Spanning, januari 2005 :: Crisis in de rechtstaat, door Britta Boehler

Spanning • januari 2005

Boekbespreking

Crisis in de rechtstaat – Britta Böhler

Verdediging vrijheidrechten verdient meer aandacht De Nederlandse rechtstaat lijkt een vanzelfsprekendheid, maar is wel degelijk aan erosie onderhevig. Waakzaamheid is geboden, concludeert Britta Böhler. ‘Veiligheid van de samenleving is veiligheid van de individuen in de samen­leving’

‘Geen jeugdbende, geen criminele organisatie en geen terroristische groepering is bij machte onschuldige burgers zo veel leed toe te brengen als een misdadig staatsapparaat.’ Zo maakt advocate Britta Böhler in haar boek Crisis in de rechtstaat het belang duidelijk van een rechtstaat die de fundamentele vrijheidrechten van de burgers garandeert.

In de visie van Böhler is de rechtstaat een wezenlijk element van onze beschaving dat in de loop van eeuwen is uitgekristalliseerd. In haar boek beschrijft ze de staps­gewijze opbouw van de beschaafde rechtstaat waarin de burgers beschermd worden tegen het willekeurig en excessief gebruikmaken van het geweldsmonopolie door de overheid.

Böhlers visie op de ontwikkeling van de rechtstaat komt aardig overeen met de analyse die Jan Marijnissen in breder verband maakt van de samenleving: de verdere uitbouw van de beschaving is tot stilstand gekomen en omgezet in een beweging achteruit. Toegepast op de rechtstaat: het Wetboek van Strafvordering heeft de afgelopen jaren een aantal ingrijpende wijzigingen ondergaan, waardoor bevoegdheden voor de opsporingsinstanties uitgebreid zijn, en de naleving van vormvoorschriften versoepeld is.

Volgens Böhler waren die wijzigingen niet nodig om de overheid haar belangrijke taak van opsporing, vervolging en berechting naar behoren te laten uitoefenen. Ze concludeert dat het regeringsbeleid – mede onder het mom van terrorismebestrijding – belangrijke rechtstatelijke beginselen in gevaar brengt: het recht op de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, het recht op een eerlijk proces en het gelijkheidsbeginsel. Haar boodschap: ‘als wij bereid zijn rechtstatelijke beginselen op te geven in de strijd voor behoud van de rechtstaat, is deze strijd al bij voorbaat verlopen.’

Onverschilligheid troef rond privacybescherming

Niet alleen de overheid valt het nodige te verwijten, Böhler ergert zich ook aan de onverschilligheid die er bij veel mensen is over de privacybescherming. En ze verbaast zich erover dat er sprake is van een slinkend vertrouwen in de overheid, maar dat het tegelijkertijd als vanzelfsprekend wordt ervaren dat die overheid steeds meer bevoegd­heden krijgt en steeds meer gegevens van burgers registreert en bewaart. Ze waarschuwt: ‘Individuele vrijheidrechten lijken in Nederland een vanzelfsprekendheid, maar waakzaamheid met betrekking tot bezuinigingen op de rechtsstaat is wel degelijk geboden. Het overeind houden rechtstatelijke beginselen is geen sinecure.’

Crisis in de rechtstaat analyseert niet alleen de opbouw en de uitholling van onze beschaafde rechtstaat, maar beschrijft ook een aantal geruchtmakende rechtszaken waarbij het kantoor van Böhler betrokken was: onder andere die van Folkert van der G., Zorreguieta en mullah Krekar. De kracht van het boek schuilt echter niet daarin, maar in de analyse van een groot aantal recente ontwikkelingen op het gebied van opsporing, berechting en vervolging. Böhler toont overtuigend aan dat tal van nieuwe regels en wetten overbodig zijn, en het precaire evenwicht verstoren tussen de bevoegdheden die in het kader van criminaliteitsbestrijding aan de overheid moeten worden toegekend, en het behoud van individuele vrijheden