Tribune 1/2002 Els, zeven jaar is méér dan gemoeg!

Tribune 18 januari 2002

zeven jaar is méér

dan genoeg!

Minister Borst heeft één grote puinhoop van de gezondheidszorg gemaakt

'Older women still have a world to win,' zei minister van Volksgezondheid en vice-premier Els Borst eens. De wereld die te winnen viel, won ze in ieder geval niet in de Nederlandse gezondheidszorg. Na de komende verkiezingen keert 'de nationale huisarts' niet terug in het kabinet. Maar wat een puinhoop laat ze achter! 'Ik snap niet dat een minister met zo'n politieke erfenis niet de eer aan zichzelf houdt.'

Het gaat niet goed met de gezondheidszorg in Nederland. Wachtlijsten, vermijdbare sterfgevallen, groeiende personeelstekorten en steeds meer daklozen dreigen tot het 'vaste meubilair' te gaan behoren. En dat is wrang in een natie waar de economie jarenlang boomde, waar het aantal miljonairs inmiddels tot 200.000 is gestegen en waar de effectenbeurs tot voor kort het ene record na het andere brak. 'We zijn rijker dan ooit,' zegt SP-Kamerlid Agnes Kant, 'maar terwijl de welvaart alsmaar toenam, zijn ook de misstanden in de gezondheidszorg gegroeid.'

Begin vorige maand presenteerde Kant het 'Politiek Testament' van Els Borst (D66), waarin de SP de balans opmaakt van de ruim zeven jaar waarin deze minister het Volksgezondheidsbeleid bepaalde (zie kader). Een beleid dat in de zorg dagelijks tot taferelen leidt, die je in Nederland anno 2002 eigenlijk niet meer voor mogelijk houdt.

'De afgelopen jaren zijn binnen de zorg verkeerde prioriteiten gesteld. Alleen bestuurlijke zaken zijn kennelijk nog interessant'

Rolf Cohen, chirurg in het ziekenhuis van Zaandam, meldt dat hij twee tot twintig keer per dag niet de hulp kan bieden die een patiënt op dat moment nodig heeft. 'Gisteren nog was er iemand met buikvliesontsteking. Er was géén operatiekamer beschikbaar, op intensive care was geen ruimte en overplaatsing naar elders lukte evenmin. Die patiënt heeft zes uur moeten wachten. Met het oog op complicaties wordt de kans dat het dan slecht afloopt natuurlijk steeds groter. Of ik mijn werk nog wel fatsoenlijk kan doen? Daar kan ik kort over zijn: nee. Binnen Europa is het alleen in Engeland triester gesteld met de acute zorgverlening.'

Menko Jan de Boer is cardioloog in Zwolle en moet ook bijna dagelijks patiënten weigeren. 'Op de afdeling hartbewaking hebben we 15 bedden, maar al anderhalf jaar zijn er vier onbezet. En ondanks de enorme wachtlijsten staan er elke dag bovendien drie operatiekamers leeg. Specialisten en verpleegkundigen zitten er vaak met de armen over elkaar naast! De afgelopen jaren zijn binnen de gezondheidszorg verkeerde prioriteiten gesteld. Uitsluitend bestuurlijke zaken lijken nog interessant te zijn. De financiële middelen worden structureel fout besteed. Er gaat ontzettend veel geld in zogenaamde 'overhead' zitten (management, administratie, organisatie etc. - red.). In mijn ziekenhuis lopen heel wat mensen rond van wie ik me afvraag wat ze eigenlijk de hele dag doen. Er is totaal geen oog meer voor de relatie arts-patiënt; de basis is uit het oog verloren. Op die manier wordt ook de waardering voor het werk in de zorg steeds lager en melden zich op de universiteiten bijvoorbeeld steeds minder eerstejaars stu denten geneeskunde aan.' Verwijtend vat De Boer het als volgt samen: 'Al die problemen zijn ontstaan in de zeven jaren onder Borst.' Chirurg Cohen: 'Als je mevrouw Borst hiermee confronteert, komt ze niet verder dan twee standaardreacties. Stel dat er iemand overlijdt in een ziekenauto, dan zegt ze óf: 'Dat moet het ziekenhuis maar oplossen binnen het budget' óf: 'Daar weet ik niks van'.

