Tribune 9/2003: Aan de slag met behoud van uitkering

Tribune 19 september 2003

Aan de slag met behoud van uitkering

Op 2 september heeft de Tweede Kamer de Wet Werk en Bijstand aangenomen – en daarmee Nederland weer een stukje minder beschaafd gemaakt. Met minder armoedebestrijding, minder respect voor werklozen en minder mogelijkheden om mensen weer aan een baan te helpen. In twee artikelen ontleedt de Tribune de wet. Vorige keer de bijstand. Nu het werk: aan de slag met behoud van uitkering.

Begin jaren negentig werd de banenpool-regeling ontworpen. Die was bedoeld voor oudere langdurig werklozen die geen kans meer maakten op een normale baan. Zij zouden tot hun pensionering maatschappelijk nuttig, aanvullend werk gaan doen en daarvoor het minimumloon krijgen. Mooi, iedereen tevreden. Maar toen kwam het eerste Paarse kabinet. En dat koppelde enorme bezuinigingen aan het motto werk, werk, werk. En binnen de kortste keren werden allerlei belangrijke publieke taken uitgevoerd door banenpoolers en melketiers: mensen die in de Melkert I, II of III-regeling aan het werk werden gezet. (Melkert, de latere lijsttrekker van de PvdA was in de jaren ’94-’98 minister van Sociale Zaken.) Voor toezicht werden niet langer agenten ingezet, maar goedkopere stadswachten; schoolconciërges en buurthuisbeheerders werden voortaan alleen nog via een gesubsidieerde regeling aangenomen. Enzovoorts. Het ontslaan van vaste krachten om er een gesubsidieerde voor in de plaats te zetten was verboden. Maar daar was vaak wel iets op te vinden en zeker met een tijdelijk contract zagen zich vaak opgevolgd door een goedkope banenpooler of melketier.

In de loop der jaren werd de banenpool omgedoopt tot WIW-regeling (Wet Inschakeling Werkzoekenden) en verdween ook de naam Melkert uit het arbeidsmarktjargon. ‘Zijn’ regelingen heten nu ID-banen (Instroom- en Doorstroombanen). Wat verder veranderde, is de hoogte van de beloning. Na jarenlange strijd tegen de gesubsidieerde uitbuiting zoals de SP de regeling al snel betitelde, biedt de WIW nu de mogelijkheid om in 12 jaar (!) uit te groeien naar het geweldige maximum van 120 procent van het minimumloon. De ID-banen worden iets normaler betaald: afhankelijk van de functie kennen ze een maximumbeloning van 130 of 150 procent van het minimum. Gesubsidieerde banen zijn overigens in de regel voor 32 uur per week. Per saldo komt het salaris dus nog nauwelijks boven het minimum uit.

‘Globaal moeten de gemeenten een kwart inleveren op hun huidige budget. Absurd. Er zou juist geld bíj moeten’

Het leger gesubsidieerde arbeidskrachten is al met al fors uitgedijd. Eind vorig jaar werkten er 53.500 mensen in een ID-baan en 31.000 in de WIW-regeling. En dat zijn er volgens Balkenende veel te veel. Die conclusie trok hij al met zijn eerste kabinet, dat voor 2003 een korting op de regelingen voorstelde van 520 miljoen euro. Een storm van protest stak op en de regering zag zich gedwongen een groot deel van de bezuinigingen een jaar uit te stellen. Maar met de invoering van de nieuwe Wet Werk en Bijstand moet de kostenbesparing (inmiddels vastgesteld op 680 miljoen euro per jaar) wel degelijk gerealiseerd worden. De wet doet dat door zowel de ID als de WIW af te schaffen en het geld dat ermee gemoeid is te verdelen onder de gemeenten – maar dus wel met een forse korting. De gemeenten krijgen voortaan één bedrag voor alles wat te maken heeft met gesubsidieerde arbeid en met de toeleiding van werklozen naar de arbeidsmarkt. Hoe ze dat geld precies inzetten, mogen ze zelf uitmaken. Zolang het maar niet gebruikt wordt voor heel andere zaken, zoals lantaarnpalen of aanvullende uitkeringen aan werklozen.

Wat gaat dat alles nu betekenen? Henk van Gerven, wethouder Sociale Zaken in Oss vreest een flinke kaalslag: ‘Globaal moeten de gemeenten een kwart inleveren op hun huidige budget. Absurd. Er zou juist geld bíj moeten. De afgelopen jaren was er immers een tekort aan arbeidskrachten, terwijl de werkloosheid nu razendsnel oploopt. Ik denk dat het aantal ontslagen onder de ID’ers en WIW’ers nog wel mee zal vallen, want ontslag kost de gemeente alleen maar extra bijstand. Maar openvallende plaatsen zullen niet opgevuld worden, de sociale activering – activiteiten voor werklozen die ver van de arbeidsmarkt afstaan – zal verdwijnen en verder zullen de problemen vooral doorgeschoven worden naar de instellingen. Die zullen meer moeten gaan betalen voor hun gesubsidieerde werknemers. De publieke sector, waar verreweg de meeste ID’ers en WIW’ers werken, zal opnieuw harde klappen krijgen. En uiteindelijk betaalt de gesubsidieerde werknemer de grootste rekening door lagere lonen en slechtere arbeidsvoorwaarden.’

