Tribune 3/2003 Interview met Anja Meulenbelt

Tribune 11 april 2003

Hoe ben je bij de SP terecht gekomen?

'Na het vorige interview met de Tribune (april 2002) heb ik zelf contact gezocht met de SP. Gewoon, om eens over Palestina te praten. Zonder overigens een idee te hebben, wat ik er precies mee wilde. Maar van het een kwam het ander. Ik werd uitgenodigd op een fractieweekend om informatie te geven over het Palestijns / Israëlisch conflict. Daar had ik het erg naar mijn zin. Goed volk, dacht ik, veel gemotiveerde jonge mensen. Daarna ben ik meteen lid geworden. Ineens zag ik mogelijkheden om zelf met alternatieven te komen en mijn ergernissen om te zetten in iets creatiefs. Maar ik was wel verrast, toen ik werd gevraagd om voor de SP de Eerste Kamer in te gaan. Ik ging er vanuit dat je bij de SP eerst drie jaar gefolderd moet hebben, voordat je ergens voor gevraagd wordt.'

Een beetje toeval dus?

'Het is nooit helemaal toevallig hoe je leven verloopt, maar toch… De enige lezing die ik nooit zal geven is die over 'vrouwen en loopbaanplanning'. Tot een jaar geleden was ik heel weinig op de Nederlandse politiek gericht; ik werkte in Zuid-Afrika, de Balkan en Palestina en wat zich hier afspeelde vond ik saai. Daar kwam - zoals waarschijnlijk met meer mensen is gebeurd - verandering in door de wake-up call rond Pim Fortuyn. Wat gebeurt er allemaal in hemelsnaam, vroeg ik me af? Thema's waar links zich mee bezig zou moeten houden, werden ineens door Fortuyn en rechts opgepikt. Angsten werden nog meer dan daarvoor geprojecteerd op migranten en tot mijn schrik zag ik echt het begin van een soort anti-islamisme in Nederland ontstaan. Het heeft nog geen naam, maar toch kun je het op een zekere manier vergelijken met het anti-semitisme van voor de Tweede Wereldoorlog: één bevolkingsgroep die het gedaan heeft en die gebruikt wordt om je superieur te kunnen voelen. Het ging van: Ze pikken onze banen in en Straks kennen we ons land niet meer. Dáár ben ik van geschrokken. Opeens kreeg ik de behoefte aan een club waar het nog ergens over gaat. Dat het de SP werd lag voor de hand. Ik had wel sympathie voor GroenLinks, maar die partij is niet helder genoeg over wat ze nu wil, te weinig concreet in haar praktijk. Bovendien ben ik een 'ouwe' socialist van huis uit. Dat weet bijna niemand meer, maar ik was al socialist voor ik feminist werd en heb binnen de vrouwenbeweging ook altijd gepleit om rekening te houden met onderlinge verschillen, met klassenverschillen en etniciteit.'

Kan die 'oude' socialist haar ei wel kwijt in de Eerste Kamer, nu niet bepaald de meest spannende omgeving?

'De Eerste Kamer stelt niet zo verschrikkelijk veel voor, nee… Het is een beetje een duffe club, waar je mogelijkheden voor eigen initiatief niet zo héél groot zijn. Zolang die Kamer echter bestaat, moeten wij daar ook in functioneren en met de mensen die er nu in komen zullen we natuurlijk proberen te doen wat we maar kunnen. Wat ik veel belangrijker vind is, dat ik niet alleen geacht wordt op die groene bankjes te gaan zitten. Er is geen fractie zonder actie, dus ga als senator meer de straat op, de mensen opzoeken en van daaruit bedenken wat ik kan doen. Dat maakt het interessant. Ik heb een keer meegelopen met Jan Marijnissen, tijdens een buurtbezoek in Den Haag. Dan merk je dat je wordt gevoed met waar het hier in Nederland over gaat. En als formele SP-senator kom je dan misschien makkelijker binnen, of in ieder geval anders.

Ik moet er ook wel het een en ander voor laten en mijn leven net iets anders in elkaar zetten. Mijn werk in Palestina doe ik onbetaald en dat blijf ik ook doen. Geld verdien ik vooral met freelance werk, lezingen, trainingen en lesgeven. Dat zal nu minder moeten, want er gaat nogal wat tijd inzitten. Het principe dat je er bij de SP in een vertegenwoordigende functie financieel niet op vooruit noch op achteruit mag gaan, vind ik heel goed, daar kan ik helemaal achter staan. Veel heb ik trouwens niet nodig: meer boeken lezen kán niet, meer eten moet ik niet, een auto heb ik niet, reizen doe ik al meer dan genoeg en ik woon hier prima.'

