Tribune, nieuwsblad van de SP, nr. 6/2003

Tribune 6 juni 2003

Piqueteros blokkeren wegen, bruggen, distributiecentra en supermarkten in heel Argentinië. De meest verhitte momenten, waarop met sjaals gemaskerde Piqueteros-jongeren de politie - desnoods met stokken en stenen - op afstand proberen te houden, doen denken aan 'revolutionaire tijden' in Argentinië: het geboorteland van Che Guevara en het operatiegebied van de Monteneros in de jaren zeventig. Maar de Piqueteros zijn van een heel andere orde. Een portret van een postmoderne verzetsbeweging.

Hun doel, zeggen de Piqueteros zelf, laat zich heel eenvoudig - en begrijpelijk - samenvatten: een waardig leven. Niets meer en niets minder! Het Argentinië van nu is in potentie één der rijkste landen van het Zuid-Amerikaanse continent en er zóú dus genoeg moeten zijn voor iedereen. Zóú! De klemtonen liggen er niet voor niets. De natie verkeert al enige tijd in een putdiepe ellende en een alsmaar groeiende groep Argentijnen wordt in toenemende mate gemarginaliseerd; kan zich slechts met de grootst mogelijke moeite staande houden.

'En wat doen mensen dan? Ze reageren daarop, want ze willen zich niet gedwee naar de rand van de afgrond laten voeren. Ze organiseren zich. Op een bescheiden manier, in het begin. Met een protestmars en een vriendelijk geformuleerde vraag aan de overheid om voor werkgelegenheid te zorgen, of voor verhoging van de werkloosheidsuitkering. Maar wat gebeurt er dan vervolgens. Diezelfde overheid schendt beloftes, wij worden gecriminaliseerd en zowel de afbraak als de crisis gaan gewoon door. Op zo'n moment wordt één ding duidelijk: om onze omstandigheden te verbeteren, zal de samenleving moeten veranderen. Daar strijden wij voor.'

De persoon aan wie deze woorden zijn ontleend, weet waarover zij praat. Neka Jara komt uit Solana in Argentinië, rekent zich tot de 'gemarginaliseerden' en heeft besloten dat het zo niet verder kan. Officieel is zij coördinatrice van de Movimiento de Trabajadores Desocupados (MTD, of Beweging van Werkloze Arbeiders) in haar woonplaats. Officieus is ze een van de Piqueteros. Onlangs was ze enige dagen te gast in Nederland.

Ze blijkt te praten met hetzelfde vuur, als waarmee ze strijdt voor een menswaardig bestaan. De allesoverheersende wens die ten grondslag lag aan de beweging en dus ook aan de Piqueteros. 'Dat we wegen en bruggen blokkeren, dat we ons daar niet zomaar weg laten jagen en dat we ons verdedigen als we door hordes politiemannen worden aangevallen, dat is helemaal niet de kern van onze beweging, dat zijn de instrumenten. De regering probeert wel de nadruk te leggen op die acties en het geweld dat daar soms mee gepaard gaat, maar dat is om ons als terroristen te bestempelen en om de aandacht van het echte probleem af te leiden.'

'Werkloze arbeiders kunnen niet staken. De enige manier die wij hebben om onze stem te laten horen, is het stillleggen van de distributie'

De term Piquetero stamt van piquete (picketline), waarmee stakende arbeiders de poorten van hun fabriek blokkeren. Neka Jara: 'Daarmee legden ze het productieproces stil. Dat was hun machtsmiddel. Maar werklozen kunnen niet staken en hebben ook geen fabrieken om stil te leggen en op die manier hun eisen kracht bij te zetten. De huidige Piqueteros zijn doorgaans werkloze arbeiders, of beter gezegd, mensen die door het systeem en de crisis zijn gemarginaliseerd. De enige manier die wij hebben om onze stem te laten horen is het stilleggen van de distributie. Productie en distributie zijn nauw met elkaar verbonden: je kunt wel producten maken, maar als je ze niet kunt vervoeren heb je er weinig aan. Wij bezetten wegen en leggen daarmee het systeem eventjes plat. Soms is het ook heel praktisch: we bezetten bijvoorbeeld een weg naar een mega-supermarkt en onderhandelen vervolgens over wat zij kunnen bijdragen aan de gaarkeuken van de gemeenschap…'

De Piqueteros -beweging begon in de jaren negentig in het noorden van Argentinië, de streek waar de eerste harde klappen van de crisis vielen. Werklozen hielden vrachtwagens met vlees en suiker tegen, producten die voor de export bestemd waren terwijl zij zelf honger leden. Later bezetten zij fabrieken die failliet gingen en zetten zelf de productie voort. Zo ontstonden kleine gemeenschappen die steeds meer zelfvoorzienend werden. Daarmee ontstond ook een nieuwe manier om die gemeenschappen democratisch te organiseren.

