Tribune 11/96: SP wint in Brabant!

SP wint in Brabant!

De opmars van de SP is vooralsnog onstuitbaar. Dat blijkt uit de herindelingsverkiezingen in West- en Midden-Brabant. De partij slaagde erin door te breken in Breda en Roosendaal. In Dongen verdrongen de socialisten het CDA van de tweede plaats. In Tilburg klom de SP van de zevende naar de vierde plaats.

Breda, woensdagavond 27 november 1996. In het stadhuis wachten de lokale politici zenuwachtig op de eerste uitslagen. Het eerste wat duidelijk wordt is dat de opkomst erg laag is. De 20-jarige SP-lijsttrekker Johan Kwisthout is behoorlijk gespannen, maar rekent erop dat hij een zetel zal halen. "We hebben verdomd hard gewerkt, niet alleen in de verkiezingscampagne, maar ook door de jaren heen met allerlei acties. Andere partijen krijgen stemmen; wij moeten ze verdienen."

Naarmate de uitslagen binnendruppelen, wordt steeds duidelijker: de SP is de enige nieuwkomer in de raad, naast de lokale partij Breda ‘97. Het handjevol SP'ers in de zaal juicht. "Goed gedaan, Johan!" Het kersverse SP-raadslid straalt. Uiteindelijk komt de SP uit op 3,7 procent van de stemmen, een héél dikke zetel. Johan Kwisthout moet het podium op. "Wat gaat u als eerste doen in de gemeenteraad van Breda?" vraagt de interviewer. Kwisthout: "We gaan direct voorstellen indienen voor verruiming van het kwijtscheldingsbeleid."

Ook in Roosendaal haalt de SP voor de eerste keer de kiesdrempel. De krant noemt de volgende ochtend de doorbraak van de SP "de grootste verrassing" van deze verkiezingen. "Dit is een historisch moment, een echte doorbraak voor de SP," zegt SP-lijsttrekker Hugo Polderman. Hij is dik tevreden met de uitslag: "In 1994 scoorden we 2,3 procent, nu 3,5 procent. De afdeling heeft bijzonder hard gewerkt voor dit resultaat."

Alleen in Bergen op Zoom mist de SP met 2,1 procent van de stemmen de entree in de gemeenteraad. Lijsttrekker Frans de Neijs: "Heel jammer; we kwamen net iets te kort. Maar we gaan niet bij de pakken neerzitten. We gaan door met ons werk in de wijken en de acties. Bij de volgende verkiezingen komen we er zeker in."

"Onze achterban is enorm groot"

Dat in twee van de drie steden waar de SP nog niet in de raad vertegenwoordigd was, de doorbraak nu lukte, is te meer bijzonder omdat het herindelingsverkiezingen betreft. Die zijn in principe ongunstig voor de partij. Immers: een reeks van dorpen waar de SP geen afdeling heeft, wordt samengevoegd met een centrumgemeente. Daardoor is de partij gedwongen aanzienlijk beter te boeren, alleen al om het oude percentage te evenaren.

In dat licht bezien is de SP-uitslag in Dongen bijzonder goed. De SP behoudt er met liefst 22,8 procent van de stemmen niet alleen haar vijf zetels; ze passeert ook het CDA als tweede partij. De christen-democraten verloren één van hun vijf zetels. Grootste fractie blijft de Volkspartij Dongen, met zes zetels.

Lijsttrekker René Roovers zegt in café Modern, waar de SP haar overwinningsfeestje viert: "Onze uitslag laat zien wat de gewone mensen vinden van de sociale zekerheid, de volkshuisvesting en het welzijn en de leefbaarheid in de woonwijken. Want op al die terreinen zijn wij in Dongen zeer actief geweest. We hebben het initiatief genomen tot een huurdersbond, waarbij zich inmiddels 900 mensen hebben aangesloten! Onze achterban is enorm groot."

Als tweede partij in Dongen is de SP bereid deel te nemen aan een nieuw college van burgemeester en wethouders. "Maar dan moet er natuurlijk wel sprake zijn van een wezenlijk ander beleid. Het bestuur moet dichter naar de mensen komen, er moeten maatregelen komen tegen de almaar stijgende woonlasten en de armoede moet worden aangepakt, die ook in Dongen groeit." Daarnaast heeft de SP nog een reeks wensen op het gebied van gezondheidszorg, verkeer en milieu. De kans dat het tot een progressief college komt, is echter klein. PvdA en D66 hebben in Dongen elk maar één zetel. Er zou dus overeenstemming bereikt moeten worden met de partijen die ook de afgelopen jaren de scepter zwaaiden: Volkspartij Dongen en/of CDA, die nu met samen 10 zetels nog net een meerderheid hebben in de 19-koppige raad van Dongen.