'Waar ik me bijvoorbeeld aan kan ergeren is dat Nelie Kroes-feminisme, dat alleen gaat over vrouwen aan de top'

Een tevreden mens dus. Valt er dan nog iets te doen in de SP?

'Mijn lidmaatschap is ook ingegeven door ergernissen. Zoals dat Nelie Kroes-feminisme, dat alleen gaat over 'vrouwen aan de top'. Ik ben niet tégen vrouwen aan de top, maar ik vind het zo mager. Als je het er niet meer over hebt wat die vrouwen aan de top daar dan gaan doen, en als het geen enkel verschil meer maakt wélke top - bij de SP of in het bedrijfsleven - dan is het inhoudsloos. De solidariteit is eruit verdwenen.'

Wat is voor jou dan de inhoud van het feminisme?

'Voor mij stond feminisme voor opkomen voor je eigen positie als vrouw én voor solidariteit, blijven kijken naar vrouwen die buiten de vrouwenbeweging vielen. De eerste tien jaar was het vooral 'wij vrouwen tegen mannen'. Nou, daar heb ik veel plezier aan gehad, ik vond het buitengewoon verfrissend om jullie eens een tijdje van alles de schuld te geven en flink kwaad te zijn over alles wat ons was aangedaan in ons leven. Maar vervolgens begon het in de vrouwenbeweging ontzettend te rommelen. De zwarte vrouwen zeiden: Jullie praten niet namens ons, de lesbische vrouwen vonden precies hetzelfde en vrouwen van lagere klassen voelden zich er gewoon niet thuis.'

Wat moet je dan met zulke conclusies?

'Ik heb heel lang lesgegeven aan vrouwengroepen en daar zei een Surinaamse vrouw Luister, jullie denken geëmancipeerd te zijn als je ongetrouwd bent, maar ik ga trouwen. Terwijl we afgesproken hadden dat trouwen toch echt uit de mode was. Maar zij had daar een goed verhaal bij. Ik ben creools en in mijn cultuur is het niet vanzelfsprekend dat de vader van je kinderen ook met je trouwt. Dus wij hebben onze kinderen altijd alleen opgevoed. Daar word je wel sterk van, maar ik vind het toch beter dat ik een man heb gevonden die zich verantwoordelijk voelt voor onze kinderen, dus ik trouw met hem. En dan gaan jullie zeggen dat ik achterlijk ben? Dat is zo'n voorbeeld waar ik van heb geleerd dat je het nooit kunt hebben over vrouwen als één groep. Dat je altijd moet kijken naar wat voor achtergronden mensen hebben. En vooral naar wat voor hén de volgende stap voorwaarts is. Een klassenanalyse hoort daar altijd bij. De meeste bewegingen concentreren zich op één punt: migrantenbewegingen op etniciteit en ze vergeten klasse en sexe; de vrouwenbegewing op sexe en ze vergeet klasse en kleur. Socialisme moet moeite doen om sexe en etniciteit niet te vergeten. Ik heb altijd geprobeerd de integratie te zoeken van vrouwenemancipatie en socialisme. Vroeger deed ik dat vanuit het feminisme en heette dat socfem, socialistische feministen, nu wordt het misschien femsoc, wie weet.'

Een feministisch-socialistische partij?

'Het socialisme vind ik als basis heel belangrijk, maar jullie zijn nog niet van me af. Ik wil wel in discussie met de partij. Vroeger richtte ik me vooral op vrouwen, maar het probleem zit net zo vaak bij mannen. Die vreselijke discussie over de hoofddoekjes bijvoorbeeld, daarbij gaat het alleen maar weer over vrouwen, zelden of nooit over de mannen daarachter. Als je ooit wat wilt veranderen, kun je niet alleen vrouwen onder druk zetten en zeggen Emancipeer! Doe zoals Ayaan Hirsi Ali, ongeacht wat het je kost. Dan moet je ook proberen de mannen te bereiken en je afvragen wat er met hen aan de hand is. Zeker, dat heeft met de islam te maken, maar nog veel meer met migratie en klasse. Hoe in het nauw gedreven zitten migrantenmannen hier? Over het algemeen zijn ze uit economische redenen hierheen gekomen, hebben ze weinig opleiding en spreken geen andere talen. Ze bevinden zich dus in een isolement. Door de stemming van dit moment in Nederland wordt dat alleen maar verergerd. Dat is natuurlijk nooit een excuus om te gaan slaan, maar je kunt wel bedenken hoe dat zo komt.'

