen kunnen vrijspelen om in te zetten in Irak.'

Over dezelfde Nederlandse F16's meldde het VPRO-radioprogramma Argos kort geleden dat er sterke aanwijzingen zijn dat zij betrokken zijn geweest bij een geheime missie in Irak. Dat zou plaatsgevonden hebben samen met Deense vliegtuigen in het najaar van 2002. Van Bommel heeft naar aanleiding van deze onthulling op de radio de volgende vraag gesteld aan de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie: Kunt u bevestigen dat Nederlandse militaire eenheden in het najaar van 2002 hebben deelgenomen aan speciale missies op het grondgebied van Irak, al dan niet in samenwerking met Deense speciale eenheden? Zo ja, waarom?

Hij zegt hier verder over: Ik acht het goed mogelijk dat dit inderdaad gebeurd is. In die periode gingen VVD en CDA er nog van uit dat zij samen door zouden kunnen regeren. En anders dan tóen werd erkend heeft de regering inmiddels gemeld, dat Nederland heeft meegewerkt aan de voorbereidingen van deze oorlog. Minister Kamp heeft letterlijk gezegd: 'Wij hebben meegewerkt aan de voorbereidingen voor deze oorlog.'

Desondanks werd de veronderstelde geheime missie van Nederlanders en Denen tegenover de journalisten van Argos stellig ontkend. 'Het voordeel van schriftelijke vragen door een parlementariër is dat er zwart op wit antwoord moet komen. Stel dat het waar is geweest, dan kan men hooguit zeggen dat het om geheime operaties ging en dan staat de Kamer op de achterste benen en zal zij volledige openheid eisen, ik als eerste. Het kan ook niet waar zijn en dan zal het ontkend worden. Maar dan zal men ook in moeten gaan op het rapport over deze kwestie, waarover de Denen beschikken. Dit is zo'n heikele kwestie dat ik er vanuit ga dat de beantwoording veel sneller zal zijn dan de toegestane termijn van zes weken, ' zegt Harry van Bommel. 'Hoe langer de regering er over doet, hoe meer stront er aan de knikker is. Dat hebben we ook gezien bij de kwestie Margarita,' voegt hij er nog aan toe.

De betrokkenheid van Nederland bij de oorlog in Irak blijft niet beperkt tot de luchtmacht. Ook de marine lijkt nauw betrokken te zijn bij - in ieder geval - de voorbereidingen voor de oorlog. In november 2002, dezelfde maand waarin Amerika Nederland vraagt om deel te nemen aan de coalitie en in dezelfde periode van de vermeende geheime F16-missie boven Irak, bevindt de Walrus, een onderzeeër, zich in het gebied. Over de aanwezigheid van de Warus zegt Staatssecretaris van Defensie Van der Knaap tegen een verslaggever van RTL: 'De Amerikanen zijn heel druk bezig om dit gebied te verkennen. Het is de toegangsweg tot Irak en daarom wil men zo goed mogelijk op de hoogte zijn van de activiteiten in dit gebied. Men wil er een goed scenario over maken en in dat kader moet u ook de aanwezigheid van deze Nederlandse onderzeeboot zien.'

De officiële reden van de Walrus in het gebied gold echter de operatie Eduring Freedom, tegen het internationaal terrorisme. Uit de opmerkingen van de Staatssecretaris blijkt echter iets heel anders. Vanuit militair oogpunt lijkt de aanwezigheid van de Walrus niet meer dan logisch. Immers, Amerika beschikt niet over dergelijke diesel aangedreven onderzeeërs en heeft daarom in november 2002, in de vorm van een verlanglijstje, een beroep gedaan op het Nederlands ministerie van Defensie om met onderzeeërs deel te nemen aan de coalitie tegen Irak. Op hetzelfde lijstje van de VS werd gevraagd om corvetten, special forces en luchttransportcapaciteiten. De SP en toen nog de PvdA hadden felle kritiek op de uitgevoerde taken van de Walrus die voor totaal andere doeleinden naar deze regio was gestuurd. Na korte tijd in Den Helder te zijn geweest, is de Walrus inmiddels weer terug in hetzelfde gebied. Ook ditmaal in het kader van de operatie Enduring Freedom, aldus het ministerie.

Een verdere mogelijke betrokkenheid van Nederland bij de oorlog in Irak zou liggen in operaties van Nederlandse special forces, gericht op het verzamelen van gegevens; intelligence oftewel spionage. Het radioprogramma Argos heeft daar melding van gemaakt en beroept zich op zeer betrouwbare bronnen. De SP, Groenlinks en D66 hebben inmiddels laten weten volledige opheldering te willen van de Nederlandse regering.

