Tribune 7/2002 Column Jan Marijnissen: Over Bush, kapitalisme en geweten

Over Bush, kapitalisme en geweten

‘Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen in gelijkheid zijn geschapen, dat zij door hun Schepper zijn begiftigd met zekere onvervreemdbare rechten: dat tot deze behoren leven, vrijheid en het streven naar geluk.’ (Thomas Jefferson, Onafhankelijkheidsverklaring, 1776)

Vanavond hoorde ik president Bush op tv ongemakkelijk spreken tegenover een groot aantal vertegenwoordigers van het bedrijfsleven op Wallstreet. Hij sprak over de moraal die geschonden was, dat bedrijven het vertrouwen van hun investeerders hadden beschaamd, dat het land geschokt was. 'Geen kapitalisme zonder geweten,' zei hij.

'Ex-top WorldCom zwijgend vernederd' kopt de NRC vandaag. Het artikel bevat een verslag van de verhoren die het Amerikaanse Congres is begonnen naar aanleiding van alle financiële schandalen die begonnen bij ENRON en voorlopig nog niet de laatste onthulling hebben opgeleverd. Het vertrouwen van investeerders is diep geschokt. Niet alleen vanwege de (relatief) lage koersen, maar vooral omdat er gesjoemeld wordt met de bedrijfsresultaten, kwartaal- en jaarcijfers, door de directies, mét medeweten van de Raden van Commissarissen, én – en dat schokt de meeste mensen nog het hevigst – mét instemming van de accountants. De top zorgt goed voor zichzelf, desnoods ten koste van anderen. 'Maar dit is toch geen nieuws!' zult u misschien zeggen. En dat is ook zo, maar toch niet helemaal. Nieuw is dat nu onomstotelijk vast is komen te staan dat fraude het hele systeem zo rot als een mispel heeft gemaakt. Er lijkt geen enkel moreel besef meer te bestaan. Het is de leugen naar buiten, en de huichelachtigheid naar binnen.

Bush heeft nu harde maatregelen aangekondigd. Maar hoe hard zullen die zijn? Immers, veel van de bedrijven die nu in de beklaagdenbank zitten hebben zijn verkiezingssucces gesponsord. En nog wat: Er zijn voor Bush en vice-president Cheney ook nog wat lijken in de kast uit de periode toen zij zelf nog zakelijk actief waren. Niet bepaald een uitgangspositie om met moreel gezag te kunnen spreken en handelen.

Het is altijd mijn overtuiging geweest dat de mechanismen van de kapitalistische economie mensen aanzetten – verleiden zo u wilt – tot praktijken die immoreel zijn en soms het daglicht niet kunnen verdragen.

Jefferson schreef het mooi op: iedereen heeft het recht te streven naar geluk. Het zou in elke Grondwet moeten staan. Maar het roept ook een vraag op. Namelijk: wat zijn de grénzen die aan dat streven gesteld zijn? Staat er ook nog een verantwoordelijkheid tegenover?

Geen rechten zonder plichten; geen vrijheid zonder respect; geen solidariteit zonder offer!

(And, remember: World on Line (WOL), Baan and

KPNQwest)