Tribune 11/2000: Globalisering: Confédération Paysanne

Tribune 17 november 2000

Confédération Paysanne:

Een luis in de pels van Amerika

In augustus 1999 ‘demonteerden’ tien mannen in het Zuid-Franse stadje Millau een vestiging van McDonald’s. De halve natie bejubelde de ‘daders’ en hun leider, José Bové, kreeg de status van een nationale held. Het ging om een symbolische actie van de boerenbond Confédération Paysanne, die op deze manier protesteerde tegen Amerikaanse maatregelen waardoor de uitvoer van Roquefort-kaas naar de VS zo goed als onmogelijk werd gemaakt. Deze sancties waren op hun beurt de Amerikaanse reactie op de Franse weigering om hormoon-koeien uit de Verenigde Staten toe te laten. Neoliberale globalisering treft ook de voedselproductie en uw dagelijkse bord eten.

Tekst Johan van den Hout en Ewout Irrgang Foto -

De Wereldhandelsorganisatie WTO staat voor volledig vrije handel in goederen en diensten. Ook ons voedsel valt daaronder. Volgens de neoliberale filosofie leidt vrijhandel ertoe dat de productie van voedsel vanzelf zo efficiënt mogelijk over de wereld verdeeld wordt, zodat we allemaal meer, beter en goedkoper kunnen eten. Om te overleven in een wereldwijd ‘vrijgemaakte’ landbouwconcurrentie, moeten de boeren echter wel hun aandacht verleggen van het voorzien in veilig en goed voedsel naar efficiëncy en het maximaliseren van winst. Dat betekent dat zij worden gedwongen steeds grootschaliger te gaan werken, minder oog te hebben voor dierenwelzijn en volks-gezondheid en meer gebruik moeten maken van genetische manipulatie, landbouwgif en groeihormonen.

Het laatste aspect was aanleiding voor een flinke handelsoorlog tussen Amerika en onder andere Frankrijk. Frankrijk hanteert strengere regels voor de toegestane hoeveelheid groeihormonen in rundvlees dan Amerika, waardoor sommige Amerikaanse koeien in Frankrijk niet voor consumptie geschikt bevonden worden. De VS zagen hierin een onvervalste exportbelemmering, protectionisme van de bovenste plank, en dienden dus een klacht in bij de machtige Wereldhandelsorganisatie. De WTO stelde de Amerikanen in het gelijk en gaf hen het recht economische strafmaatregelen tegen Frankrijk te nemen zolang dat land weigerde de Amerikaanse hormoonrunderen toe te laten. En zo verhoogde de VS daarop de importheffingen voor een aantal typisch Franse producten zoals ganzenleverpaté, mosterd uit Dijon en de bekende Roquefort-kaas. Dat schoot de Franse boeren in het verkeerde keelgat. Met name kleine melkveehouders zaten toch al flink in de problemen door de gekkekoeienziekte die toen op haar hoogtepunt was, en zagen met het wegvallen van de Roquefort-inkomsten hun laatste strohalm verdwijnen. Behalve de boeren was ook de rest van de Franse bevolking bepaald niet gecharmeerd van de Amerikaanse maatregelen. Wat was dat voor land dat zijn ongezonde hamburgers bij hen door de strot wilde duwen en daarvoor zelfs bereid was de zo geliefde Franse cuisine om zeep te helpen?

Met zijn wilde actie zorgde Bové ervoor dat voedselveiligheid opnieuw op de maatschappelijk agenda staat