Inmiddels hebben de sterk toenemende geluiden over Nederlandse deelname geleid tot zwijgzaamheid en ontkenning bij de voorlichters van Defensie. Een eigen onderzoek van Tribune leidde naar het gastenboek en e-mailoverzicht van het Nederlands fregat Tjerk Hiddes. Hierop wordt een reisverslag beschreven naar het Franse Brest. Letterlijk staat er in het verslag: Oorlog. Naast de gespeelde oorlogssituatie drong ook de echte oorlog zich al direct na de eerste aanvallen op de voorgrond bij de tafelgesprekken. Met een deployment (taakstelling) in de Golfregio in het verschiet, houdt het iedereen natuurlijk extra bezig, boven op de gespeelde oorlog. Als Tribune het fragment voorlegt aan voorlichting van Defensie wordt hier ontkennend op geantwoord. 'Er is mij niks bekend over uitzending van de Tjerk Hiddes. Ik denk dat wat daar staat niet klopt.' aldus een voorlichter.

Een zelfde antwoord komt er als we vragen naar de rol van de eerste mortierscompagnie (1-MRCIE) van het korps Mariniers. Deze compagnie is volledig geïntegreerd in het 29 Commando Regiment Royal Artillery (UK/NL LF) en werkt volgens de Britse Royal Artillery procedures. Omdat het 29 Commando Regiment deel uitmaakt van de Britse troepen in Irak lijkt de vraag over de Nederlanders gerechtvaardigd. 'Na een oefening in Noorwegen hebben de groepen zich geplitst. De Nederlanders zijn terug naar huis,' is het antwoord. Bij de thuishaven de Mariniers in Doorn is men nog zwijgzamer. 'Wij geven geen informatie over de lokatie van onze mensen,' is het enige dat we te horen krijgen.

Een veel gehoorde uitspraak op het moment is 'Het eerste dat sneuvelt in oorlogstijd is de waarheid'. Toch blijft Harry van Bommel hard zoeken naar de waarheid in de vele verklaringen en intepretaties van de Nederlandse regering. 'Als later zou blijken dat alles wat we nu vermoeden, dat Nederland wel degelijk miltair heeft bijgedragen aan deze oorlog, dan levert dat een vertrouwenscrisis op tussen Kamer en Kabinet. Dan zijn we belogen en belazerd!'

Om meer informatie te krijgen dan alleen de officiële verklaringen en antwoorden van de regering heeft Van Bommel dagelijks contact met diverse groepen. 'Dat geeft mij meer recht van spreken in het publieke debat',zegt hij. 'Als partij en als persoon is er dagelijks contact tussen de SP en veel oppositiegroeperingen. Ik onderhoud dagelijks contact met Koerden, Sjiieten en andere groeperingen om een beeld te krijgen van de feitelijke situatie. Nogal vaak wordt gedaan alsof alle Irakezen voor deze oorlog zijn en dat is absoluut niet waar. Ook dat is een propagandaverhaal. Door dat persoonlijk contact kan ik dat ook voortdurend naar buiten brengen. Op zo'n manier kan ik ook tegenwicht geven aan de voorstanders die voortdurend in beeld zijn. De tegenstanders zijn alleen in beeld als er een demonstratie is. Ook op de opiniepagina's van de kranten kom je de vraag Kun je de oorlog nu stoppen en zo ja wat dan? maar weinig of niet tegen. Wij zeggen dat deze oorlog onmiddellijk moet stoppen en dat er een juridisch offensief moet komen met een internationale aanklacht tegen Saddam en zijn regime, met slimme sancties en met het bevriezen van tegoeden.'

Vooralsnog blijft Harry van Bommel de beide sporen van deze oorlog berijden. Enerzijds de eis dat de oorlog in Irak moet stoppen en anderzijds de mogelijke en onwettelijke rol van Nederland in het conflict. 'Het allerbelangrijkste is dat deze oorlog stopt, dat Saddam wordt aangepakt en dat er alternatieven komen. En die zijn er. Daarnaast zal ik de Nederlandse regering op het punt van de betrokkenheid blijven controleren en bekritiseren. Om de doodeenvoudige reden dat het een onwaarachtig verhaal is. We worden deze oorlog ingerommeld, dat zeg ik al maanden. Iedere keer wordt er weer een klein stapje gezet. We krijgen op de fractie ontzettend veel telefoontjes over verhoogde activiteiten rondom luchtmachtbases en rond kazernes. Dat onderzoeken we allemaal.'

Van Bommel tot slot: 'Wat er nu gebeurt is slecht voor het Irakese volk en het is slecht voor de internationale rechtsorde. Maar het is ook slecht voor het Midden Oosten. De Amerikaanse wens om de landkaart voor dat gebied te herschrijven, moet iedereen zorgen baren. Daarom is het ook zo ongeloofwaardig dat de toekomstige regeringspartners zeggen het over de kwestie Irak oneens te zijn, maar dat men in de toekomst wil gaan pleiten voor VN-leiderschap. Dat is buitengewoon onwaarachtig. Daarmee bevestig je een nieuwe wereldorde. Als Amerika straks besluit om Iran en Syrië ook aan te pakken, maakt continuïteit van beleid dat Nederland daar ook steun aan zal gaan geven.'