Tribune 06/2001 Interview met Kader Abdolah

Tribune 8 juni 2001 Interview Kader Abdolah

'Khatami had eigenlijk honderd jaar geleden moeten komen,' zei Kader Abdolah eens in antwoord op een vraag van een fan. 'Tussen de geestelijken is hij de enige hoop.' Nu constateert Abdolah echter gedesillusioneerd dat de president van Iran 'een zacht ei' is. 'Hij heeft zoveel kansen gehad iets te betekenen voor zijn volk, maar hij heeft ze niet aangegrepen. Ja, hij zal de presidentsverkiezingen deze week weer winnen, maar tot ieders spijt.'

'De dag is van de geestelijken,

maar de nacht is van ons’

'Dit keer verwacht ik bij de verkiezingen niet zo'n enorme zege meer voor Khatami. Zij die nadenken hebben het geloof in hem verloren. De intellectuelen, de schrijvers, de journalisten, de mensen die werkten om de samenleving te veranderen, zij staan niet meer achter Khatami. En ze zullen hem niet steunen. Het volk, de gewone mensen, zij die naar de televisie kijken en geloven wat ze daar zien, zullen weer op hem stemmen. Natuurlijk gaat hij winnen, maar het zal anders zijn. Vier jaar geleden was de verkiezingsuitslag een revolutie, het was een prachtig moment in de Perzische geschiedenis. Een kunst, een overwinning op de geestelijkheid, een prachtige film! Khatami is een teleurstelling gebleken. Hij is goed, hij is lief, maar hij kan niets. Ik dacht dat hij slimmer was, maar nee. Prachtige gelegenheden heeft hij gehad om iets moois te doen voor zijn land. Hij kreeg 70 procent van de bevolking achter zich en had tenminste één keer kunnen zeggen dat hij tegen de machthebbers was. Dat heeft hij nooit gedaan. Hij heeft zoveel tijd gehad met wereldleiders, maar hij durfde niets te doen. Clinton zat twee stoelen bij hem vandaan op de vergadering van de Verenigde Naties. Khatami keek niet eens naar hem. Clinton probeerde zijn blik te vangen, een glimlachje als een begin om alles samen weer goed te zetten. Maar hij had het lef niet. Zoveel kansen om daar op die vergadering iets te zeggen en zo zijn hand uit te strekken naar zijn volk. Hij heeft het niet gedaan. Hij is een imam, net als de anderen. Hij is liever, komt goed over op tv, kan mooi lachen, maar is toch een imam.

Nu zijn de conservatieven erachter gekomen dat ze Khatami nodig hebben. Hij is een brug naar het volk die ze zelf niet kunnen leggen. Voor de laatste verkiezingen waren die twee als stukken van een ketting. Khatami vormde het ringetje dat de ketting heel maakt. Dat hebben de mullahs nodig, want het volk heeft een hekel aan de conservatieven. Hij doet geen gekke dingen, vormt geen gevaar. Niet voor hen.

Ik heb zoveel mooie stukjes over Khatami geschreven in de Volkskrant, vaak heb ik hem gesteund. Maar hij kan gevaarlijk zijn. Hij heeft veel van zijn kameraden, van zijn vrienden laten vallen. Van de mensen die hem steunden zijn er veel in de gevangenis beland. Nooit heeft hij het met één woord voor hen opgenomen. Hij is een man die gevaarlijk wordt zodra hij in een benauwde situatie komt. Een president kan afhankelijk van zijn persoonlijkheid best veel macht hebben. Hij had bijvoorbeeld het verbod op al die kranten kunnen tegenhouden. Dat mandaat heeft hij.

Dat er na de vorige verkiezingen iets gaande leek in Iran, de aanvankelijk iets versoepelde censuur, de enorme protesten die voor het eerst in twintig jaar volgden toen dat weer teruggedraaid werd, heeft niets met Khatami te maken gehad. Er is een enorme kracht in de samenleving, en een enorme veranderingszin die naar vrijheid en democratie verlangt. Al die prachtige mensen die gearresteerd zijn, die in de gevangenis zitten hebben Khatami naar voren gebracht. Onder de bodem van de zee raast een storm die boven komt bij elke gelegenheid die de geschiedenis toelaat en brengt opeens golven naar de oppervlakte, een geweldige verkiezing, een massaal protest. Khatami was niet de leider van die beweging, hij werd met de golf mee omhooggestuwd. Nu is het weer even stil, maar geen geestelijkheid kan die storm permanent doen gaan liggen. We hebben een betere Khatami nodig, we hebben een andere Khatami nodig. Ja hij gaat winnen, maar tot ieders spijt. Aan de andere kant: er is niemand die het beter zou doen. We moeten deze fase voorbij. In een revolutie geloof ik niet meer. Er is geen andere weg dan het de geestelijken te laten doen, tot ze niets gemeens meer hebben om te doen. En dan geleidelijk, geleidelijk gaan we naar een democratie.

