Tribune 9/97: Het Poldermodel

Het Poldermodel

De baas verdient kapitalen, maar de buurman zit nog steeds thuis

Het antwoord komt op een warme augustusavond van acht SP'ers die stuk voor stuk nauw betrokken zijn bij de gebeurtenissen op de werkvloer. Buiten tasten de geluiden van de Osse kermis naar openstaande ramen en deuren. Binnen in het SP-pand zitten Wim van Dorst (voorzitter bedrijfsledengroep Industriebond FNV en OR-lid Philips Oss), Jan van Schaik (kaderlid Industriebond FNV bij Hoogovens), Hans van Hooft (medewerker arbeidszaken SP-kamerfractie), Luc Klasen (kaderlid Bouw- en Houtbond FNV), Jef Kleijnen (kaderlid AbvaKabo, OR-lid Licom en voorzitter Comité Behoud WSW), Patrick Keizer (lid vervoersbond FNV havens Rotterdam), Mariet Berendsen (voorzitter comité Stop de Gesubsidieerde Uitbuiting) en Jan Heerdink (kaderlid Industriebond FNV en oud-OR-lid Stork Hengelo). Van Hooft neemt het voortouw: "Het is een opgeblazen verhaal dat het goed gaat. De banengroei? Het totaal aantal gewerkte uren neemt nauwelijks toe. De groei zit in deeltijdwerk en flexbanen. De bestedingsgroei? De bestedingen zijn jaren achtergebleven en nemen nu toe door de hausse aan tweede hypotheken. De lage rente en de banken zetten de mensen aan de waarde van hun huis ten gelde te maken. Maar dat kan niet lang doorgaan. Gezinnen met één inkomen krijgen het steeds moeilijker. En hoe kun je het poldermodel een succes nemen als armoede en tweedeling toenemen? Praat maar eens met een langdurig werkloze." "Of met iemand die via de banenpool- of melkertregeling aan het werk is," vult Berendsen aan. "De extra banen waar paars zo trots op is, zijn gebaseerd op uitbuiting: volwaardig werk tegen een minderwaardig loon."

"Als ik me voor vervroegd pensioen wil verzekeren, kost me dat honderden guldens per maand"

De gespreksdeelnemers zijn weinig onder de indruk van een enquête van de Industriebond FNV waaruit zou blijken dat de meerderheid van de vakbondsleden alleen koopkrachtbehoud vraagt, en geen grotere loonsverhoging. Keizer: "Dat ligt er helemaal aan hoe je de vraag stelt. Als je wijst op enorme winsten en op het gegraai van iedereen aan de top en je vraagt: wil je er wat bij, nou dan weet ik het wel." Van Dorst: "Mensen zijn solidair met de buurman die werkloos is en dat is prijzenswaardig. Ze willen best wat inleveren om hem aan de slag te krijgen. Maar dat houdt een keer op. Ze zien de baas kapitalen verdienen, terwijl de buurman nog steeds thuis zit." "Paars misbruikt het begrip solidariteit," onderstreept Klasen, die de loonmatiging geen lang leven meer toedenkt. "Loonmatiging was een tijd te verkopen, maar nu niet meer. Je bent nog steeds een fors deel van je inkomen kwijt aan premies en belastingen, en je krijgt er steeds minder voor terug. In de bouw kon je een paar jaar geleden op je 57-ste de VUT in. Dat is afgeschaft. In plaats daarvan wordt er nu gestoeid over pré-pensioen en dat soort zaken waar je extra voor moet betalen. Als ik me - ik ben nu 42 - voor vervroegd pensioen op m'n 57ste wil verzekeren, kost me dat honderden guldens per maand."

"Voor de blijvers komen er steeds meer verschillende functies bij. Dat levert stress op"

Nederland kent de hoogste arbeidsproductiviteit van Europa. De gesprekspartners wijzen op de schaduwkant ervan: overbelasting en stress. De ervaringen verschillen echter fors. Van Schaik gaat in op het beleid bij Hoogovens dat arbeiders all-round inzetbaar moeten zijn. "In plaats van gespecialiseerde kraandrijvers heb je nu werknemers die alles moeten kunnen. Het gevolg: mensen zitten onervaren en met bibberende knieën in de kraan." Van Dorst wil echter niets weten van "de goede oude tijd". "Bij Philips maakten veel mensen vroeger de hele week één en dezelfde beweging. Nu werk je met hypermoderne machines. Het werk is er interessanter door geworden, leuker." "Dat geldt misschien voor massaprodukten," pareert Heerdink, "maar niet bij de grote machines die Stork maakt. Mensen worden eruit gegooid, waardoor er voor de blijvers steeds meer verschillende functies bijkomen. Dat levert stress op." Ook op de sociale werkplaatsen wordt het werk steeds zwaarder, vult Kleijnen aan. "Daar heb je labiele mensen die één werk goed doen en daar trots op zijn. Die gaan ze nu onder druk zetten. Ze moeten twee of drie werkzaamheden aankunnen." Van Hooft vertelt over de ervaringen bij busbedrijf Vancom. "De chauffeurs krijgen per team veel meer verantwoordelijkheid. Dat is prachtig: niet alleen rijden, maar ook roosters maken en beetje bedrijfsvoering. Tot er één ziek wordt. En nog één. Dan moet je de problemen ook zelf op zien te lossen."