De Franse organisatie van kleine boeren koos McDonald’s uit als symbolisch mikpunt van haar protestacties. Een logische keuze, want McDonald’s is de grootste, meest mondiale en meest ‘Amerikaanse’ fastfoodindustrie en een typische vertegenwoordiger van wat de Fransen la mal boeuf noemen: ‘het verkeerde vlees’. De Franse preoccupatie met lekker eten en het altijd latent aanwezige anti-Amerikanisme vonden na het instellen van de handelsbelemmeringen een uitweg in de sloop – Bové noemt het zelf liever ‘demontage’ – van de McDonald’s vestiging in Millau. José Bové zat drie weken in voorarrest, hetgeen de Confédération Paysanne een unieke positie gaf om haar boodschap in heel Frankrijk op alle fronten uit te dragen. Bové werd door de media al gauw tot populaire held gemaakt, de ‘subcommandante Marcos van Millau’, een eigentijdse Asterix. De actie en de ideeën van de CP sloten ook nauw aan bij de bredere kritiek op het ongebreidelde kapitalisme die in Frankrijk steeds meer aanhang vond, getuige de snelle groei van Attac waarover de Tribune in september publiceerde. Toen Bové en zijn negen compagnons in juni van dit jaar in Millau voor de rechter moesten verschijnen, was dat dan ook een evenement van nationaal belang. De organisatie verwachtte dat zo’n 20.000 mensen naar Zuid-Frankrijk zouden komen om het proces van dichtbij te volgen. Het werden er 50.000, en op het concert dat de politieke manifestatie afsloot werden honderdduizend mensen geteld. Aan de Tribune vertelt Christophe Ventura, internationaal secretaris van de Confédération: ‘Momenteel is iedereen in Frankrijk een beetje verliefd op Bové en de CP.’

Bové zorgde er met zijn wilde actie voor dat voedselveiligheid opnieuw op de maatschappelijke agenda staat. De toegevoegde waarde is vooral dat er nu ook een duidelijke link wordt gelegd met grootschalige agro-industrie, milieu- en dieronvriendelijke productie en neoliberalisme. Sinds Millau is McDonald’s nog meer uitgegroeid tot het symbool van globalisering en daarmee tot mikpunt van actievoerders. Toen in september duizenden in Praag protesteerden tegen het IMF en de Wereldbank, werden alle vestigingen door de politie bewaakt. Ze kon echter niet verhinderen dat ook de McDonald’s in het centrum van Praag werd ‘gedemonteerd’ onder de goedkeurende blikken van zelfs de meest vreedzame demonstranten.

De Confédération verzet zich ook tegen het gebruik van hormonen in vlees en tegen genetische manipulatie

De belangstelling van de Confédération Paysanne gaat veel verder dan de export van Roquefort en het tegenhouden van Amerikaanse hormoonrunderen. De organisatie staat voor een heel andere manier van produceren en verhandelen van voedsel. Ventura: ‘Je kunt de CP niet vergelijken met de grote boerenorganisatie FNSEA (de Franse LTO, red.), die alleen opkomt voor de directe belangen van haar leden. Zij zijn juist voorstander van grootschalige productie en vrijhandel en komen slechts in het geweer als hun inkomsten onder druk staan. De boeren die jullie op TV zien, die Nederlandse vrachtwagens met varkens tegenhouden, dat zijn niet onze leden.’ De CP voert als leuze Voor een duurzame boerenlandbouw in een solidaire wereld. Behalve tegen grootschaligheid verzet de Confédération zich ook tegen het gebruik van hormonen in vlees en tegen genetische manipulatie.

Christophe Ventura: ‘De farmers moeten geen pharmers worden, zeker niet nu nog helemaal onduidelijk is wat de effecten van genetische manipulatie op langere termijn zijn. Wij zeggen niet nooit tegen deze nieuwe ontwikkelingen, maar willen wel wachten, lang wachten. Wetenschappers kunnen het namelijk ook bij het verkeerde eind hebben, dat bewijst de gekkekoeienziekte wel.’

In 1987 werd de CP opgericht als tegenwicht tegen de agro-lobby van de FNSEA. In dertien jaar tijd zijn achtduizend boerengezinnen lid geworden van de Confédération. In 1995 behaalde ze ruim twintig procent van de stemmen bij de verkiezingen van de regionale landbouwraden. In de Franse variant op het poldermodel adviseren deze raden de regering en regionale besturen over landbouwaangelegenheden. Ventura: ‘In januari 2001 zijn er weer verkiezingen en wij verwachten dan een grote doorbraak. Al hebben we wel te kampen met een psychologisch nadeel. De CP staat bekend als de bond van kleine boeren, en niemand wil een kleine boer zijn.’

