Tribune 9/98: Cuba is nog steeds de sigaar

Cuba is nog steeds de sigaar

SP-Statenlid Peter van Zutphen

Veertig jaar geleden maakten de guerrilla-troepen van Fidel Castro zich op om de definitieve slag toe te brengen aan het Batista-regime op Cuba. Al bijna net zo lang gaat het eiland gebukt onder economische strafmaatregelen van de Verenigde Staten. Tijdens de Koude Oorlog wist Castro zich gesteund door de Sovjet-Unie, waardoor zijn elk jaar opnieuw aangekondigde ondergang uit kon blijven. Maar sinds begin jaren negentig de Grote Broer uiteen viel staat hij er alleen voor. "De volgende kerst vieren we in Havana", voorspelt de Cubaanse maffia in Miami sindsdien. Het Limburgse SP-Statenlid Peter van Zutphen ging een kijkje nemen. Voor het te laat is.

"Overal handeltjes. Meteen buiten het vliegveld komen er al mensen naar je toe om je koffers te dragen en daar wat geld mee te verdienen." Dat was wat Peter van Zutphen het eerste opviel toen hij deze zomer in Havana aankwam. Ook in 1993 bezocht het Limburgse SP-Statenlid Cuba, op het dieptepunt van de economische crisis die het land trof na het verdwijnen van de Sovjet-Unie. "Toen was er nergens iets te koop. Zelfs het voedsel dat via een bonnensysteem gedistribueerd zou moeten worden ontbrak vaak. Nu is er echt van álles te halen, op straat en in de winkels, voor Cubaanse pesos en in Amerikaanse dollars. De Cubanen die ik sprak bevestigden ook allemaal mijn indruk dat het wat beter gaat met het land," aldus Van Zutphen. Ondanks zijn bewondering voor de verworvenheden van de Cubaanse revolutie voelde hij zich geen Alice in Wonderland: "Als je verwacht in Cuba een socialistisch paradijs aan te treffen kom je van een koude kermis thuis. Mensen die met die verwachtingen naar Cuba gaan, houden vaak heel krampachtig vast aan de retoriek van hoe geweldig het allemaal is en worden blind voor de problemen. Of ze slaan juist door naar de andere kant en zijn zo teleurgesteld, dat ze alleen nog maar corruptie en armoede en niets goeds meer kunnen zien. Dat zijn twee kanten van dezelfde medaille. Je moet er met een realistisch verwachtingspatroon heen gaan, dan hoef je ook niet in uitersten te vervallen om te beschrijven wat je in Cuba ziet."

"Een kofferdrager op het vliegveld vangt het tienvoudige van wat een arts verdient"

Volgens Van Zutphen is het moeilijk om in Nederland een evenwichtig beeld van Cuba te krijgen: "Er wordt in de media veel aandacht besteed aan de misére op Cuba. Maar dat men het voor elkaar krijgt om er - ondanks die armoede - voor te zorgen dat niemand honger lijdt en kinderen gekleed naar school kunnen, blijft onderbelicht. Terwijl dat toch écht heel bijzonder is." Tegelijkertijd betekent het dat de werkelijke problemen van het land teveel buiten de discussie blijven. Van Zutphen: "Er functioneren momenteel drie economische circuits naast elkaar. Het basispakket wat nodig is om te overleven is op de bon en voor iedereen betaalbaar. Daarnaast worden steeds meer goederen in pesos verhandeld op de vrije markt. Voor buitenlanders zijn die spullen spotgoedkoop, maar voor de gewone Cubaan al een flinke aanslag op zijn maandloon. Daarnaast is er dan nog het aanbod in de dollarwinkels, waar zo ongeveer dezelfde prijzen betaald moeten worden als in Nederland. Dat is voor de gewone Cubaan absoluut onbetaalbaar. Op termijn kunnen die systemen ook niet naast elkaar blijven bestaan. Je krijgt er hele kromme situaties door. In een toeristisch centrum betaal je een dollar voor een glas suikerrietsap en honderd meter verder op straat krijg je het voor 40 Cubaanse centavo. Dat is vijftig keer zo goedkoop. Behalve de prijzen lopen ook de lonen op die manier steeds verder uit elkaar. Iemand die op het vliegveld voor een paar dollarcent koffers van toeristen aanpakt, vangt met gemak het tienvoudige van wat een arts verdient. Op den duur gaan die dokters ook denken "barst maar", dat is gewoon niet te handhaven."

"Het gevaar is dat de operatie slaagt, maar de patiënt overlijdt"

Met voor Cubaanse begrippen onorthodoxe ingrepen in de economie, zoals het legaliseren van de dollar en het toestaan van particuliere bedrijfjes, wordt de crisis voorlopig het hoofd geboden. Als noodmaatregel niet slecht, maar volgens Van Zutphen hangt daar ook een prijskaartje aan: "Die gespleten economie is niet duurzaam. Dat is een bron van een verdere groei van illegale handel, waar een kleine groep steeds rijker van zal worden. Dan loop je het gevaar straks te moeten concluderen dat de operatie geslaagd is maar de patiënt overleden. Ook het individualisme neemt daardoor toe. Iedereen probeert zijn slag te slaan door met toeristen te handelen. Ook als dat gepaard gaat met diefstal van gemeenschapsgoederen. Arbeiders in sigarenfabrieken proberen je tijdens een excursie bijvoorbeeld wat van hun vers gerolde Havana's te verkopen. Toch zou het heel hooghartig zijn die mensen zomaar te veroordelen. Ze verdienen erg weinig, dus ligt het voor de hand dat ze wat proberen bij de scharrelen. En als buitenlander ben je nou eenmaal een potentiële inkomstenbron. Het is ook niet representatief voor de hele Cubaanse samenleving. Dit soort toestanden concentreert zich vooral daar waar toeristen zich ophouden."