Neka Jara: 'Wij nemen de tijd voor een beslissing. Een idee om op een bepaalde dag een bepaalde brug of weg af te sluiten, wordt dagenlang uitgebreid besproken in de gemeenschap. Het kost ook nogal wat moeite om alle voorbereidingen rond te krijgen. Het vervoer moet geregeld worden en eten en drinken voor de duur van de actie. En dat allemaal zonder geld. Uiteindelijk stemt iedereen over de actie, alle bewoners van een gemeenschap nemen deel aan het besluitvormingsproces.'

'Als ik het woord vakbond hoor kan ik niet anders doen dan meteen denken aan corruptie en politieke spelletjes'

De eerste Piqueteros waren vooral vrouwen, omdat zij als eersten voelden wat het voor het huishouden betekende als het gezin zonder inkomen kwam te zitten. Zij spraken ook het eerst met elkaar over de problemen die daar het gevolg van waren. Neka Jara: 'De primaire reactie van mannen die werkloos worden is vaak verdringing. Als je er over praat wordt het pas écht, lijken ze te denken.' Vanuit de traditie om met vrouwen in een parochie dagelijkse problemen te bespreken, ontstond de MTD Solana ook vanuit deze basisgemeenten. Niet dat de kerkelijke katholieke hierarchie daar blij mee was, maar pogingen van de bisschop om de beweging uit de parochie te weren of andersom, stuitten op massaal verzet van de beweging: de eerste confrontatie met 'de macht'.

Neka Jara: 'De piquetero-beweging, althans die van ons, is niet verbonden met machtsapparaten. Niet met de kerken, niet met de vakbonden en niet met politieke partijen. En dat willen we ook zo houden. Er zijn natuurlijk wel partijleden die zich hebben aangesloten bij de MTD, maar van begin af aan is hen duidelijk gemaakt dat ze niet moeten aankomen met dictaten of opdrachten van hun partij. Wij bemoeien ons dan ook niet direct met bijvoorbeeld de huidige presidentsverkiezingen, maar wel met de maatschappelijke onderwerpen die daarin een rol spelen: de crisis, de werkloosheid en de keiharde neoliberale koers van de afgelopen regeringen.' Samenwerking met vakbonden is ook een lastig punt voor de beweging. Jara: 'Als ik het woord vakbond hoor kan ik niet anders doen dan meteen denken aan corruptie en politieke spelletjes. In Argentinië zijn de vakbondsbazen veel te nauw verbonden met de regering, om een rol te kunnen spelen in een volksbeweging als de Piqueteros. Ze hebben ook geen interesse in het organiseren van werklozen. De top van de vakbond vangt hun riante salaris van betalende leden en werklozen kunnen daar niet echt aan bijdragen.'

'Wij zijn vooral een product van de huidige omstandigheden in Argentinië en copiëren niets of niemand'

Achter de bezettingsacties die het meest in het oog springen gaat een hele wereld schuil. 'Steeds meer gemeenschappen in Argentinië, buurten, wijken, dorpen, zijn op zichzelf aangewezen. Autogestion noemen we dat, zelfvoorziening. Mensen zonder baan hebben wel degelijk capaciteiten en die zetten ze in. De een geeft les, de ander bouwt, weer een ander organiseert een gaarkeuken. Fabrieken en werkplaatsen die door de eigenaren zijn verlaten omdat ze failliet zijn gegaan, worden ingenomen en weer in werking gesteld. Ook financieel draagt iedereen bij aan de gemeenschap.' Of dat niet wat lijkt op de anarchistische gemeenschappen die in Spanje bestonden vóór de burgeroorlog? 'Zou kunnen', vindt Neka Jara, 'sommigen vergelijken ons ook wel met de Zapatistas in Mexico. Maar eigenlijk zijn we vooral een product van de huidige omstandigheden in Argentinië en kopiëren we niets of niemand.' Volgens haar is dat de grootste kracht van de Piqueteros. 'De overheid doet er van alles aan om de organisatie te breken, maar de organisatie bestaat niet uit een groepje mensen dat leiding geeft, de organisatie ís de gemeenschap.

