Tribune 11/2003: interview met Sylvia Borren, algemeen directeur Novib

Tribune 14 november 2003

‘Liberalisering? De WTO doet aan protectionisme!’

‘Liberalisering volgens wereldhandelsorganisatie WTO komt in de praktijk neer op protectionisme’, zegt Sylvia Borren. En dan is het geen wonder dat de WTO-top in het Mexicaanse Cancun in september mislukte. Maar wat nu? Heeft de wereld(-handel) de cruciale afslag definitief gemist of is er voor de ontwikkelingslanden leven na Cancun? De algemeen directeur van Novib ontleedt knelpunten en benoemt lichtpunten.

Waarom mislukte Cancun volgens u?

‘Er is niet echt onderhandeld in Cancun. Ten eerste maakten de rijke westerse landen niet genoeg ruimte op het gebied van de landbouw. Arme landen hebben geen kans, zolang de rijke landen hun eigen boeren zwaar subsidiëren. Die overproductie die hiervan het gevolg is, wordt tegen kunstmatig lage prijzen gedumpt op markten waar de lokale en regionale boeren in bijvoorbeeld Zuid-Amerika en Afrika niet tegenop kunnen. De wereldprijs voor producten als katoen en suiker gaat dan kunstmatig omlaag. Daar komt bij, dat als die landen hún producten willen exporteren naar de rijke landen, ze op tariefmuren stuiten. En die worden hoger naarmate er een bewerking van die producten heeft plaatsgevonden. Dat betekent dat de arme landen dus én niet de eigen landbouw én geen beginnende vormen van industrie kunnen opbouwen.

Het tweede knelpunt in Cancun was, dat er vooral vanuit Europa het idee speelt om een aantal nieuwe aspecten te liberaliseren. Deze zogenaamde new issues gaan erover, dat landen geen grenzen mogen stellen aan externe investeerders. Daarvan hadden de ontwikkelingslanden van tevoren al gezegd: Zolang er een aantal dingen niet rechtvaardiger geregeld zijn, willen het over deze volgende liberaliseringsstap niet eens hebben. Wij hadden in Nederland een actie opgezet om dit verhaal uit te leggen aan publiek en politiek. Onze insteek was: No new issues! Met andere woorden: Ga nu niet die investeringsdebatten aan, want als je op landbouw al niet beweegt en dan via die new issues zelfs nóg meer wil, dan loopt de top vast! En dat gebeurde dus ook. Amerika legde – in tegenstelling tot Europa – steeds meer een houding van ‘wij doen het wel alleen’ aan de dag en vragen zich momenteel af of ze überhaupt wel tot multilaterale afspraken willen komen. Een goed voorstel van katoenproducerende Afrikaanse landen werd niet eens serieus genomen. Toen heeft de Mexicaanse voorzitter er maar een eind aan gemaakt: Dat wordt niks meer, heeft hij gedacht. Tot ons groot verdriet, trouwens.’

Maar als het Westen met zo’n hoge inzet speelt, is het dan erg dat de top mislukte?

‘Wij vinden het héél erg. De WTO zegt zelf nu, dat het tot 2006 zal duren voordat ze weer bij elkaar komt. In de tussentijd zullen er dus allerlei bilaterale – van land tot land – afspraken gemaakt worden waarin Amerika dus zijn gang zal gaan. Daarmee zal het allemaal niet verbeteren. Maar wat wij wél goed vinden, is dat de ontwikkelingslanden hebben gezegd: Zo kan het niet langer. Twee jaar geleden werd in Doha afgesproken dat deze WTO-ronde over de versterking van de internationale handelspositie van de ontwikkelingslanden zou gaan. In werkelijkheid was dat dus helemaal niet het geval. Zoals het zo vaak gaat. Er wordt over liberalisering gepraat, maar protectionisme gedáán. Dus zo geredeneerd zeg ik: Geen deal in Cancun is beter dan een heel slechte deal voor de ontwikkelingslanden. Maar het is heel erg jammer dat er geen oplossingen zijn gekomen. Want door het mislukken van de top is alles vrijgegeven en kan iedereen zijn gang gaan. Terwijl bijvoorbeeld de Afrikaanse katoenproducerende landen met lege handen thuis komen. En daar zijn we dus helemaal niet blij mee.’