"Cubanen voeren hun propaganda eerlijker en opener dan in Oost-Europa"

Niet alles op Cuba is veranderd. Al vanaf het vliegveld wordt de nietsvermoedende bezoeker onthaald op billboards die het "socialisme of de dood" aankondigen, of laten weten dat "Ché leeft!". Van Zutphen: "Toch probeert men in de officiele propaganda, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het voormalige Oostblok, het land niet voor te stellen als het paradijs op aarde. In onze eerste ontmoeting met een officiële Cubaanse organisatie werd ook meteen verteld over de vele problemen in Cuba en dat we veel dingen zouden zien en doen die niet goed zijn. Ik heb het idee dat ze hun propaganda wat eerlijker en opener voeren dat in Oost-Europa. Aan de andere kant pronken ze natuurlijk wel met cijfers van hoeveel mensen wel lid van de partij zijn. Dat dit allemaal overtuigde communisten zouden zijn vind ik wat moeilijk voorstelbaar. Waarschijnlijk is een groot deel lid omdat dat nu eenmaal zo hoort, of omdat je dan makkelijker carriére kunt maken."

"Misschien zijn er wel opportunisten die denken:

als die ouwe dood is doen we het allemaal anders"

Of het nu voetbal, religie of politiek is, nergens worden helden zo persoonlijk vereerd als in Latijns-Amerika. Vorig jaar publiceerde een Cubaans tijdschrift een uitgebreide studie naar de "heiligverklaring" van Ché Guevara in cultuur en literatuur. Niet zelden bleek hij te worden vergeleken met Christus of vond zijn foto een plaatsje tussen katholieke Sinten. Peter van Zutphen: "Ook in het meer profane Cuba zijn zowel Ché als Fidel heiligen. En niet alleen in de propaganda. In Nederland zou je dat persoonsverheerlijking noemen, maar ze staan onder de bevolking echt in hoog aanzien. Maar misschien bestaat daar ook wel wat je vroeger in Rusland had, het verhaal van de goede Tsaar en de slechte ambtenaren. "Als de Tsaar eens wist wat hier allemaal mis is, dan zou Hij er wel iets aan doen", was in de vorige eeuw een populair excuus om hem te vrijwaren voor kritiek. Maar populair of niet, net als Ché zal ook Fidel eens overlijden. Wat er dan gebeurt kan niemand voorspellen. Misschien niets. Misschien is het aanleiding om de nieuwe rijken dan ook politiek een formele positie te verlenen. Je weet ook niet hoeveel opportunisten in de partijtop zitten die denken "als die ouwe dood is doen we het allemaal anders". Je hebt het in de DDR gezien. Krenz was een kloon van Honecker en zijn gedoodverfde opvolger. Maar zo gauw Honecker was afgezet en Krenz aan de macht kwam riep hij dat-ie het altijd al met Honecker oneens was geweest en dat het allemaal anders moest."

"De groei van de productie wordt nog steeds enorm gehinderd door de Amerikaanse blokkade"

"De officiële economie groeit nu met een paar procent per jaar en de "schaduw-economie" waarschijnlijk nog veel harder. Vroeger was dat illegaal, maar momenteel wordt daar - tenminste voor een deel - belasting over betaald en is de schaduw-economie als het ware geïncorporeerd in de officiële economie. Daarmee is ook de koers van de peso gestabiliseerd. Op de bank krijg je nu 21 pesos voor een dollar, op straat maar 20. Dat is heel typisch, in een onstabiele situatie zou je op straat meer moeten krijgen dan bij de bank. Het lijkt dus een realistische koers te zijn. Maar belangrijker dan een groei van de straathandel is een groei van de echte productie. Een echte doorbraak daarvan wordt echter nog steeds enorm gehinderd door de Amerikaanse blokkade," aldus Van Zutphen. In de algemene vergadering van de VN heeft Nederland altijd een ambivalente positie ingenomen tegenover deze blokkade. Elk jaar wordt een resolutie ingediend die Amerika oproept de blokkade te beëindigen en tot 1996 onthield Nederland zich altijd van stemming. Pas toen door aanscherping van de blokkade (de Helms-Burton wet) ook Nederlandse economische belangen op Cuba direct getroffen werden, schaarde Van Mierlo zich achter de oproep een einde te maken aan dit onrecht. Nederland neemt binnenkort mogelijk zitting in de Veiligheidsraad. Hier zou minster van Buitenlandse Zaken Van Aartsen - liberaal tenslotte - een lans kunnen breken voor vrijheid. Of het "braafste jongetje van de klas" het echter aandurft een spaak in het Amerikaanse wiel te steken is nog maar de vraag.