Tribune 11/2003: Monarchie rijp voor revisie

Tribune 14 november 2003

Monarchie rijp voor revisie

Wat nou? De SP was toch tegen erfopvolging? Waarom dan nadenken over modernisering ervan?

‘Wij zijn voor een gekozen koning, en dat blijven we. Maar dat wil niet zeggen dat er maar één volgende stap mogelijk is vanaf de huidige situatie. Er is een breed gevoelde behoefte aan een staatshoofd dat de bevolking op bepaalde momenten vertegenwoordigt: blije momenten, droeve momenten, enzovoort. Wij vinden die ceremoniële functie zo belangrijk, dat degene die hem uitoefent het beste gekozen kan worden. Maar we zijn wel reëel. Ons pleidooi voor het afschaffen van de erfopvolging van het staatshoofd wordt niet breed gedeeld door de bevolking. Dan kun je daarin blijven steken en je eigen gelijk koesteren, of je kunt kijken welke problemen er spelen en wat daaraan te doen valt.’

Is het geen incidentenpolitiek, om hiermee te komen net na de affaire Wisse Smit?

‘Nee, juist niet. We hebben nu voortdurend allerlei incidenten die allemaal samenhangen met het feit dat mensen onderwerp van discussie zijn, omdat ze ooit invulling kunnen geven aan het koningschap. Als dat zo blijft, moet de politiek zich steeds vaker met incidenten bezighouden, puur vanwege de positie die het staatshoofd inneemt in ons politiek bestel. Als je daaraan wat verandert, werk je aan structurele oplossingen. En dat moet ook. Nederland heeft recht op een goed functionerend staatshoofd en na alle affaires kun je moeilijk in alle eerlijkheid zeggen dat we het beste gediend zijn bij de situatie zoals die nu is.’

Waaraan denk jij bij modernisering van de monarchie?

‘Vooral aan het scheiden van de politieke -taken van de ceremoniële. Voor politieke taken hebben we de politieke instellingen, voor de ceremoniële het staatshoofd. Dat vergroot het democratisch gehalte van de samenleving, het past bij deze tijd, en je neemt er ook het staatshoofd mee in bescherming. Dat is nu weerloos: Beatrix zit in een glazen kooi en kan zichzelf niet verdedigen in de discussies rond alle affaires. Een ceremonieel staatshoofd kan zich natuurlijk ook niet alles permitteren, maar heeft wel wat meer vrijheid. De Zweedse koning kon zich bijvoorbeeld uiten tegen de zeehondenjacht of het opkomend rechts-extremisme.’

Je bepleit de instelling van een staatscommissie die vervolgens met voorstellen moet komen. Waarom een staatscommissie? En wat zou die moeten doen?

‘Die zou de plussen en minnen moeten inventariseren van het koningschap zoals het nu functioneert en ook over de grenzen moeten kijken, bijvoorbeeld in Scandinavië. Noorwegen, Denemarken en Zweden worden algemeen gezien als uitstekende voorbeelden van een democratische staatsinrichting, terwijl het alledrie óók gevestigde monarchieën zijn. Bekeken zou moeten worden hoe daar in theorie én praktijk omgegaan wordt met invulling van ceremoniële en politieke taken van de koning en de rol van leden van het koninklijk huis.

En een staatscommissie is typisch een instrument dat in staat kan zijn een discussie op gang te brengen tussen voor- en tegenstanders van de monarchie. Die houden elkaar nu in een patstelling gevangen. Niemand beweegt en een normale discussie is onmogelijk. Een staatscommissie kan een methode zijn om dat te doorbreken. In het verleden hebben dergelijke commissies vaker hun nut bewezen bij heikele kwesties. Zo werd de afschaffing van de slavernij en later van de kinderarbeid voorbereid door een staatscommissie. Ook aan de aanleg van riolering en de drooglegging van de Zuiderzee ging een staatscommissie vooraf. In meer recente tijden zijn ze ingeschakeld bij de grondwetsherziening van 1985, de wettelijke regeling van euthanasie en de dualisering van de lokale democratie. Die laatste ging op een eigentijdse manier te werk, met hoorzittingen in het land, besprekingen met allerlei betrokkenen en een eigen website. Zo’n opzet lijkt mij uitstekend geschikt voor de vraag welke mogelijkheden er zijn om het Nederlandse koningschap te moderniseren.’

In de Senaat kwam er behalve van GroenLinks weinig steun voor je plan. Hoe gaat het nu verder?

‘Ik had echt niet verwacht dat Balkenende of partijen als PvdA en VVD het voorstel meteen zouden omarmen. Het grote winstpunt is dat er nu een stevige discussie op gang is gekomen. Het koningshuis is erg populair in Nederland. Dat blijkt uit elke peiling. Maar recente onderzoeken registreren ook een groeiende ontevredenheid over wat er allemaal gebeurt. Een peiling van 2Vandaag gaf als uitkomst, dat een derde van alle mensen – dwars door de partijen heen – de voorkeur geeft aan een staatshoofd zonder politieke taken. Dat aantal zal groeien en de modernisering van de monarchie komt er onherroepelijk aan. Monarchisten en republikeinen zijn allebei gebaat bij een goed functionerende democratie en een goed functionerend staatshoofd. En daarvoor moet er in Nederland echt wat veranderen.’