Tribune 4/2001 ENRON: Opkomst en neergang van een modern gasbedrijf

In de jaren tachtig was Enron een gewoon gasbedrijf, dat écht gas via échte pijpleidingen aan échte mensen verkocht. Begin jaren negentig ging het bedrijf zich toeleggen op handel. De kernactiviteiten verschoven van gaslevering naar het kopen en verkopen van leveringscontracten op de termijnmarkt. De in- en verkoop smaakte naar meer, en in korte tijd investeerde Enron miljarden in water, telecommunicatie, metaal, chemie, internet, verzekeringen en ongeveer alles wat los en vast zat. Bij elke verkoopbare hype en elke geprivatiseerde sector was Enron van de partij. Het bedrijf werd hét grote voorbeeld voor iedereen die meende dat in de nieuwe economie snel veel geld te verdienen viel. Maar Enron gaf meer uit dan er binnenkwam en hield verliezen uit de boeken, door schimmige constructies met honderden dochterondernemingen.

De Amerikaanse Droom is een nachtmerrie geworden en het einde is nog lang niet in zicht

Een jaar geleden doken de eerste geruchten op over de malafide praktijken, maar het vertrouwen in Enron was té groot om de onderneming aan het wankelen te brengen. In augustus 2001 geraakte alles echter in een stroomversnelling. Enron-managers klapten uit de school over de grote verliezen en in oktober begon huisaccountant Arthur Andersen, die Enron juist zou moeten controleren op fraude, op grote schaal documenten te vernietigen. Diezelfde maand bekende Enron voor het eerst publiekelijk dat er verlies was geleden: 618 miljoen, naar eigen zeggen. De Amerikaanse financiële controle- commissie (SEC) startte een onderzoek en in november werd duidelijk dat het bedrijf haar winsten lange tijd fors had overdreven. Later zou blijken dat Enron 20 miljard dollar (!) in het rood stond. Een maand later was de energiereus failliet en stonden 21.000 werknemers op straat. In januari 2002 werd een strafrechtelijk onderzoek ingesteld naar de praktijken van Enron, nam de directie ontslag en pleegde een ex-topman zelfmoord. Weer twee maanden later boog justitie zich ook officieel over de huisaccountant. Over de hele wereld worden inmiddels Andersen-vestigingen verkocht aan concurrenten als Ernst & Young, Deloitte-Touche, KPMG en PriceWaterhouseCoopers. De laatste neemt bovendien de bedrijfsvoering van Enron in Europa over. Andersen verwacht ongeveer zevenduizend medewerkers alsnog te moeten ontslaan. De Amerikaanse Droom is een nachtmerrie geworden en het einde is nog lang niet in zicht. PriceWaterhouseCoopers heeft echter ook boter op het hoofd. Een deel van de Enron-schulden ontstond uit deals met BV-tjes, die Enron-topman Andrew Fastow persoonlijk had opgezet. PWC werkte bij het totstandkomen van enkele van die deals als adviseur voor zowel Enron als voor de bedrijfjes van Fastow. Ook KPMG was als financieel controleur betrokken bij deze dekmantelbedrijfjes, die bedoeld waren om Enron's schulden uit de boekhouding van de moedermaatschappij te poetsen. Dezelfde KPMG die nu de aangeslagen accountant Andersen in Nederland gaat overnemen 'om de goede naam te redden'.

In dezelfde tijd dat het spaargeld van Enron-medewerkers in rook opging, streken hun bazen miljoenen dollars op

Het meest pijnlijke gevolg van het een en ander is uiteraard, dat werknemers van Enron zwaar moesten boeten voor het gesjoemel van hun broodheren. Zij raakten niet alleen hun baan kwijt, maar ook hun pensioen, hun levensverzekering en niet zelden hun ziektekostenverzekering. Alles was intern geregeld en al het geld zat in Enron-aandelen, die nu evenveel waarde vertegenwoordigen als het papier waarop ze gedrukt zijn. Niets dus! Zelfs toen het bedrijf eind vorig jaar naar de afgrond zakte, was het werknemers niet toegestaan hun pensioenaandelen van Enron te verkopen en werden ze gedwongen toe te zien hoe hun spaar-geld - vaak in de vorm van een soort spaarloonregeling op aandelenbasis - in rook opging.