Onderzoeken en andere reacties bevestigen het beeld dat Van Gerven schetst. Zo liet voorzitter Peter Gouw van het Rotterdamse Buurt- en Speeltuinwerk in de media weten dat de afgekondigde instroomstop tot gevolg heeft dat er op termijn zeventig speeltuinen in de stad dicht moeten. ‘Daar werken nu 250 mensen met een gesubsidieerde baan. Ze leren kinderen samen spelen en op pleinen doet het project Duimdrop heel belangrijk gespecialiseerd werk. Doorstroming binnen onze organisatie naar een reguliere baan zit er niet in. Dat betekent gewoon dat we met de speeltuinen en projecten moeten stoppen.’ Cijfers over WIW- en ID-banen in de drie noordelijke provincies schetsen ook al een somber beeld: van de 314 WIW- en ID-arbeidsplaatsen die in de maanden maart, april en mei van dit jaar zijn vrijgekomen, wordt bijna de helft niet opgevuld. Van de vertrokken werknemers is ruim 61 procent teruggegaan naar een uitkering. Slechts één op de vijf is uitgestroomd naar een reguliere baan.

In een overzicht van maatregelen die de verschillende gemeenten overwegen, scoort het verbod op het aannemen van nieuwe ID’ers en WIW’ers hoog. Andere voorstellen zijn bijvoorbeeld loonsverlaging, het laten vervallen van de eindejaarsuitkering en inderdaad: het doorschuiven van de bezuinigingen naar de instellingen. Zij krijgen nu bij de ID-banen naast een loonkostenvergoeding ook een overheadsubsidie. Die gaat verdwijnen bij veel gemeenten en ook zal er vaak gekort worden op de loonkostensubsidie zelf.

Is Oss, met drie SP-wethouders, in staat om de klap sociaal verantwoord op te vangen? Van Gerven: ‘Besluiten zijn er nog niet genomen, maar mijn inzet is het om het aantal ID’ers en WIW’ers overeind te houden. Bovendien wil ik regelen dat ze voortaan een normaal CAO-loon krijgen dat hoort bij de functie die ze uitoefenen. Dat mocht nooit van het ministerie, maar die vrijheid krijgen de gemeenten nu wel.’ Hoe moet dat betaald worden? ‘De kosten voor de instellingen zullen in veel gevallen omhoog gaan, want Oss kan de bezuinigingen onmogelijk alleen zelf opvangen. Ik wil ernaar toe dat de betaling van de instelling afhangt van wat de werknemer presteert. Natuurlijk levert dat ook problemen op, dat besef ik best. Maar waanzinnige bezuinigingen zijn nou eenmaal niet pijnloos op te vangen.’

Het streven van staatssecretaris Rutte is weinig realistisch, met de miljardenbezuinigingen van het kabinet in het vooruitzicht

In reactie op alle kritiek wijst staatsecretaris Rutte er consequent op dat er veel te veel werk verricht wordt via gesubsidieerde regelingen. Met zijn maatregelen wil hij vooral een omzetting realiseren van gesubsidieerde in normale banen. Dat is natuurlijk een fantastisch streven. Maar weinig realistisch met de miljardenbezuinigingen van het kabinet in het vooruitzicht. Vorig jaar werd afgesproken dat er dit jaar 10.000 banen ‘gewit’ moeten worden. Daarvoor kwam ook geld: werkgevers die een echte baan maken van een ID-dienstverband krijgen daarvoor een eenmalige subsidie van 17.000 euro. Een FNV-onderzoek in mei liet zien wat daarvan terechtkomt. De omzettingsverwachtingen van de gemeenten met meer dan 40.000 inwoners (waar het overgrote deel van de ID’ers werkt) kwamen opgeteld uit op 1926 banen. In Noord-Nederland waren eind mei 68 van de geplande 1000 omzettingen gerealiseerd.

Tot slot een blik in de toekomst. Normaal betaald werk was begin jaren negentig te duur geworden voor veel taken in de publieke sector. Dus moest het vervangen worden door gesubsidieerde arbeid. Die gesubsidieerde arbeid is nu volgens Balkenende ook te duur geworden. De vraag is dan natuurlijk: hoe moet het werk voortaan gedaan worden? De gemeente Amsterdam presenteerde in juni van dit jaar het antwoord: werken met behoud van uitkering. Enkele tientallen werklozen kregen toen dwingend een ‘stageplaats’ (zonder baangarantie) aangeboden in de plantsoenendienst, bij stadstoezicht en in het bibliotheek- en welzijnswerk. Precies de sectoren waar voorheen ID’ers en WIW’ers geplaatst werden.