U zei, dat bij de liberalisering bij de WTO feitelijk op protectionisme neerkomt. Kunt u dat met een praktijkvoorbeeld illustreren?

‘Mozambique produceert een ton suiker voor 283 euro. De prijs die in het Westen betaald wordt is zo’n 650 euro. Nota bene met exportsubsidies wordt de westerse suiker verkocht naar Algerije of Nigeria. Dus Mozambique wordt onderuit gehaald in wat hun logische regionale markt zou zijn door die te goedkope suiker uit het Westen! Dat geldt voor ook voor katoen. De Afrikaanse katoenlanden kunnen veel effeciënter en milieuvriendelijker produceren dan de katoenboeren in Amerika. Dan heb je het over een handvol enorme bedrijven. Als je dan weet dat 50 procent van de subsidies in Amerika naar 7 procent van de boeren gaat, dan zou je kunnen zeggen dat de elite van landbouw, politiek en bedrijfsleven een gesloten systeem heeft dat in hun eigen voordeel werkt.’

Wordt u desondanks wel eens moedeloos of pessimistisch in uw werk?

‘Wat betreft de WTO… ja, je moet een behoorlijke frustratietolerantie hebben. In dit werk moet je per definitie wennen aan het feit dat je soms heel moeilijke dingen ziet. Ik heb in Sudan de vreselijke hongersnood gezien. Mensen die hun baby achterlaten die nog net niet dood is. In Congo heb ik gesprekken gehad met vrouwen van wie honderd procent verkracht was. In Bangkok en Manilla bezocht ik heel erge sloppenwijken. Het positieve is, dat als je projecten bezoekt, mensen leert kennen die niet bij de pakken neerzitten en iets proberen op te bouwen. Het nare wordt dus gecompenseerd door de kracht van de mensen die vanuit die situatie toch proberen om er iets van te bakken. En daar ben ik heel erg door geïnspireerd. Toch zetten westerse landen soms best hoopgevende stappen. Nieuw-Zeeland is een goed voorbeeld. Dat land heeft een heel efficiënte zuivelindustrie zonder subsidies. De discussie in Nieuw-Zeeland ging over het feit, dat als we nu in de WTO liberaliseren, dat het dan niet weer de armste ontwikkelingslanden zijn die daar baat hebben. Dan zullen het wederom Nieuw-Zeeland en Australië zijn die winnen. Dus heeft Nieuw-Zeeland gezegd: alle producten van de minst ontwikkelde landen mogen naar ons geëxporteerd worden zonder enig tarief. Ze hebben daar dus wél hun eigen landbouw zo efficiënt mogelijk georganiseerd, maar ook hun grens geopend zonder tariefmuren. De minst ontwikkelde landen mogen welk product ook erheen exporteren als ze daar een markt voor kunnen vinden. Dat is een interessant initiatief. Er zijn dus wel degelijk openingen.

Maar niettemin ben ik soms woedend… wóédend!… over het feit dat een heleboel van de problemen gewoon oplosbaar zijn. Het geld ís er gewoon! Drie procent van de – volgens ons onterechte – landbouwsubsidies en je hebt elk kind in de wereld naar school!’

En wat krijgt u van de politiek te horen?

‘Dat voorbeeld van die drie procent noem ik heel vaak als ik met politici praat. En die zeggen dan dat ik gelijk heb. Want de feiten zijn zo en dat weten zij ook. Ook zeggen ze dat het belangrijk is dat wij dat blijven roepen. Maar het gaat uiteindelijk natuurlijk om politieke moed en politiek leiderschap. Want op dit punt moeten de overheden hun eigen landbouwsector gaan hervormen. Dat is een heel moeilijk proces. Op dit punt zegt de Nederlandse politiek: We zitten op één lijn, Sylvia. Maar je moet in Brussel zijn. Dan zeg ik wel eens: ‘Nederland kan ook een stap verder gaan en het zelf al doen. Wat Nieuw-Zeeland momenteel doet is daar een goed voorbeeld van.’