Soms proberen ze verdeeldheid te zaaien tussen de verschillende Piquetero-organisaties en soms laten mensen zich ook verleiden om mee te werken aan politieke plannetjes en projecten, waaraan ze dan mogelijk een baantje overhouden. Maar in essentie is de Piquetero-beweging gewoon een gemeenschap die besloten heeft zich te verzetten tegen de misère. En dat is voor een overheid moeilijk aan te pakken. Sinds de massale protesten zo'n twee jaar geleden begonnen, is onze positie alleen maar sterker geworden.'

'De buitenlandse schuld is een molensteen om de nek van Argentinië. We zouden moeten stoppen met terugbetaling ervan.'

Ook in Argentinië zijn gewelddadige protesten mediagenieker dan de opbouw van een nieuw soort democratische gemeenschappen. Beelden van de geweldsuitbarsting op 26 juni 2002 gingen de hele wereld over. Neka Jara: 'We hadden in een buitenwijk van Buenos Aires de Pueyrredón-brug naar het centrum van de stad bezet met zo'n 1000 Piqueteros toen de politie met scherp begon te schieten. Iedereen vluchtte in paniek en Maxi Kosteki, een werkloze kunstenaar van 25 jaar, werd in zijn borst zgeschoten. Omstanders brachten hem naar de hal van een nabijgelegen station. Daar wilde Darío Santillán hem verzorgen, maar hij werd door binnenstormende agenten koelbloedig geëxecuteerd. Darío was metselaar, 21 jaar pas.' Neka Jara was ook aanwezig op het World Social Forum in Porto Alegre, een bijeenkomst van honderden zeer uiteenlopende progressieve organisaties uit de hele wereld.

Zijn de Piqueteros links? 'Ja, als links is dat je kritiek hebt op het beleid van de Wereldbank, het IMF en de overheden die aan hun handje lopen, als je tegen privatiseringen bent omdat je ziet dat dat leidt tot de uitverkoop van het land aan multinationals en verarming van de bevolking, ja, dan maken de Piqueteros een linkse analyse.' Zoals ze ook een punt maken van de buitenlandse Argentijnse schuld. Jara: 'Ja, natuurlijk! Wij moeten nu opdraaien voor een schuld die wij niet hebben gemaakt. Geen cent daarvan is aan het volk ten goede gekomen, waarom zou het volk dan nu moeten betalen? De buitenlandse schuld is een molensteen om de nek van Argentinië. We zouden moeten stoppen met terugbetaling ervan.'

Argentinië moet de nieuwe Braziliaanse president Lula vragen ook de Argentijnse regering te leiden. Hij heeft tenslotte gesteld te zullen gaan onderhandelen over de betalingen aan de buitenlandse schuldeisers… 'Was dat maar waar. Wij kijken met optimisme en nieuwsgierigheid naar de toekomst van Brazilië, maar een Argentijnse Lula moet nog geboren worden.' Inderdaad zijn in Argentinië linkse politieke partijen van enig gewicht dun gezaaid en stemt het volk massaal op één van de neoliberale presidentskandidaten. Neka Jara: 'Die verkiezingen zijn bijzonder. Ten eerste is er een opkomstplicht, dus de meeste mensen gaan wel stemmen. Maar zo'n veertig procent daarvan stemt vervolgens blanco of ongeldig. Anderen vinden dat ze moeten kiezen tussen de kandidaten en hebben dus een probleem. De situatie lijkt een beetje op die in Frankrijk een jaar geleden, toen linkse mensen massaal op Chirac stemden om Le Pen toch maar vooral van het presidentschap af te houden. Nu zullen veel mensen op Kirchner stemmen, vooral om Menem uit de buurt te houden. Het is kiezen tussen twee kwaden.'

(Inmiddels heeft Menem zich teruggetrokken uit de tweede ronde en wordt Kirchner de nieuwe president van Argentinië, red.)