Tribune 4/2002 Anja Meulenbelt

Tribune 26 april 2002

‘Zelfs tussen Duitsland en Israël is het ooit goed gekomen’

Voor wie Anja Meulenbelt alleen kent als spreekbuis van de feministische beweging, komen haar gevoelens jegens Palestijnen wellicht uit de lucht vallen. Maar wie De schaamte voorbij heeft gelezen, weet dat zij een socialistisch engagement koestert voor onderdrukten. Als studente was Meulenbelt bijvoorbeeld lid van de KEN, de voorloper van de SP. En in de jaren zestig probeerde ze Nederland warm te krijgen voor het lot van de Amerikaanse Black Panthers.

'Al vroeg was ik betrokken bij allerlei linkse en anti-racistische activiteiten. Dat had ongetwijfeld iets met mijn achtergrond te maken. Een aantal familieleden zat in het verzet en bracht joodse kinderen in veiligheid. Het heeft mijn progressieve mening over al het onrecht in de wereld gevormd. Maar Israël ontsprong daarin op de een of andere manier steeds de dans! Net als veel Nederlanders oordeelde ik lange tijd vrij ongenuanceerd over dat land. Joden hadden een veilige pleknodig, vond ik. De Arabieren die op dat moment nog in Palestina woonden konden toch uitwijken naar één van de vele Arabische landen!'

Wat heeft jouw houding ten opzichte van Israël veranderd?

'Tijdens de presentatie van een boek van Palestijnse vrouwen ontmoette ik Leila Shahid, vertegenwoordigster van de PLO (Palestijnse Bevrijdingsorganisatie) in Nederland. Een gezellig, rond type, met wie ik leuk kon praten en wijntjes drinken. En die bovendien niet driftig werd toen bleek hoe weinig ik van haar volk af wist. Ik zal je wel eens een spoedcursus over Palestijnen geven, beloofde zij me. Dat heeft ze inderdaad gedaan. Niet veel later vroeg 'Artsen Zonder Grenzen' mij een project te kiezen uit hun 'Neckermanngids voor Ellende' en daar een artikel over te schrijven. Mijn keuze viel op de Gazastrook. In de winter van 1994/95 ben ik er voor het eerst naar toe geweest. Ik schrok me lens. Door wat ik zag en meemaakte, maar ook door het besef dat iedereen daar al lang van op de hoogte had kunnen zijn. Ik niet uitgezonderd! Toen zijn mij de schellen van de ogen gevallen en ben ik meer informatie gaan zoeken. Langzamerhand kwam ik tot de verbijsterende ervaring dat ik mijn perceptie van de geschiedenis moest herzien. Ik zag in dat er niet alleen veel was misgegaan na de zesdaagse-oorlog van 1967, maar dat er al in 1948 ongelofelijke fouten waren gemaakt. Daarnaast ontdekte ik dat het zionisme twee gezichten heeft. Een gezicht naar buiten, dat gericht is op het opvangen van joden. En een gezicht naar binnen, dat een Joodse staat ziet, waarin voor Palestijnen geen plaats is.'

Inmiddels lijkt de situatie in Israël dagelijks te verslechteren. Oorzaak en gevolg zijn voor buitenstaanders niet meer te volgen. Hoe denk jij daarover?

