Tribune 9/98: Noodkreet uit de ouderenzorg: Waar is het einde?

Noodkreet uit de ouderenzorg:

Waar is het einde?

"Een oud dametje dat hier nog maar kort zat, verheugde zich enorm op zaterdag, want dan zou haar zoon komen om haar de prachtige omgeving te laten zien. Maar zaterdag kon ze niet uit bed geholpen worden, omdat er geen personeel was... Of je ziet een zuster tussen twee volwassen mensen zitten en ze om beurten een hapje geven. Dat soort dingen. Ik vind het zó erg." Al bijna 21 jaar zit MS-patiënte Tiny van Koningsveld in verpleeghuis Bovenwegen in Zeist. Ook al jarenlang vraagt ze strijdbaar aandacht voor de ellende die het geldgebrek aanricht in de verpleeghuizen. "Het tekort aan personeel is een sluipende ziekte die je geleidelijk aan opvalt en die steeds verder woekert. Ik vraag me wel eens af en dan word ik echt angstig Waar is het einde? Moeten we ons schuldig gaan voelen dat we gehandicapt zijn of oud? En het ligt niet aan het personeel, hoor. Die blijven vriendelijk, ook als een bewoner eens een keer uitschiet en ik zie ze soms zelfs terugkomen op hun vrije dag omdat er niemand anders is." De zorg voor mensen in een verpleeg- of verzorgingshuis verschraalt. Dat vindt ook SP-Kamerlid Agnes Kant. "De normen van wat we nog menswaardig vinden, zijn vervaagd. We accepteren nu zaken die tien jaar geleden echt niet konden. Mensen die met een luier moeten lopen, alleen maar omdat er geen tijd meer is om ze naar de WC te brengen, bijvoorbeeld. Dan denk ik nog niet eens aan de noodzakelijke tijd voor een wandeling, voor een praatje. Voor mij is de menswaardigheid vaak ver te zoeken."

"Het kan niet uitblijven dat er fouten worden gemaakt, de werkdruk is enorm groot"

"Onze mensen moeten onverantwoord gehaast werken," erkent directeur Bäckes-Kapteyn van de WoonZorgFederatie (WZF), de koepelorganisatie van de 1400 Nederlandse verzorgingshuizen. "Onder het vorige kabinet mochten de uitgaven voor de ouderenzorg met slechts één procent per jaar groeien. Dat was veel te weinig. Bovendien is die één procent niet bij de verzorgingshuizen terechtgekomen, maar vooral bij verpleeghuizen en thuiszorg. En tenslotte moesten ook nieuwbouw en renovatie van de huizen plaatsvinden vanuit de budgetten. Dat alles leidde tot twee heel grote problemen: een tekort aan handen aan het bed en een afnemend aantal verzorgingsplaatsen, terwijl de wachtlijsten groeien."

Directeur Menting van de Vlaardingse zorgcentra Meerpaal en De Wetering wijst erop dat de mensen die in de jaren '80 in een verpleeghuis woonden, nu in een verzorgingshuis zitten. "Dat vergt veel meer verzorging, maar aan de budgetten is amper wat veranderd. Dus staat ons personeel zwaar onder druk en daarmee onze bewoners ook. Het gaat om hoogbejaarden, gemiddeld 85 jaar. Dat zijn mensen die op zijn minst evenveel individualiteit nodig hebben als ieder ander. Maar ze worden over één kam geschoren. Er wordt noodgedwongen gezocht naar de grootste gemene deler en er blijven weinig mogelijkheden over om ieder op de individuele behoefte te kunnen bedienen. En dat is volgens mij het allerzwaarste wat je een mens kunt aandoen."

De Inspectie voor de Gezondheidszorg bevestigt in haar Jaarrapportage 1997 dat er sprake is van een snel toenemende zorgzwaarte in verzorgingshuizen. Daardoor, zo concludeert de Inspectie, "doen zich in toenemende mate situaties voor waarbij sprake is van gevaar voor de veiligheid van de bewoners in verzorgingshuizen."

Tiny van Koningsveld: "Het kan niet uitblijven dat er fouten gemaakt worden. De werkdruk is zo enorm groot."