In diezelfde tijd verzilverden de managers van Enron echter tientallen miljoenen aan aandelenopties en leden ze geen centje pijn. Enron voorzitter Lay 'verdiende' hiermee alleen vorig jaar al bijna 40 miljoen dollar. Zijn twee medebestuurders waren goed voor 63 en 14,5 miljoen dollar aan uitbetaalde aandelenopties.

Van de 248 leden van de congrescommissie die het Enronschandaal moeten onderzoeken, hebben er 212 geld van het bedrijf ontvangen

In de tijd dat alles nog voor de wind leek te gaan, was Enron niet alleen het lieverdje van de beurs, maar ook een graag geziene gast bij politici. Vanaf 1988 financierde het bedrijf de verkiezingscampagnes van vrijwel alle presidentskandidaten, zowel democraten als republikeinen. Bush bijvoorbeeld ontving zo'n 750.000 dollar. Van de 100 Amerikaanse senatoren ontvingen er 71 geld van Enron, evenals 43 procent van de huidige afgevaardigden in het Congres. Vanaf 1990 besteedde Enron bijna 6 miljoen dollar aan campagnes van federale kandidaten en partijen. Voor het lobbyen op het Witte Huis trok Enron de eerste zes maanden van Bush' presidentschap al 2,5 miljoen dollar uit, naast enkele miljoenen voor vrijages in het Congres en de Senaat. Dat Enron daar iets voor terug wilde, mag duidelijk zijn. En het bedrijf werd op zijn wenken bediend. Vice-president Cheney sprak uitvoerig met de Enron-directie toen hij het nieuwe energiebeleid ontwikkelde en hij oefende tot op het laatste moment drukuit op de Indiase overheid om contractverplichtingen van enkele miljarden jegens Enron na te leven. Van de 248 leden van de congrescommissies die het Enron-schandaal moeten onderzoeken, hebben er 212 geld van dat bedrijf ontvangen. Ook John Ashcroft, de Amerikaanse minister van justitie en dus hoofd van het strafrechtelijk onderzoek tegen Enron, kreeg twee jaar geleden 50.000 dollar voor zijn verkiezingscampagne.

Drie grote Nederlandse instellingen dreigen in totaal minstens 600 miljoen dollar te verliezen in het Enron debacle

Ook in Nederland bracht het instorten van Enron heel wat teweeg. ABN AMRO heeft alvast een potje van 110 miljoen dollar gereserveerd voor het geval de bank niets terugziet van haar ongedekte leningen aan het bedrijf. Voorlichter Snijder van de ING vertelt de Tribune dat zijn werkgever voor 195 miljoen dollar in het schip is gegaan bijde Enron Holding. 'Maar over financiële betrokkenheid van de ING bij andere Enron bedrijven of projecten doen wij geen mededeling.' Enron staat verder voor 300 miljoen dollar bij verzekeraar Aegon in het krijt, waarmee drie Nederlandse instellingen in totaal dus minstens 600 miljoen dollar dreigen te verliezen in het Enron- debacle. Enron zelf had in Nederland drie bedrijven. Enron Wind in Almelo, producent van windmolenwieken, is inmiddels overgenomen door General Electric. Minder duidelijk is de situatie bij Enron Direct en Enron Energy Services, die kantoor hielden op Schiphol. Het Financieele Dagblad meldde dat Enron Direct is overgenomen door het Engelse British Gas, maar bij navraag in Londen door de Tribune werd dat ontkend. De activiteiten van Enron Direct - dat groene stroom verkocht aan bedrijven en particulieren - blijken te zijn stilgelegd en het personeel (vier man) is ontslagen. Bewindvoerder mr. Windt: 'We proberen de Nederlandse schuldeisers zoveel mogelijk uit te betalen. Onderhandelingen met Enron gaan erover, deze betalingen voorrang te geven boven schulden van het ene Enron bedrijf aan het andere.'