De Confédération richt haar activiteiten op een viertal terreinen: landbouwproductie, werkgelegenheid en arbeidsomstandigheden, milieubescherming en internationale solidariteit. De CP wil dat bij investeringen in de landbouw meer gekeken wordt naar kwaliteit en minder naar kwantiteit. De productie moet ook worden afgestemd op de werkelijke behoefte aan voedsel en niet gericht zijn op winstmaximalisatie, die steevast leidt tot overproductie. Concreet betekent dat een pleidooi voor een uitgebreider quotasysteem, zoals dat nu in Europa al voor melk geldt. Ventura: ‘En dan natuurlijk grotere quota voor de kleine boeren, en kleinere quota voor grotere boeren. Dat voorkomt ook het verlies aan werkgelegenheid en de leegloop van het platteland. Dat is zeker geen utopie. Kijk maar naar Zwitserland. Daar werken relatief veel mensen in de landbouw – tien procent van de beroeps-bevolking – en toch wordt er geen vlees of melk geëxporteerd. Het is beter voor de boeren, voor de consumenten, voor het milieu en voor de Derde Wereld.’ Dat de Confédération haar blik ook op de Derde Wereld heeft gericht, bewijst haar lidmaatschap van Via Campesina, de eerste internationale boerenbond. Via Campesina verzet zich tegen het neoliberalisme in de landbouw en pleit voor meer zelfvoorziening. Ventura: ‘Met westerse exporten brengen wij het bestaan van boeren in de Derde Wereld in gevaar. We zouden ons moeten beperken tot het helpen van landen die echt niet kunnen voorzien in hun eigen voedselproductie, zoals Saudi-Arabië.’

‘Zonder samenwerking zal het niet lukken om tot vergaande hervorming van de landbouw te komen’

De Confédération Paysanne participeert in een groot aantal sociale organisaties. Zo waren zij een van de oprichters van Attac en is de huidige voorzitter van Attac afkomstig van de CP. Internationaal secretaris Ventura: ‘Zonder samenwerking met milieubeweging en consumentenorganisaties zal het niet lukken om tot vergaande hervorming van de landbouw te komen. Die coalitie is nodig en begint nu ook echt te groeien. Het feit dat Bové gezien wordt als woordvoerder voor de hele beweging die bezorgd is over de voedselvoorziening, maakt dat duidelijk. Zo’n 97 procent van de Fransen is helemaal geen boer, en toch is Bové ‘hun man’.’ Ook Nederlandse consumenten maken zich in toenemende mate zorgen over wat zij dagelijks op hun bord krijgen. In de afgelopen maanden publiceerden verschillende organisaties lijsten met producten die genetisch gemanipuleerde ingrediënten (GMO) bevatten om consumenten te attenderen op de kwaliteit van hun voedsel. Greenpeace heeft een postercampagne gestart waarmee consumenten gewezen worden op het gebruik van GMO’s. Volgens Greenpeace is de etikettering van GMO-producten in Nederland namelijk niet voldoende geregeld: ‘Als genetisch gemanipuleerde sojaolie in een product is gebruikt, hoeft dat niet eens vermeld te worden op het etiket.’

Ook de Tweede-Kamerfractie van de SP is deze lacune een doorn in het oog. Kamerlid Remi Poppe: ‘Wij willen het liefst helemaal geen Frankenstein-voedsel. Maar zolang het op de markt is, moeten consumenten weten waar ze aan toe zijn. Zodat ze zelf kunnen kiezen wat ze wel of niet willen slikken. De wetgeving over GMO-etikettering moet dus aangescherpt worden. Nu staat er soms in heel kleine lettertjes ‘genetisch gemodificeerd’, goed verstopt achterop het etiketje. Dat moet groot en duidelijk met een voor iedereen herkenbaar symbool gebeuren.’

Poppe stoort zich aan het idee dat genetische manipulatie niet te stoppen is: ‘Alsof het hier om een natuurverschijnsel gaat! Het is gewoon een kwestie van politieke keuzes. Landbouwminister Brinkhorst loopt achter de hele globaliseringgolf aan zonder fatsoenlijke analyse van de gevolgen die het beleid van de Europese Unie en de WTO heeft voor boeren en voor voedselveiligheid. Genetische manipulatie is hier maar een onderdeel van, maar wel een heel belangrijk onderdeel.’