Daar zal Ayaan Hirsi Ali vast heel anders over denken…

'Het Ayaan-feminisme stelt een nieuwe norm. Ik waardeer aan haar dat ze haar eigen leven als voorbeeld heeft gesteld. Maar wat zij te eenzijdig doet, is alles op de islam gooien en alle vrouwen vertellen dat ze het moeten doen als zij. Dat vind ik te hardvochtig. Zij heeft er voor kunnen kiezen om zich te distantiëren van haar godsdienst en haar familie, maar dat kon ze ook omdat ze een riante positie had. Toen ze het moeilijk kreeg had ze een gigantisch ontvangstcomité klaar staan. Ze kon meteen de partij in, kreeg direct chique vriendjes en vriendinnen, er werd voor geld en bescherming gezorgd… daar hoeven de meeste migrantenvrouwen niet op te rekenen. Je moet ook beseffen dat veel moslim-vrouwen een dubbele loyaliteit kennen. Is het nou zo geweldig om helemaal op te gaan in de westerse cultuur? Daar hebben ze zo hun twijfels over en die twijfels deel ik. Ik vind het niet van- zelfsprekend om dat van iedereen te verwachten.'

Is er nog wel hoop dan, voor moslim-vrouwen en migranten in het algemeen?

'Laatst ben ik bij een bijeenkomst geweest met Abu Jahjah. Dat vond ik heel fascinerend, omdat hij een soort derde weg aanbiedt. Het lijkt in zekere zin op de Black Pantherbeweging uit de VS. Eén groep migranten past zich zoveel mogelijk aan, leert Nederlands, maakt carrière, probeert iedereen en zichzelf te doen vergeten dat ze anders zijn. Een andere groep migranten sluit zich juist op in de eigen cultuur en wordt daar nog conservatiever in dan ze thuis ooit zijn geweest. Met beide strategiën verlies je iets. Bij de eerste verlies je je eigen identiteit, bij de tweede manouvreer je je in een uiterst zwakke positie. Wat Jahjah doet is, geheel binnen de westerse democratie, zeggen Wij zijn geen gasten, wij zijn burgers. We zijn hier wel geboren, maar we zijn ook nog steeds Arabieren en eisen onze eigen plek op. Net als de Friezen, of katholieken of wie dan ook.

En wat moeten wij daar dan mee?

'Wat wij ons als autochtonen aan moeten trekken is, dat het ons kennelijk niet gelukt is die nieuwe generatie een plek te geven waar ze het gevoel hebben niet alleen maar geaccepteerd te worden, maar ook iets te zeggen te hebben. Migranten mogen tegenwoordig wel meepraten over integratiebeleid, maar verder moeten ze hun mond houden. Jahjah zegt: Ik ben een burger en ik mag overal over meepraten. Deze beweging zal ook niet het eeuwige leven hebben, maar fascinerend is het wel. Of wij daar achter zouden moeten staan is niet zo van belang. Belangrijker is dat het gewoon gebeurt. In de VS heeft die beweging van zwart bewustzijn een ongelooflijk effect gehad. Niet dat daarmee de tweedeling is opgeheven, want je hebt daar nog steeds een groep gearriveerde zwarten en een grote groep zwarten in absolute armoede. Het is geen panacee, - geen wondermiddel - maar wél een nieuwe start.'

Een spraakmakende nieuwe start bovendien…

'Jahjah provoceert enorm. Hij zegt Zionisme is racisme en dan valt iedereen van zijn stoel. Maar hij legt het ook uit: Israël is gebasseerd op de tweedeling joden en niet-joden, en niet-joden hebben minder rechten. Nou, hoe wou je dat dan noemen? Daar is geen speld tussen te krijgen. Hij provoceert en is buitengewoon intelligent. Je kunt op dit moment even beter niet op de kranten afgaan, maar zelf gaan luisteren. Helemaal duidelijk is hij niet hoor, bijvoorbeeld over de sharia of vrouwenemancipatie. Daar is binnen de moslim-gemeenschap ook erg veel discussie over.'

Maar moet dat allemaal zo radicaal?