'Volslagen belachelijk. Als de andere partijen willen dat deze minister blijft zitten, hadden ze gewoon tegen de motie moeten stemmen!'

Hoe komt een minister met zo'n beperkt vast riedeltje daar al zeven jaar mee weg? 'Dat heeft aan de ene kant te maken met de vaak slappe houding van de Kamer,' stelt Agnes Kant. 'Aan de andere kant bagatelliseert Borst het zaakje vaak. Zo van: 'Oh ja? Bewijs het maar eens!' En vervolgens gaat ze haar verantwoordelijkheid uit de weg. In die zeven jaar is er helemaal niets veranderd.' Onlangs werd eens te meer duidelijk hoe moeilijk het is om dat patroon te doorbreken. Kant stelde Borst in een motie van wantrouwen verantwoordelijk voor 300.000 wachtenden in de zorg. In de motie sprak Kant van vermijdbare sterfte als gevolg van onder meer het tekort aan intensive care-bedden en de wachtlijsten voor hartoperaties. Enkele dagen tevoren had Kant al gezegd dat je in die zin zou kunnen spreken van dood door schuld van de overheid. Rechtszaken zoals recentelijk in Spanje zijn in dat geval niet uit te sluiten Daaraan voorafgaand had de minister de SP'er al op de kast gejaagd door (ten onrechte) te beweren, dat specialisten nooit sterfgevallen door capaciteitsgebrek op intensive care hadden gemeld. (Zie Tribune december). Voor Kant was dat de spreekwoordelijke druppel. In dezelfde motie eiste ze het aftreden van Borst. Maar toen gebeurde er iets heel vreemds.

De Kamer weigerde het SP-voorstel zelfs maar in behandeling te nemen. In plaats van er 'gewoon' tegen te stemmen, wilden alle woordvoerders het domweg van tafel hebben. Een zeldzaamheid die sinds het idiote optreden van Janmaats' Centrumpartij in de jaren tachtig niet meer was voorgekomen. 'Volslagen belachelijk,' zegt Agnes Kant. 'Als de andere partijen willen dat deze minister blijft zitten, hadden ze gewoon tegen de motie moeten stemmen! Ik vind dat er redenen genoeg zijn om Borst naar huis te sturen. De rest is blijkbaar een andere mening toegedaan, maar durven dat ook weer niet hardop te roepen. Politieke lafheid noem ik dat. Het is blijkbaar not done om te zeggen wat je vindt.' Later op de dag diende Kant de motie opnieuw in, ditmaal met de benodigde steun van vier andere Kamerleden: die van de SP. Zo kwam het voorstel alsnog in behandeling, waardoor de voltallige Kamer die avond toch moest komen opdraven voor een stemming. Voorspelbaar resultaat: Kant kreeg alleen steun van het SP-kwartet!

'Zelf zei ze eens: Ik stap op als ik niet meer geld van Zalm krijg. Vervolgens kreeg ze véél minder, maar toch bleef ze zitten'

En dus blijft Els Borst, dankzij de houding van de Kamer en haar eigen standaard-repertoire, vooralsnog in het zadel en ziet het ernaar uit dat ze haar rit tot aan de verkiezingen mag uitzitten. Kant: 'Ik had verwacht dat ze er al veel eerder mee zou ophouden. Zelf zei ze eens: 'Ik stap op als ik niet meer geld van Zalm krijg.' Vervolgens kreeg ze véél minder dan ze gevraagd had, maar toch bleef ze zitten. De vraag of een ander het beter zou doen dan Borst, vind ik niet belangrijk. Déze minister heeft ernstig gefaald en moet opstappen. Ik geef toe: onder andere door de rol van de - overigens door haarzelf gekozen - zorgverzekeraars is het is niet zo eenvoudig om iets te veranderen. Maar als je van alle kanten zóveel signalen hebt gekregen, grijp dan toch in! Natuurlijk is ze niet alléén schuldig aan de puinhoop. Dat is het hele kabinet, plus de paarse coalitiepartijen. Maar de minister is eindverantwoordelijk voor de toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg. Zíj heeft al die jaren ingestemd met de krapte. Zíj heeft te weinig, te laat en niet draagkrachtig genoeg gereageerd op ernstige signalen uit zorg en samenleving. Ze moet de eer aan zichzelf houden, nu het nog kan.'