"Met het extra geld van Paars II wordt het proces van achteruitgang niet gestopt"

In de verkiezingstijd erkenden PvdA, D66 en VVD volmondig dat zij onder Paars I de ouderenzorg heel slecht bedeeld hebben. De partijen beloofden vervolgens allemaal beterschap. Tijdens de formatieperiode rekende de WoonZorgFederatie voor, dat de verzorgingshuizen er jaarlijks minimaal 4,2 procent bij moeten krijgen. Paars II kwam uiteindelijk met drie procent voor de ouderenzorg over de brug als alles meezit en presenteerde dat met veel gejuich. Was die 4,2 misschien een fors opgeschroefd onderhandelingsbod? "Integendeel," stelt WZF-directeur mevrouw Bäckes, "want daar schiet je niets mee op. We hebben juist als uitgangspunt genomen dat de collectieve middelen schaars zijn. In onze berekening gaan we uit van de minimaal noodzakelijke groei van het aantal medewerkers en baseren we ons op onderzoeken die het ministerie van VWS zelf heeft laten verrichten naar de benodigde capaciteit van de verzorgingshuizen."

Zorgcentra-directeur Mensing: "De verzorgingshuizen hebben tussen de vier en de vijf procent volumegroei nodig om te kunnen zeggen: nu dweilen we niet langer met de kraan open, maar hebben we een stop kunnen zetten op het weglopende water. Het is absoluut een illusie dat je met die drie procent - als het al drie procent wordt, want echt gegarandeerd is maar twee procent - de wachtlijsten kunt wegwerken. In mijn regio met een verzorgingsgebied van 200.000 inwoners hebben we een constant tekort van 120 tot 130 verpleegplaatsen en meer dan 200 verzorgingsplaatsen. Met ons deel van het extra geld kunnen we nog geen kwart van de wachtlijsten wegwerken."

Agnes Kant ziet de problemen in de zorg ook onder het nieuwe kabinet verder toenemen. "De verschraling gaat door. Het extra geld van Paars II zal het tempo vertragen - wellicht zelfs behoorlijk vertragen - , maar het proces van achteruitgang wordt er niet mee gestopt." Kant vreest dat vooral de veel te hoge werkdruk de komende jaren voor grote ellende zorgt. "De politiek zal zeggen: we hebben meer geld gegeven, dus nu willen we resultaten zien in de vorm van veel kleinere wachtlijsten. Dat kan zó'n druk op de verzorgings- en verpleeghuizen leggen, dat er geen geld overblijft om de werkdruk te verminderen. En dan zal het steeds moeilijker worden om personeel te vinden, waardoor de werkdruk nóg weer verder toeneemt. Enzovoorts..."

"Terpstra had overal begrip voor, maar ze veranderde niets"

Mevrouw Bäckes deelt die zorg: "Ik vind het positief dat het kabinet voor de ouderenzorg uitgaat van een bovengemiddelde groei en dat men meerjaren-afspraken wil maken. Maar ik heb grote zorgen over de arbeidsmarktproblematiek. De afgelopen zomerperiode bijvoorbeeld is de werkdruk enorm geweest, doordat er geen mensen waren om de vacatures te vervullen. Dit probleem wordt steeds groter, maar in het regeerakkoord staat er bijna niets over. Dat schept een groot risico dat we het kostbare geld voor meer zorg en meer verzorgingsplaatsen moeten inzetten voor hogere lonen en gerichte arbeidsmarktmaatregelen."

Tiny van Koningsveld heeft totaal geen geloof in de nieuwe regering. "Woorden, woorden, woorden. We willen daden zien. Eerst zien, dan geloven. Ik heb een paar keer met Terpstra gesproken en geschreven. Zij had overal begrip voor, maar ze veranderde niets!"

Menting: "Als je wilt dat ook de toekomstige zorgvrager hulp kan krijgen, dan moet je veel meer geld beschikbaar stellen. Maar daarmee alléén ben je er niet. Je moet je ook zorgen voor een beter beheer van de middelen in de zorg en voor meer variatie. We leggen nu een brede deken over de zorgvraag heen. Zo van: we weten niet precies waar behoefte aan is en dus bieden we maar van alles aan, want daarmee zal ook wel de vraag beantwoord worden. Dat moet veel specifieker en dat kan daarmee ook efficiënter, zeker als het je lukt de zorg van verpleeghuizen, verzorgingshuizen en thuiszorg samen te voegen. Het regering noemt dit ook wel, maar het gaat allemaal zo verschrikkelijk traag. Al vanaf 1993 praten we over verpleeg-units in verzorgingshuizen als een van de integratievormen en nu in 1998 moeten we concluderen dat het concept volledig mislukt is. Dat is zeer teleurstellend."

Volgens Kant moeten de beide grote problemen - wachtlijsten en werkdruk - in één keer aangepakt worden. "En daarvoor moet er veel meer geld naar de zorg. De uitgaven zullen met minstens vijf procent per jaar moeten groeien om tegemoet te komen aan de stijgende vraag naar zorg en om verdergaande verschraling te voorkomen."