'Het lijkt op de radicale periode die ook andere bewegingen hebben doorgemaakt: de vrouwenbeweging met de kreet Wij vrouwen eisen of Black is beautiful van de Black Panthers. Nu is het deze migrantenbeweging die weigert zich onzichtbaar te laten maken. Het is een reactie op wat in Nederland gaande is. Islam, terrorisme, hoofddoekje, homofobe imams, vrouwenbesnijdenis, het wordt allemaal één grote klont. Niemand onderscheidt meer waar het om gaat. Migrantenvrouwen uit één van mijn cursussen vertellen me dat zij het steeds moeilijker krijgen, dat zij zich als moslim moeten verantwoorden voor wat elke willekeurige moslim ergens op de wereld doet. Ik vind dat we deze nieuwe beweging zelf hebben opgeroepen.

Dat het nu net gebeurd is, in de toch al vijandige sfeer sinds'11 september' komt natuurlijk ongelegen, maar dat doet het altijd. Socialisten vonden destijds de opkomst van de vrouwenbeweging ook ontijdig, want de klassenstrijd ging voor en we werden beschouwd als een splijtzwam. Maar ergens komt het dan toch weer bij elkaar. Er zullen best kanten aan die nieuwe beweging zitten die ook mij niet bevallen, maar we hebben het deels aan onszelf te danken. Ook de SP hoor, want wat links laat liggen wordt door rechts opgepakt. Dat is weliswaar een oude slogan, maar die mag best nog boven ons bed hangen. Bij alles wat ontstaat moeten we ons afvragen wat ons aandeel daarin is geweest en wat we daar mee moeten. Het laten liggen is geen optie. We leven in interessante tijden, de Nederlandse politiek begint weer ergens over te gaan.'

'Ik kan geen verhaal houden over kinderen die overhoop zijn geschoten, als ik niet mag zeggen wie er geschoten heeft'

Tijd voor links om hernieuwd in actie te komen?

'Vroeger was je links als je het juiste standpunt innam en dat vond men wel voldoende. Behalve dat je je matras op de vloer hoorde te hebben, de juiste kleding droeg en vooral geen stropdas natuurlijk, maar verder toch erg onpraktisch. Aan de andere kant had je de kerken die aan liefdadigheid deden. Dat was wel praktisch, maar daar vroeg men zich niet echt af voor wie ze het deden en met welk doel. Wat ik nu doe is misschien een combinatie daarvan: praktisch werk verrichten in bijvoorbeeld de Balkan en de gazastrook, maar wel nadenken over het hoe en waarom daarvan. Vroeger zou je vanuit een links theoretisch standpunt mijn huidige werk veroordelen als Dweilen met de kraan open. We houden Palestijnen in leven omdat de Israëlisch dat niet doen. Links dacht ooit dat de echte opstand pas zou uitbreken als mensen niets meer te verliezen zouden hebben, een verelendungstheorie. Maar dat werkt zo niet. Ik dweil dus met de kraan open, inderdaad, maar ik veroordeel het niet meer. Stichting Kifaia is een humanitaire organisatie, maar we zijn wel partijdig en dus politiek. Er wordt in Palestina niets opgelost als de bezetting niet wordt beëndigd, punt. Dat is ook niet uit elkaar te houden. Ik kan geen verhaal houden over kinderen die overhoop zijn geschoten, als ik niet mag zeggen wie er geschoten heeft.'

'Als ik bij de SP kom zie ik mensen die diepgelovig zijn. Alleen niet kerkelijk'

Hebben we het juist dat je nu een gedoopte christen bent…?

'Mischien een gedoopte socialist. Ik ben gedoopt in de enige onvervalste socialistische kerk, de Amsterdamse studentenekklesia in de Rode Hoed. Het is een vorm van bijtanken. Tussen mensen zitten voor wie het belangrijk is dat je niet alleen voor jezelf leeft en je niet alleen bekommert om je eigen hachje. Die kerk leert Heb uw naaste lief die is als gij. Nou, dat is niet veel anders dan wat de SP zegt. Het verschilt misschien in de vorm, jullie komen niet elke zondag in een kerk bij elkaar en zingen waarschijnlijk andere liederen. Maar voor mij ligt het in elkaars verlengde. Als ik bij de SP kom zie ik mensen die diepgelovig zijn. Alleen niet kerkelijk. Diep gelovig vind ik het hardnekkig niet opgeven van dat visioen van een betere wereld en absoluut weigeren om cynisch te worden. Dat ik me daar heb laten dopen was om de gemeenschap waar ik bij hoor te laten weten Ik wil hier aangenomen worden. Maar ook naar buiten toe wilde ik daar duidelijk over zijn, het mag gezien worden. Net als nu bij de SP, dat mogen mensen weten en dat wil ik ook uitdragen. Een soort coming-out misschien.