De afgelopen 1400 jaar hebben de geestelijken alles gedaan om de macht te krijgen, nu is het ze eindelijk gelukt en moeten we ze gewoon een tijd meemaken. Over tien of vijftien generaties zullen we in staat zijn een goed pad te vinden naar democratie. Ja, dat duurt lang. Ze hebben de geest van de samenleving in handen gekregen, de kinderen opgevoed in hun denken, mensen zijn zo gelovig geworden. Dat zet je niet zomaar recht. Veranderingen moeten ook geleidelijk gaan, vanuit Iran zelf. Organisaties in het buitenland zoals de Mudjahedin zijn van geen betekenis. Niemand in Iran wil ze hebben. Het Iraanse volk ziet hen als verraders. De Mudjahedin zitten met hun wapens in Irak en voeren bij tijd en wijle mortieraanvallen uit op Iran. Ze kunnen niet meer dan bommen laten exploderen, mensen doodmaken. Maar daadwerkelijk iets bewerkstelligen in de samenleving, nee. We hebben geen oppositie, niets. Als je alle bewegingen bij elkaar optelt, kunnen ze nog geen doosje lucifers verplaatsen.

Van alle mensen die lijden in Iran, zijn de minderheden er het slechtst aan toe. Als ik de kracht had, had ik ze allemaal uit Iran gehaald en hen hier asiel gegeven. Ze leven in een vernederende positie. Ze hebben geen rechten. Joden niet, Christenen niet, Baha'i, Armeniërs en Zarathustra's niet. Tienderangs burgers zijn het, in economisch en in politiek en sociaal opzicht. We kopen niets van hun, geven hen geen baan, geven geen dochter aan hen, gaan er niet op bezoek. Ze zijn totaal geïsoleerd. De sji'itische Islam is het geloof van mijn familie. Maar zoals de mullahs het geloof interpreteren, laat het geen ruimte voor een ander. Islam is heel anders dan het christendom. In Europa kun je kerk en staat scheiden. Geloof voor het Vaticaan, de regering voor Kok. In Iran gaat dat niet. Dat heeft er ook mee te maken dat Iraanse moslims Sji'ieten zijn. Die scheiding hebben de Sji'ieten ooit aangebracht om zich te distantiëren van de Arabieren, de soennitische moslims, om de Perzische tradities vast te kunnen houden. Zo zijn er ook Perzische elementen, Perzische poëzie aan de Koran toegevoegd. Puur uit politieke motieven. Politiek en religie zijn heel hecht verweven in de sji'itische traditie. Sji'ieten laten zich de macht niet zomaar afpakken, zijn feller, harder. Vechtlust is inherent aan het Iraanse volk. De vrouwen zijn onze hoop. Die zwarte vrouwen onder die chadors hebben prachtige dingen gedaan. De geestelijken willen ze wegstoppen onder de lappen en in de keuken, maar desondanks vechten ze. Gaan ze naar de universiteit, zitten ze in het parlement. Op alle mogelijke manieren maken ze de geestelijkheid belachelijk. Zij waren het die Khatami omhoog hebben gebracht en als het moet trekken zij hem naar de grond. Daar zouden Europese feministen van moeten leren. Och, mijn land is zo mooi! Het is een land van prachtige bergen, van weilanden en mooie gevaarlijk slangen. Van zingende vogels, mooie lentes en zulke mooie vrouwen als ik nergens heb gezien. Wijze mannen, literatuur, poëzie. De dag is onder controle van de geestelijken, maar de nacht is van ons. Op straat is alles verboden, maar op de daken wordt geleefd, naar de sterren gekeken, gedronken, boeken gelezen die verboden zijn, gevreeën. Ondanks alles genieten de mensen van het leven. Dat kunnen de geestelijken niet kapotmaken.'