Tribune 05/2000: 'WAO: Waardeloos, Asociaal, Onaanvaardbaar'

Schandalig!

VVD en CDA willen de botte bijl zetten in de WAO

Tekst Peter Verschuren en Rob Janssen Foto Archief SP

Handen af van de WAO riep een kwart miljoen mensen in september 1991 op het Malieveld tegen de ministers Lubbers en Kok. Handen af van de WAO heet ook het comité dat begin ’99 op initiatief van de SP opgericht werd, toen de VVD voor de zoveelste keer de arbeidsongeschikten tot doelwit verklaarde. En in april 2000 is het parool opnieuw Handen af van de WAO. Nu is het gericht tegen het kabinet-Kok en tegen een monsterverbond van regeringspartij VVD en oppositiepartij CDA.

Als SP-Kamerlid Jan de Wit uitlegt wat het kabinet en ‘die boeven van CDA en VVD’ van plan zijn, schudden sommigen hun hoofd. Bij anderen straalt ongeloof van het gezicht af: ‘Dit kan toch niet waar zijn?’ Op de SP-avond in gemeenschapshuis D’n Sjtee Uul in het Limburgse Landgraaf staat op Goede Vrijdag de WAO centraal. ‘Ongelooflijk!’ zegt Elly Soudant als de plannen tot haar doordringen. ‘Zieke werknemers worden gestraft en er staat helemaal niks tegenover. Mensen worden uitgezogen. Absurd gewoon.’

De vuist van Frans Moor laat de tafel kreunen. Moor stapte in 1991 op als PvdA-Kamerlid vanwege de steun van zijn partij voor de afbraak van de WAO. Nu is hij voorzitter van het actiecomité Handen af van de WAO. ‘Het is een schande als je dertig, veertig jaar premie hebt betaald en je er op zo’n schofterige manier uitgedonderd wordt. Wij moeten Den Haag laten weten dat we dit niet pikken! Want door het beleid van de afgelopen jaren is de politiek zelf schuld aan het hoge aantal WAO’ers!’ De zaal reageert met een krachtig applaus. ‘Het is echt schandalig,’ vertelt J. Maassen. ‘Ik zit zelf al zeven jaar in de WAO, dus ik weet waarover ik praat. Ik heb vijftien jaar in Nederland gewerkt en daarna 26 jaar in Duitsland. Toen ik problemen met mijn gezondheid kreeg, stuurde mijn Duitse baas me acht weken op rehabilitatie. Als ik die niet had gehad, had ik nu niet meer kunnen lopen. Geloof mij maar, een Nederlandse baas had me er meteen uitgedonderd. Het vroeger zo sociale Nederland is binnen tien jaar het asociaalste land van Europa geworden!’

‘Pas als je de mensen precies vertelt wat er aan de hand is, schrikken ze zich rot’

‘Zo gaat het meestal,’ meldt Jan de Wit na afloop. ‘De nieuwe WAO-plannen worden veel mooier voorgesteld dan ze zijn. Daarom is er zo weinig kritiek. Totdat je de mensen precies vertelt wat er aan de hand is. Dan schrikken ze zich rot.’ Half april werden voorstellen van staatssecretaris Hoogervorst om de groei van het aantal WAO’ers te beperken op de voet gevolgd door een plan van VVD en CDA dat hetzelfde beoogt. Het kabinet wil vaker herkeuren, strenger keuren, met name op psychische klachten, en de toegang tot de WAO moeilijker maken. Als je een uitkering aanvraagt, moet je eerst bewijzen dat je alles gedaan hebt om weer aan het werk te komen. Kun je dat niet, dan ben je zogenaamd verwijtbaar arbeidsongeschikt en word je gekort op je WAO of krijg je helemaal niets. De Wit: ‘Net alsof iemand voor z’n lol arbeidsongeschikt wordt. De arbeidsongeschikten – en dat zijn volgens een recent TNO-onderzoek in bijna de helft van de gevallen slachtoffers van slechte arbeidsomstandigheden – worden zo in het beklaagdenbankje gezet.’

VVD en CDA gaan nog een forse stap verder. Als het aan hen ligt, verdwijnt de WAO voor veel gedeeltelijk arbeidsongeschikten en wordt het verbod op ontslag van zieke werknemers geschrapt. Uiteraard pleiten de partijen daarnaast ook voor strenger keuren en nog strengere toetredingseisen.

‘Puur omwille van een verkeerde begroting moeten de WAO’ers – en vooral de toekomstige WAO’ers – boeten’

Waar komt de nieuwe aanval op de WAO vandaan? Je zou toch verwachten dat het kabinet het momenteel te druk heeft met het zoeken naar bestedingen voor alle meevallers, om ook nog na te denken over extra bezuinigingen. Volgens De Wit hebben VVD/CDA en het kabinet twee argumenten om de WAO opnieuw onder vuur te nemen. ‘En die deugen allebei niet. Er wordt gezegd dat de arbeidsongeschiktheid in Nederland groter is dan in de omliggende landen. Dat klopt niet. Andere landen hebben andere definities van arbeidsongeschiktheid. In ons land word je al meegeteld als 15 procent arbeidsongeschikt bent. In Denemarken, Duitsland en Noorwegen komt iemand pas in arbeidsongeschiktheidscijfers voor bij een arbeidsongeschiktheidspercentage van meer dan 50 procent. In veel landen tellen de jong-gehandicapten niet mee of dient de VUT meer dan bij ons als alternatief voor de WAO. Het andere argument is de dreiging van financiële problemen in de toekomst. Volgens Hoogervorst hebben we in 2002 een strop van 500 miljoen als de groei van het aantal WAO’ers blijft doorgaan. Hij vergeet dan dat het aandeel WAO’ers in de beroepsbevolking gedaald is van bijna 15 procent in 1993 tot ruim 12 procent nu. Daarmee zijn ook de arbeidsongeschiktheidsuitgaven omlaag gegaan, van ruim vier procent van het Bruto Binnenlands Product begin jaren negentig tot minder dan drie procent op dit moment. Dat er nu een tegenvaller dreigt in de uitgaven, komt alleen door een te optimistische verwachting. Puur omwille van een verkeerde begroting moeten de WAO’ers – en vooral de toekomstige WAO’ers – dus boeten.’