'Het wordt inderdaad alleen maar erger, erger, erger. De Palestijnen zijn vertwijfeld. Gelukkig ziet de wereld nu meer dan tien jaar geleden. Denk bijvoorbeeld aan de recente fotoserie van een geboeide Palestijn die in koelen bloede werd vermoord. De tweede intifada, die nu bezig is, begon met het bezoek van Sharon aan de Tempelberg. Bij demonstraties, onder meer van Palestijnen binnen Israël, in Galilea, werd vervolgens met scherp geschoten en zijn dertien doden gevallen. Toen sloeg de vlam in de pan. De dieperliggende oorzaak is, dat verdreven Palestijnen na 1967 opnieuw onder een bezetting kwamen te leven en dat de joden binnen Israël zelf geen enkele poging hebben gedaan om de Palestijnen te integreren. Na 1948 werden ze op de vlucht gejaagd en zijn in hoog tempo 480 van hun dorpen letterlijk van de kaart geveegd. Vervolgens werd hun land onteigend, zonder enige vorm van compensatie. Palestijnen die wél bleven, wonen voor een deel zonder status en rechteloos in niet-erkende dorpen. Ze krijgen bijvoorbeeld geen vergunning om te bouwen of te verbouwen. De Palestijnen in Israël worden steeds verder teruggedrongen en gediscrimineerd. Het is een Godswonder dat zij tot nu toe geweldloos zijn gebleven. Want de aanslagen worden gepleegd door Palestijnen uit de Palestijnse gebieden, die daarvoor naar Israël komen.'

Naar aanleiding van je bezoeken aan Gaza schreef je 'Het Beroofde Land'. Een zeer beklemmend journalistiek boek, waarin je een Palestijnse visie op de Israëlische geschiedenis geeft. Opvallend is dat je dit boek in je voorwoord zelf 'partijdig' noemt.

'Ja, Het Beroofde Land is partijdig. Wat dat betreft voel ik me als Amnesty International. Die stelt neutraal de normen voor de mensenrechten vast. Maar als je daarna de feiten publiceert, kún je gewoon niet meer onpartijdig zijn. Israël wil graag dat de buitenwereld het land als een democratie ziet, maar dat is het niet. Er heerst veel discriminatie. Niet alleen ten opzichte van Palestijnen, maar ook tegenover de Russische en Ethiopische joden en de joden die afkomstig zijn uit Arabische landen. En Sharon is geen democraat, maar een regelrechte oorlogsmisdadiger. In 1953 heeft hij een bloedbad aangericht in Kybia. Ja natuurlijk is dat bekend! Wie dat wil weten, kán het weten. Alleen is die wil niet bij iedereen even groot. Dat begrijp ik donders goed. Joden willen niet weten dat zij schuldig zijn een soort bloedige vervolging, waar ze ooit zelf het slachtoffer van waren! En steeds weer is het eeuwige excuus: die Palestijnen zijn ook niet van die lieverdjes.

Die wens tot 'onwetendheid' heeft voor een groot deel te maken met de heersende opvatting over Israël. Veel joden vinden nog altijd dat het land een toevluchtsoord is voor de nazaten van de holocaust en dat zij zich overeind moeten zien te houden te midden van vijandige Arabische staten. Dat is precies dezelfde gedachte die lange tijd ook in het Westen overheerste. Maar nu staat het Westen, inclusief Nederland, open voor een nieuw inzicht: in Israël leven twee volkeren die vechten om hetzelfde land. Een verdergaande mening, die ook de mijne is geworden, is dat Israël is opgericht ten koste van de toenmalige bewoners van dat gebied. Die zijn in het nauw gedreven, op de vlucht gejaagd en zagen hun bezittingen onteigend. Het kleine gebied waar ze uiteindelijk terechtkwamen - de Westoever en Gazastrook - werd vervolgens ook nog bezet. Ramalla en Gaza zijn weliswaar 'teruggegeven', maar de grenzen van die stukjes land onder Palestijns gezag worden niet gerespecteerd. Dat roept natuurlijk verzet op. Van al die nederzettingen kun je bovendien niet beweren dat er onschuldige joodse burgers wonen. Die kolonisten weten wel degelijk dat ze deel uitmaken van een bezettingsmacht.'

Je betrokkenheid met de Palestijnen blijkt niet alleen uit je laatste boeken. Je hebt ook de Stichting Kifaia opgericht, genoemd naar een Palestijnse vrouw die als kind bij een explosie beide handen verloor. Wat beoog je met die stichting?