Op 9 oktober lanceerde Novib/Oxfam samen met Amnesty en Pax Christi onder het motto ‘Breng wapens onder controle’ een internationale campagne in 50 landen om mensen wereldwijd te beschermen tegen geweld van kleine wapens. Waarom die campagne?

‘Ik zal je eens een paar feiten en cijfers geven. Per minuut worden er vijftien nieuwe wapens geproduceerd. Elke minuut gaat er een persoon op deze wereld dood door gebruik van kleine wapens. De hoeveelheid geweld, roof, verkrachtingen en destructie met kleine wapens is onnoemelijk groot. Nederland draagt vooral verantwoordelijkheid voor doorvoer van kleine wapens. En Europa heeft weliswaar een gedragscode, maar geen wettelijk afdwingbare juridische regeling. Wij willen dat Nederland met het oog op het EU-voorzitterschap een wet maakt. Dus ook hier weer: Toon dat je als land voorop durft te lopen en wacht niet op Europa.

Een interessant aspect van de wapenproblematiek is, dat men denkt met wapens veiliger af te zijn. Vanuit een gevoel van onveiligheid worden er steeds meer wapens geproduceerd. Maar de werkelijkheid is, dat het geweld op straat, maar ook in de gezinnen of tegen vrouwen almaar toeneemt. Per jaar worden acht miljoen wapens nieuw geproduceerd. Hiervan komen er vijf miljoen op illegale wijze in handen van burgers. Omgerekend naar Nederland zou dat betekenen, dat je alle jongens tussen acht en zestien jaar een handwapen geeft! En bedenk dan eens wat er in termen van veiligheid op straat gebeurt. Zó moet je zien. Ik heb veel vrouwen gesproken in Congo, Soedan en Somalië die slachtoffer geworden zijn roof, moord en verkrachting door jongetjes met wapens.’

Is het toevallig dat deze campagne enkele weken na Cancun komt?

‘Het is geen reactie op Cancun, nee. Maar armoede, onderdrukking en uitsluiting hebben veel facetten. Onder andere het facet van de oneerlijke wereldhandel en het facet van wapenhandel die ertoe leidt tot dat illegaal wapengebruik steeds goedkoper wordt. In Kenia kostte een karabijn in 1967 ongeveer zestig koeien. Door het enorme aanbod van handvuurwapens kostte een Kalashnikov snelvuurwapen twee jaar geleden daar nog maar vijf koeien.’

De feiten en cijfers die u noemt zijn onthutsend; de vergelijkingen zelfs beschamend. Hoe zit het volgens u met de bewustheid in Nederland?

‘Er is onderzoek gedaan waaruit blijkt dat de grote meerderheid van de Nederlandse bevolking ontwikkelingssamenwerking belangrijk vindt en er zelfs meer geld voor uitgetrokken zou willen zien. Dat komt ook tot uiting in onze contacten met mensen die ons helpen in campagnes. Onze fondsenwerving vertoont eveneens een stijgende lijn. In die zin ben ik optimistisch. Maar er zit wel een verschil in hoe consequent mensen zijn. Dus als een grote meerderheid van de Nederlanders zegt dat het eerlijker moet in de wereld, drinkt toch maar drie procent Max Havelaar koffie. Als je begrijpt wat ik bedoel. En onze politiek is heel erg op Nederland gericht geraakt. We zijn steeds drukker met onze eigen problemen. Maar Nederland is geen eiland. Er is geen Noord-Zuid meer; dit is een geglobaliseerde wereld. Ik merk zelf vaak genoeg, dat men wel weet wel dat er armoede is in de wereld, maar niet hoe gignatisch het verschil is. De schattingen zijn heel naïef. De meeste mensen weten niet dat de helft van de wereldbevolking van minder dan twee dollar per dag leeft, en dat de gemiddelde gesubsidieerde koe in Europa twee dollar twintig kost. Dát geeft aan waarvoor wij strijden.’