"Onbegrijpelijk dat de PvdA geen andere koers wil"

Ook in Tilburg is het feest in het SP-kantoor. Onder het genot van een hapje en een drankje wordt druk gepraat over de uitslag. De SP klom hier, met 10,4 procent, van drie naar vier zetels. Van zevende fractie in de raad is de SP nu de vierde partij. Hans Vos (26) wordt het nieuwe raadslid. Hij doet het geheim van het succes van de SP uit de doeken: "Hard werken!"

Op het stadhuis van Tilburg geeft burgemeester Gerrit Brokx (CDA) zijn zure mening over de winst van de SP. "Tsja, als je overal tegen bent heb je altijd veel support van de mensen. Ik behoud gelukkig nog een alleszins workable meerderheid."

Die laatste opmerking slaat niet op de winst van de SP, maar op het verlies van D66 en de PvdA. D66 verloor twee van haar vijf zetels. De duikeling van de PvdA van 6 naar 5 zetels is echter veel opvallender. De afdeling Tilburg staat in de PvdA model voor Rottenbergiaanse vernieuwing en verjonging. De PvdA heeft alles op alles gezegd om goed te scoren en droomde van een herstel in de richting van de vroegere 12 zetels. Landelijke coryfeeën als Melkert en Wallage werden in de strijd geworpen en kort voor de verkiezingen werd een groot jongerenfestival georganiseerd. Dat er desondanks verlies geboekt werd in plaats van winst, kwam heel hard aan. PvdA-raadslid Jan Hamming uit zijn teleurstelling in het PvdA-Vlugschrift: "We hebben ons te pletter gewerkt, maar we zijn keihard afgerekend op landelijke politiek. De afbraak van de sociale zekerheid heeft veel kiezers van de PvdA vervreemd." Hamming vind dat de PvdA na drie achtereenvolgende verkiezingsnederlagen niet meer aan het Tilburgse college moet deelnemen.

Maar zijn fractievoorzitter Luijendijk denkt daar heel anders over. Hij wil niet eens nadenken over het voorstel van de SP om te komen tot een college zonder CDA en VVD. De PvdA wil gewoon verder regeren met CDA, VVD en GroenLinks. Alleen D66 is nu te klein om nog mee te mogen doen. Ook GroenLinks wil onmiddellijk verder in deze samenstelling.

"Onbegrijpelijk," zegt SP'er Tiny Kox. "Door het verlies van PvdA en D66 en de zetel winst van de VVD, komt links nog zwakker te staan in het college. Dat PvdA en GroenLinks toch weigeren een andere weg in te slaan dan alsmaar compromissen sluiten met CDA en VVD, is het bewijs van een chronisch gebrek aan ruggegraat."

Grootste in Kox' achtertuin

Tiny Kox: "In Tilburg heb je nu nog één grote partij: het CDA. Dan komen er drie bijna even grote partijen: VVD, PvdA en SP! De verschillen zijn maar 1,5 procent. In 9 van de 20 wijken is de SP al groter dan de PvdA; in Hoogvenne zijn we zelfs de allergrootste partij. Dat is dan ook mijn achtertuin," zegt hij trots.

Partijvoorzitter Jan Marijnissen is vanuit zijn woonplaats Oss naar Tilburg gekomen. Hij zegt: "De opkomst is dalende. Mensen met het meeste belang bij politieke veranderingen, mensen uit de volkswijken, blijven thuis. Dat is een ernstige zaak. Maar de resultaten die de SP desondanks heeft behaald liegen er niet om: We hebben meegedaan in vijf plaatsen en we zijn in alle vijf die gemeenten vooruitgegaan."

SP steeds meer dé linkse partij Opvallend bij de Brabantse verkiezingen is de totale verdwijning van de CD. Deze club en haar afsplitsingen verloren alle tien zetels in Tilburg, Breda, Bergen op Zoom en Roosendaal. De Tilburgse bestuurskundige Depla, verbonden aan de Katholieke Universiteit Brabant, ziet geen verband tussen dit verlies en de winst van de SP. Depla: "Weliswaar appelleren beide partijen traditioneel aan ontevreden kiezers, maar die zijn woensdag vooral thuisgebleven. De SP heeft ditmaal echter de steun gekregen van linkse mensen die vinden dat deze partij het onder aanvoering van Jan Marijnissen goed doet in Den Haag en maar eens geen GroenLinks of D66 hebben gestemd." Die vaststelling stemt overeen met het feit dat D66 in genoemde vier steden liefst 9 zetels verloor. GroenLinks verloor in Breda 3 zetels en bleef elders ongeveer gelijk. De PvdA verloor in alle vier steden 1,4 tot 2,3 procent van de stemmen.