Tribune 04/2012 ::

Burgerwaarnemers bij Russische verkiezingen

‘Nu is het menens’

Tekst en foto's: Maïta van der Mark, SP-wethouder in Diemen

De geest is uit de fles: Russische burgers besloten bij de laatste twee verkiezingen zelf toe te gaan zien op een eerlijk verloop. De organisatie Burger-Waarnemer staat symbool voor het nieuwe Rusland, waarin burgers het heft in handen nemen. Maïta van der Mark, SP-wethouder in Diemen, liep tijdens de presidentsverkiezingen met de burgerwaarnemers mee.

Maïta van der Mark in Moskou met SP-senator Tiny Kox, die de waarnemingsmissie van de Raad van Europa leidt. Kox: ‘De verkiezingen zijn voorbij, de strijd om eerlijke verkiezingen is pas begonnen.’

Presidentsverkiezingen in Rusland, begin maart. De Russische maatschappij verandert: burgers gaan de straat op en nemen het heft in eigen handen. Als er ooit teruggekeken wordt op deze periode in de Russische geschiedenis, dan verdienen de mensen die de actie ‘Word burger-verkiezingswaarnemer’ ontwikkelden een ereplaats. Mensen die geraakt zijn door misstanden in hun samenleving en daarvoor gezamenlijk in actie komen. Elena Zacharova, gepensioneerd orkestmeester bij een balletgezelschap, weet nog goed wanneer zij besloot actief te worden. Dat was in de herfst van 2011 toen Poetin en Medvedev samen op televisie verschenen en vertelden dat ‘zij hadden besloten’ dat Poetin presidentskandidaat werd. Met de duidelijke boodschap dat hij het beste was voor de toekomst van Rusland. ‘Ik was verontwaardigd. Hoezo “wij hebben besloten”?! En ik dan als kiezer?’

Konstantin Milchin staat in de rij om zich in te schrijven. Het bureau van Burger-Waarnemer heeft onderdak gevonden bij het campagnebureau van presidentskandidaat Prochorov in de Tverskojstraat vlak achter het Rode Plein. Een lange, warme pijpenla zonder ramen, waar vrijwilligers van negen tot negen burgers inschrijven. En waar, achter een dun projectiescherm, twee keer per dag aspirant-waarnemers aanschuiven bij een openbare instructie. Een geroezemoes van jewelste, in een sfeer van enthousiasme en voorzichtig optimisme. Konstantin, een jonge literatuurcriticus die een paar jaar in Duitsland heeft gewoond, vertelt dat hij voor het eerst waarnemer wordt: ‘Bij de parlementsverkiezingen in december 2011 was het burgerwaarnemerschap nog een uit de hand gelopen grap. Nu is het menens en veel beter aangepakt. Ik doe dit omdat ik in een normaal land wil wonen, met normale verkiezingen en normale politici.’

Meerdere organisaties, zoals Burger-Waarnemer, Liga van Kiezers en Stem, hebben samengewerkt met oppositiepartijen om de beweging groter en professioneler te maken. En dat is gelukt. Waren er bij de parlementsverkiezingen nog enkele tienduizenden burgerwaarnemers, bij de presidentsverkiezingen waren er naar schatting een half miljoen actief bij de ruim 90.000 stembureaus. Met de kanttekening dat een niet gering percentage van hen gestuurd werd door de partij van Poetin, Verenigd Rusland. De beweging lijkt een blijvertje, omdat ze mensen aantrekt uit alle lagen van de bevolking. Jong, oud, laag- of hoogopgeleid, op het Westen georiënteerd of meer traditioneel Russisch. Tot de laatsten behoort Tatjana Danilova, een vrouw van middelbare leeftijd. Waarom doet zij mee? ‘Ik hou van mijn land. Het maakt mij niet uit wie wint, als het maar eerlijke verkiezingen zijn. Zodat de demonstraties niet meer nodig zijn en de rust terugkeert. In december deed mijn zoon mee als waarnemer. En nu ga ik het ook doen, samen met mijn dochter.’

Op de verkiezingsdag hebben Milchin en Danilova in de Moskouse stembureaus waar zij geplaatst waren geen flagrante overtredingen gezien. Al waren die er wel in de rest van Moskou: touringcars met gekochte stemmers die meerdere malen stemden en aanvullende kieslijsten die dezelfde dag werden toegevoegd aan het protocol. Wel vertelden de waarnemers dat het wat rommelig was en dat leden van het stembureau onzeker waren over de procedures. Dat is niet vreemd in een land waar in zekere zin nooit echt eerlijke verkiezingen zijn geweest. Maar de Russen leren nu zelf erop toezien dat toekomstige verkiezingen dat wel worden.

Kort na de presidentsverkiezingen stromen de aanvragen van mensen die verkiezingswaarnemer willen worden bij lokale en regionale verkiezingen alweer binnen.

• Tiny Kox’ dagboek van de presidents­verkiezingen in Rusland: sp.nl/9z53y