"Het bedrijfsrisico wordt in toenemende mate op het bordje van de arbeiders geschoven"

Een ander onderwerp dat de tongen losmaakt is de flexibilisering van het werk. Heerdink: "Vaste werkweken bestaan niet meer. Als het druk is kun je bij ons verplicht worden tot 100 uur extra te werken, zonder overwerktoeslag. Is het rustig, dan word je naar huis gestuurd en moet je de opengevallen uren later inhalen als onbetaalde overuren - op het moment dat het de baas uitkomt." Keizer geeft een voorbeeld van flexibilisering in de Rotterdamse haven. "Massagoed-overslagbedrijf EBS heeft er begin dit jaar 276 mensen uitgegooid. Bijna allemaal werken ze nog steeds bij EBS: 70 monteurs via installatiebedrijf GTI, onder een andere CAO en tegen een lager salaris. En de rest via de Stichting EBS. Die opereert als een uitzendbureau: is er even geen werk, dan betaalt de bedrijfsvereniging het loon. Ik noem dat misbruik van sociale voorzieningen. Nota bene door een bedrijf waarvan de moederonderneming vorig jaar 2,1 miljard winst heeft gemaakt." Ook Hoogovens besteedt veel werk uit aan "buitenfirma's," meldt Van Schaik. "Omdat het echt te gek werd, is in de laatste CAO afgesproken dat een deel van dat werk teruggehaald wordt. Maar ik zie daar bar weinig van terecht komen." Kleijnen wijst op de flexibilisering bij de sociale werkplaatsen: "Ondanks ellenlange wachtlijsten van gehandicapten die niet geplaatst worden, komen de uitzendkrachten met ladingen tegelijk binnen. Zogenaamd om tijdelijke pieken op te vangen. Maar ze zitten er gewoon structureel." Van Dorst trekt de conclusie dat het bedrijfsrisico in toenemende mate op het bordje van de arbeiders wordt geschoven. Dat brengt het gesprek op de rol van de bonden. Waarom komen die niet wat feller op voor de belangen van hun leden? Klasen: "De bond werkt te veel vanuit het centrale overleg om de uitkomsten daarvan vervolgens aan de leden op te leggen. Hoeveel vergeefse moeite heeft het bestuur van de Bouw- en Houtbond op het laatste congres niet gedaan om de leden te weerhouden van de eis dat de uitkeringen terug moeten naar 80 procent? Of neem de loonmatiging. Ik ben ervan overtuigd dat de meerderheid van de leden op de districtsvergaderingen vóór een looneis van 5 á 6 procent was. Toch heeft die eis niet eens de onderhandelingstafel gehaald."

"Dat de vakbond zomaar de ziektewet heeft laten afschaffen, daar ben ik nóg pissig om"

Kleijnen hekelt de compromissenpolitiek van de bonden: "De weerstandskassen bulken van het geld. Dat moeten ze inzetten in de strijd voor goede arbeidsvoorwaarden." Klasen vraagt zich echter af hoe het zit met de bereidheid van de leden om te gaan staken. Kleijnen: "Die hangt ervan af hoe je de leden aanstuurt." De vergelijking met België en Frankrijk wordt getrokken. Volgens Berendsen zijn de bonden daar veel strijdbaarder. Van Hooft: "Ik heb FNV-voorzitter De Waal horen zeggen dat zijn collega's uit die landen jaloers kijken naar wat de bonden hier zonder stakingen voor elkaar krijgen. Maar ik weet wel dat dáár de sociale zekerheid niet zo ver is afgebroken en dat privatiseringen zijn tegengehouden." Een zaak die node gemist wordt bij de bonden is een duidelijke stellingname in politieke kwesties die de belangen van de werknemers direct raken. Van Hooft: "Ze baseren zich niet op een fatsoenlijke analyse van hoe de samenleving in elkaar zit. Neem Europa, hoe onduidelijk de bond daarover is. Terwijl het wel gaat om iets dat grote gevolgen heeft voor de arbeiders in dit land." Kleijnen: "Dat de vakbond zomaar de Ziektewet heeft laten afschaffen, daar ben ik nóg steeds pissig om." Van Dorst wijst erop dat de verantwoordelijkheid hiervoor niet bij de bond ligt, maar bij de politiek. Toch erkent ook hij dat de vakbond "slappe knieën" te verwijten zijn. Ondanks alle kritiek zijn veel - en steeds meer - SP'ers actief binnen de vakbond. Hoe valt dat te rijmen? Klasen: "In de bouw is ruim de helft van de mensen georganiseerd in de bond. Dan ben je als socialist toch een vreemde als je daar buiten gaat staan. En het heeft ook praktische voordelen. Zeker in de chaotische bouwsector. Ik krijg bijvoorbeeld alle steun van de bond bij het opzetten van een ondernemingsraad in het bedrijf. Laatst werkte ik op een bouwplaats waar een personenlift ontbrak die er volgens de CAO wel moest zijn. Door inschakeling van de bond is ie er gekomen." Kleijnen: "Als actief bondslid kun je wat doen met je kritiek. Je kunt je verhaal kwijt en je wordt gehoord. Natuurlijk moet je je ook de vraag stellen of dat leidt tot resultaat. Maar dat moet geen reden zijn om op een afstandje te gaan kankeren." Van Schaik: "De bond moet beter en scherper, maar het maakt wel degelijk wat uit dat er een bond is. Zonder arbeidersorganisatie zouden de bazen helemaal een loopje met ons nemen."