‘Het gaat ze er gewoon om de mensen de WAO uit te krijgen. Waar die vervolgens blijven, interesseert ze niet zoveel’

‘Het gaat ze er gewoon om de mensen de WAO uit te krijgen,’ concludeert Moor. ‘Waar die arbeidsongeschikten vervolgens blijven, interesseert ze niet zoveel. De hele notitie van Hoogervorst gaat over strenger keuren en zwaardere sancties. Er staat geen enkel voorstel in om arbeidsongeschiktheid te voorkómen, terwijl bekend is dat 60 procent van die arbeidsongeschiktheid ontstaat door werksituaties en terwijl de topper onder de WAO-leveranciers de overheid zelf is. Vooral in de sectoren waarin gigantisch is bezuinigd: de zorg en het onderwijs. Daar groeit de arbeidsongeschiktheid schrikbarend door de hoge werkdruk en de stress.’

In een verklaring betitelde de SP de voorstellen van CDA en VVD onmiddellijk als ‘asociale plannen’. Anderhalve week later ontbreekt nog steeds een duidelijke stellingname uit de hoek van de vakbeweging. Waar komt die stilte vandaan? ‘Ik begrijp die reactie van asociaal wel,’ antwoordt Eelco Tasma, beleidsmedewerker sociale zekerheid van de FNV, ‘maar ik moet zeggen dat ik nog iets ergers verwacht had, vooral in de aanpak van de psychisch arbeidsongeschikten. Het is stil aan onze kant, maar niet omdat we er niet mee bezig zijn. We werken aan een nota waarin we het hele palet van de WAO schilderen: de kenmerken van ons stelsel, de verschillen met het buitenland en ook hoe de preventie en de terugleiding naar werk aangepakt moeten worden. Die nota zal de basis worden van onze standpuntbepaling. Als het goed is gaat hij half mei naar de federatieraad. Daarnaast is het ook wat stil omdat we samen met de werkgevers de discussie voeren hoe de instroom in de WAO beperkt moet worden. Daarbij past het niet om meteen hard te gaan roepen.’

Tasma heeft nog geen uitgesproken oordeel over de kabinetsplannen. ‘Hoogervorst zegt een aantal dingen die wij ook zeggen in onze nota. Zijn voorstel bijvoorbeeld om een reïntegratieverslag verplicht te stellen waarin de werknemer een groot aandeel krijgt, zullen wij wel steunen. Maar het evenwicht is toch een beetje zoek: de sanctie voor de werknemer is erg concreet terwijl die werknemer juist de zwakkere partij is en terwijl er te weinig garanties zijn richting werkgever.’

‘We moeten nu de politiek laten weten dat er heel veel verzet komt als men deze weg blijft volgen.’

In tegenstelling tot de vakbond ziet reïntegratie-arbeidsdeskundige Loeki van der Schoor juist alle reden om zich steeds minder voorzichtig uit te drukken. ‘Ik krijg zo langzamerhand de neiging het woord schandalig in de mond te nemen. Ze denken dat arbeidsongeschikten mensen zijn die geen verantwoordelijkheid kunnen nemen.’ Van der Schoor begeleidt arbeidsgehandicapten die bij hun eigen werkgever niet meer aan de slag kunnen. ‘Het is allemaal zo’n theoretisch gepraat, terwijl niet gebeurt wat in de praktijk wel degelijk gedaan kan worden. Mensen worden nog steeds niet begeleid. Ze krijgen nog steeds niet de mogelijkheid om scholing te volgen. Ik kom mensen tegen die driekwart jaar geleden bij een arts geweest zijn, die hun rechten niet kennen, en die niet begeleid worden. Dan is er scholing nodig, maar er wordt gezegd: Wij houden de hand op de knip.’

Moor reageert bitter op de ontbreken van protesten uit de vakbondshoek. ‘Het enige waar de FNV zich sinds ’93 druk om gemaakt heeft rond de WAO was recent, toen het erom ging mee te mogen sturen in de uitvoering. Kennelijk gaat het de FNV alleen nog om de baantjes in de bestuursorganen. Terwijl juist de vakbonden via hun juridische diensten inzicht moeten hebben in de praktijk van de arbeidsongeschikten. Mijn ervaringen zijn in ieder geval dat mensen werkelijk op een schandalige manier behandeld worden. Mensen die echt niet kunnen werken, worden wel goedgekeurd en dus de bijstand in gestuurd.’

‘Wat we juist niet moeten doen, is wachten op heel strenge wetgeving voordat we in actie komen. Die strenge wetgeving komt overigens wel, want de nu voorgestelde maatregelen helpen niet. Ik steek mijn hand ervoor in het vuur dat die harde maatregelen er bij de eerstvolgende kabinetsformatie uitrollen. Maar daarom moeten we nu de organisatie opbouwen die massaal in het geweer komt als men echt hard gaat ingrijpen in de WAO. Wacht je tot die nieuwe wetten er zijn, dan ben je te laat. We moeten nu de politiek laten weten dat er heel veel verzet komt als men deze weg blijft volgen.’