'Kifaia heeft tot doel gehandicapten in de Gazastrook met geld en praktische training te ondersteunen. Sinds de tweede intifada zijn er een paar duizend nieuwe slachtoffers bijgekomen. Het gaat vooral om jongens die met stenen naar tanks hebben gegooid, overhoop zijn geschoten en nu met een ruggengraatbeschadiging of dwars- laesievoor de rest van hun leven in een rolstoel zitten. We bieden niet alleen medische zorg, maar ook psychische hulp. Die jongens rekenden er op dat ze konden sterven, niet dat ze verlamd zouden raken. Ze kunnen niet trouwen, geen kinderen krijgen en geen kostwinner worden voor hun familie. Sommigen zijn zó depressief, dat ze niet eten om alsnog dood te gaan. Ja, wat we doen lijkt een druppel op een gloeiende plaat. Maar door die Palestijnse organisaties te steunen, bieden we ook werk aan Palestijnen. Bovendien geeft het hen het gevoel dat er aandacht voor ze is. Ik merk dat het bijdraagt aan hun moraal. Ze zeggen ons steeds: vertel in Nederland wat er hier aan de hand is.'

Dat doe je met behulp van je boeken, maar het beeld dat je schetst maakt vooral wanho- pig. Waar put jij zelf nog hoop uit voor de situatie in Israël?

'Het feit dat Israël geen militaire oplossing heeft is hoopvol, hoe paradoxaal dat ook mag klinken. In de Palestijnse autonome gebieden leven nu drie miljoen mensen. Die wil Israël niet. Wat de joden wél willen is een joodse staat met een joodse meerderheid. Daarop is de hele Israëlische politiek vanaf 1947 gericht geweest. Ook vandaag nog wenst Sharon zo veel mogelijk land met zo min mogelijk arabieren. Maar op den duur zullen de joden ook binnen Israël hun meerderheid verliezen. Gewoon, omdat er te veel Palestijnen zijn en omdat Palestijnen gemiddeld meer kinderen krijgen dan de joodse bevolking. Met bufferzones probeert Israël nu veiligheid rond de nederzettingen te bewerkstellingen, maar om al die koloniën goed te kunnen verdedigen zou het leger driemaal zo groot moeten worden. Daarbij komt, dat die buffer-zones het gebied van de Palestijnen steeds kleiner maken. En de praktijk leert dat onderdrukten gevaarlijk worden! Bovendien zijn de Palestijnen de angst allang voorbij. Ik heb er veel ontmoet die geen enkele vrees meer kennen, niets meer voelen. De gevolgen daarvan zijn dramatisch. Het kan tot nóg meer geweld leiden. Ook binnenshuis. Israël zelf is eveneens wanhopig. Een joodse staat, gebaseerd op een etnisch-religieus beginsel, lijkt niet haalbaar. Er moet dus gekozen worden: óf alle niet-joden opnieuw verdrijven, óf een formele apartheidsstaat met alleen stemrecht voor joden. Internationaal zullen ze zich daar niet populair mee maken. Het enige alternatief is een democratische multiculturele samenleving. Maar dan moet Israël het idee van een puur joodse staat verlaten. Dat wil zeggen: opgeven van de Westoever en de Gazastrook en overdracht van de nederzettingen aan de Palestijnen. Dat zou een mooi begin zijn. Ook bij wijze van compensatie.'

Zullen joden en Palestijnen elkaar ooit accepteren?

'We hebben jaren gedacht dat het nooit meer goed zou komen tussen Duitsland en Israël. Maar uiteindelijk is Willy Brandt wél naar Israël gegaan. Hij is bij Yad Vashem, het holocaustmonument, op zijn knieën gevallen en heeft met tranenin z'n ogen om vergiffenis gevraagd. Israël zou op zijn beurt moeten erkennen dat de joden hun land hebben gekregen ten koste van de Palestijnen. Want dan ontstaat er ruimte om te rouwen, te huilen en weer op te bouwen.'