Tribune 09/2006 :: Actueel - AOW: een politiek mijnenveld

Actueel

AOW: een politiek mijnenveld

Wouter Bos dreigt de verkiezingen in te gaan als ‘de man die de AOW wil aanpakken’. Een beetje sneu is dat wel, vindt Ewout Irrgang, financieel woordvoerder van de SP in de Tweede Kamer. Het zijn juist CDA en VVD geweest die de afgelopen jaren miljarden bezuinigingen hebben doorgedrukt ten koste van ouderen. “Er is schaamteloos misbruikt gemaakt van het vergrijzingspook.”

Tekst Elma Verhey

In het voorjaar van 2006 kwam het Centraal Planbureau (CPB) met een rapport dat waarschuwde dat er een slordige 15 miljard aan bezuinigingen nodig waren, wilde de AOW op den duur betaalbaar blijven. Het rendement van de geïnvesteerde pensioenpremies viel lager uit dan verwacht, de aardgasvelden raakten langzamerhand op en langer levende ouderen hebben meer zorg nodig, wat geld kost. Met dat rapport was – achteraf gezien – hét thema van de komende verkiezingsstrijd geboren: de AOW.

Ewout Irrgang herinnert zich de ontvangst van het CPB-rapport en de discussies daarover nog goed: “De cijfers van het CPB waren wel hoger dan een tijdje daarvoor, maar de Nederlandse pensioenfondsen hebben enorme bedragen in kas waaruit ze hun verplichtingen heel goed kunnen betalen. Het ABP (Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds - red) heeft dat niet veel later ook laten weten”.

En trouwens, is het wel redelijk om de ‘polisvoorwaarden’ voor de pensioenen achteraf te wijzigen? Dat was de discussie in de SP-fractie. De toegenomen kosten in de zorg zitten bovendien niet alleen in de vergrijzing. Vooral de nieuwe technieken in de gezondheidszorg maken dat mensen langer leven. Daar profiteert iedereen van, inclusief toekomstige generaties. Ten slotte leek het overdreven dat de

15 miljard aan bezuinigingen waar het CPB van sprak, nog vóór 2011 zouden moeten worden doorgevoerd. Irrgang: “Geen econoom die daarvoor zal pleiten. Het betekent dat Nederland de komende vier jaar weer nauwelijks groei zou kunnen doormaken. Zelfs al had het CPB op dat moment gelijk over de hoogte van het bedrag, dan spreid je dat natuurlijk over meer kabinetsperioden”. Kortom: geen paniek, concludeerde de SP.

De klos bij Bos?

Maar zo ging het niet bij de PvdA. Wouter Bos liet per kerende post weten waar hij in deze ‘onontkoombare’ kwestie voor stond: gepensioneerden moesten gaan meebetalen aan de AOW. Dat wil zeggen: ‘rijke’ 65-plussers met een aanvullend pensioen zouden AOW-premie moeten gaan betalen. Onder aanvoering van PvdA-coryfee Marcel van Dam brak de hel los. ‘Rijke bejaarden?’ Met een pensioen van 10.000 euro? (Die bleken namelijk te worden bedoeld.) Waar had Bos het over! “Bij Bos bent u de klos”, sneerde CDA-fractievoorzitter Maxime Verhagen.

Het CDA profileert zich inmiddels als dé kampioen ‘AOW-bescherming’, terwijl de VVD het plan van minister Zalm om de pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar te verhogen, haastig heeft ingeslikt. De 65-plussers zijn goed voor 25 Kamerzetels – wat waarschijnlijk verklaart waarom de PvdA de prognose van 60 Kamerzetels van maart dit jaar niet heeft kunnen vasthouden. Helemaal nu het kabinet de AOW’ers een verkiezingscadeautje van e 50,- gaat geven.

Solliciteren naar regeringsdeelname

Waarom Bos de verdenking op zich heeft geladen dat hij hét erfstuk van de PvdA – de AOW van ‘Vadertje Drees’ – wil aanpakken, weet Irrgang ook niet. Hij houdt het op “spierballen tonen en solliciteren naar regeringsdeelname, door het CDA te laten zien dat hij – Bos – heus wel in staat is om harde maatregelen te nemen”.

De ironie van het lot is dat het kabinet Balkenende, dat na het echec van Bos doet alsof het van niets weet, de afgelopen jaren de ene na de andere bezuinigingsmaatregel heeft gerechtvaardigd onder verwijzing naar de vergrijzing. “Er is schaamteloos misbruik gemaakt van het vergrijzingspook”, vindt Irrgang. Zo is de AOW-uitkering bevroren, is de no-claimkorting ingevoerd in de gezondheidszorg en is de eigen bijdrage voor de thuiszorg verhoogd. “Dat treft natuurlijk vooral bejaarden.” Terwijl maatschappelijke vragen over de gevolgen van de vergrijzing, zoals of er in de toekomst voldoende seniorenflats zijn en hoe er met het eenzaamheidsvraagstuk moet worden omgegaan, niet zijn beantwoord. “Al in 2004, toen de vergrijzing voor het eerst serieus ter sprake kwam, hebben wij op dergelijke effecten gewezen. Maar de discussie over de vergrijzing is door het kabinet Balkenende gebruikt als doembeeld om bezuinigingen door te voeren. Een visie op de niet-financiële knelpunten ontbreekt.” Ook de SP heeft – net als de PvdA – nagedacht of de AOW niet zou moeten worden ‘gefiscaliseerd’ (65-plussers AOW-premie laten betalen). Irrgang: “Waarom zouden mensen die prima pensioenen hebben, niet meebetalen voor mensen met alleen AOW?”

Maar de conclusie was dat het deels al gebeurt. Onder Paars is besloten dat er een bovengrens zit aan de AOW-premie. Het gevolg, een AOW-tekort, wordt nu al betaald uit de algemene belastingopbrengsten – en dus niet alleen door de ‘werkenden’. Ook 65-plussers met een hoog pensioen bovenop hun AOW betalen mee. Irrgang: “Fiscalisering van de AOW is allang gaande. Wat de PvdA voorstelt: versneld invoeren, is volgens ons niet nodig”.

Waarmee Irrgang niet gezegd wil hebben dat de vergrijzing geen belangrijk thema is. “Maar we moeten mensen niet onnodig bang maken”, vindt hij. Als méér mensen aan de slag kunnen en hun werk behouden (niet alleen bij jongeren, ook bij 50- plussers is werkloosheid een groot probleem) blijft de AOW ook voor toekomstige generaties gegarandeerd. “We moeten visie tonen, laten zien dat het beter kan. Bij de pakken neerzitten heeft nog nooit iemand vooruitgeholpen.” •