Tribune 9/2002 Column Jan Marijnissen: Over Normen en Waarden (maar welke, en voor wie?)

Over Normen en Waarden (maar welke? en voor wie?)

Het zal u misschien verbazen, ik ben blij met de ontstane discussie. Vanaf de jaren tachtig – de jaren van 'alles moet kunnen' en 'lekker jezelf zijn' – pleit ik tegen het waanidee dat een samenleving kan bestaan uit individuen zonder een publieke moraal. Het extreem-liberalisme van de laatste twintig jaar heeft ons land en de wereld veel kwaad gedaan: een uitgeklede overheid, werken met winstoogmerk waar we dat niet moeten hebben, concurrentie waar samenwerking juist het devies zou moeten zijn, tweedeling, een armetierige publieke sector, en een publieke moraal die het best als nihilistisch kan worden getypeerd. Niets hoefde, alles mocht. Vrijheid-blijheid, nietwaar? Het was allemaal erg prettig voor hen die zich toch wel konden redden. De prijs werd betaald door onze kinderen, onze gehandicapten, onze zieken, onze ouderen, alle mensen die niet in de glorie van hun bestaan verkeren, ons leefklimaat, onze verantwoordelijkheid voor de armen in de wereld, onze dieren, onze natuur.

Gelukkig is de paarse periode van morele ledigheid achter ons. Niet alleen de SP meer, iederéén spreekt tegenwoordig over normen en waarden. De premier wil er zelfs een speciale commissie voor in het leven roepen. Nu is het vaak zo: politici roepen commissies in het leven als ze het zelf niet meer weten, als ze een vervelende boodschap liever door derden laten verwoorden, of als ze een zaak vooruit willen schuiven – tijd willen winnen. Ik verdenk Balkenende van het laatste.

Mijn stelling is dat de overheid – sprekende over normen en waarden – is als een baken. Schuift ze de ene kant uit, doet de samenleving dat ook. Gaat ze de andere kant op, de samenleving volgt. Politiek ís moraal. Moraal is geen fossiel. Integendeel, het verdient steeds aanpassing en onderhoud. Daarom: geen moraal zonder voorbeeld en leiderschap. Maar, hoe zit het met dat voorbeeld?

• Als de regering de sorry-democratie, de vriendjespolitiek, het achterkamertjesgedoe goedpraat, moeten we er dan raar van opkijken wanneer velen denken dat die 'moraal' ook voor hen geldt?

• Als de regering zich asociaal opstelt, is het dan vreemd dat mensen meer op hun eigen belangen gaan letten? Is onfatsoen en crimineel gedrag niet in de kern gewoon asociaal gedrag?

• Als een overheid een eigen-schuld-dikke-bult-beleid voert (ook als dat nergens op slaat), verrast het ons dan wanneer de solidariteit – ook in de samenleving – wordt uitgehold?

Ik ben benieuwd of Balkenende en al die anderen, die spreken over 'normverval' en daarbij vooral wijzen naar de 'verwilderde' burger, dit met me eens zijn. Ik zal het ze vragen.