Tribune 5/99: Jubilee 2000-campagne

Verlos de armste landen van hun molensteen

Schuld & boete

Anno 1999 zijn er nog steeds landen waar het jaarlijkse gezondheidsbudget niet meer bedraagt dan een tientje per persoon. Laat staan dat er geld is voor aids-preventie, of om kinderen in te enten. Die naties "verdrinken" in de buitenlandse schulden en kunnen de middelen voor basisgezondheidszorg en -onderwijs niet meer opbrengen. Daarom pleit de internationale Jubilee 2000-campagne voor éénmalige kwijtschelding van de ergste schulden in de armste landen. Opdat ook de minst bedeelden in het nieuwe millennium een eerlijke kans krijgen.

Tekst Rob Janssen Foto Bart Eijgenhuijsen/HH

Een studie in contrasten. Oeganda besteedt jaarlijks 7 gulden per inwoner aan gezondheidszorg. Daarentegen gaat in het Oost-Afrikaanse land 35 gulden per persoon op aan het afbetalen van buitenlandse schulden. Bangladesh is dubbel zoveel geld kwijt aan schuldaflossing, als het aan gezondheidszorg kan uitgeven. Niger zelfs drie keer zoveel. Tegelijkertijd daalde de ontwikkelingshulp wereldwijd van 35 miljard gulden in 1991 naar 23 miljard in 1998.

Ruim 50 ontwikkelingslanden kunnen onmogelijk aan hun betalingsverplichtingen voldoen. De gigantische schuldenlast van grote delen van Afrika en Zuid-Amerika smoort iedere poging om uit de misère te komen in de kiem. Daarvan is de bevolking de dupe. Geld dat gestopt kan worden in onderwijs en werkgelegenheid, verdwijnt in de bodemloze put van rente en aflossingen. De gevolgen zijn tragisch. Het percentage schoolgaande kinderen tussen zes en elf jaar, daalde van 60 procent in 1980 tot minder dan 50 procent nu. Nóg erger is het gesteld met de gezondheidszorg. Wegens gebrek aan behandeling en vaccinatie is de medische vooruitgang, die in de jaren zestig en zeventig geboekt werd, grotendeels ongedaan gemaakt. Ziektes als tuberculose en hepatitis tieren weer welig. In Jamaica, Zambia en Zimbabwe is het aantal kinderen dat vóór het vijfde levensjaar sterft, na jaren van daling, zelfs weer stijgende.

Twintig, dertig jaar geleden leende het rijke Westen enorme sommen geld aan Derde-Wereldlanden, die voor de groei van hun economie dringend om financiële middelen verlegen zaten. Zo werden er leningen voor ontwikkelingsprojecten en goedkope exportkredieten verstrekt. Dr. Paul Hoebink, docent ontwikkelingsvraagstukken aan de Nijmeegse Universiteit, stelt vast dat de arme landen weinig met de miljardenhulp opschoten. "Ten eerste werd er vaak in verkeerde projecten geonvesteerd, wat ook de schuld van het IMF en de Wereldbank was. Ten tweede vond er met name in Afrika op grote schaal wanbeheer plaats. Dictators stopten de miljarden maar al te graag in hun eigen zak. Toch ging het Westen gewoon door met exportkredieten. Aanvankelijk om politieke invloed in bepaalde regio's te behouden, later vooral om het eigen bedrijfsleven te stimuleren. Daarbij kwam overproductie in de arme landen. Hun export bracht steeds minder op en de import, bijvoorbeeld van westerse machines, werd alsmaar duurder."

Vanaf 1979 daalden de grondstoffenprijzen wereldwijd. Resultaat: de arme landen behaalden, ondanks stijgende productie, steeds minder inkomsten uit hun koffie, cacao, thee en katoen.

Mede door enorme stijging van de rente raakte het merendeel van de schuldenlanden in problemen. Om de interest en aflossingen toch te kunnen betalen, moesten zij nieuwe leningen aangaan, in ruil voor strenge economische hervormingen, opgelegd vooral door het IMF en de Wereldbank. Deze zogenaamde Structurele Aanpassingsprogramma's (SAP's) dwongen de ontwikkelingslanden allengs tot bezuinigen op de sociale sector, waaronder de gezondheidszorg. Hoebink: "De schuldenlast hangt als een molensteen om de nek van die landen en blokkeert iedere economische en sociale ontwikkeling. Het IMF-beleid zorgt alleen voor een krimpende economie. Interessant is trouwens, dat het IMF in 1998 een miljard gulden meer uit de ontwikkelingslanden haalde dan het erin had gestopt."

De bevolking moet daar in de regel voor bloeden. Zoals in Niger. Dit Afrikaanse land staat met de rug tegen de muur. Er móet doorlopend afgelost worden, omdat anders nieuwe leningen voor noodzakelijke investeringen uitblijven. De Wereldbank heeft Niger een SAP opgelegd, waardoor het onvermijdelijk werd eigen bijdragen te vragen aan ziekenhuispatiënten. Hierdoor heeft nog slechts eenderde van het volk toegang tot de zorg. De kindersterfte is hoog (1 op 5) en de massa gaat zwaar gebukt onder ziektes als malaria, gele koorts en wormziekten.

Jubilee 2000: "Kwijtschelding is geen kwestie van geld, maar van politieke wil"

De internationale Jubilee 2000-campagne doet nu een beroep op de westerse wereld om de armste naties hun zwaarste schulden kwijt te schelden. Jubilee 2000 wijst op de medeverantwoordelijkheid van de rijke landen voor de ellende en dringt tevens aan op bescherming van de mensenrechten in de misdeelde streken. Ellen Verheul, programma-medewerkster van Jubilee 2000: "De initiatieven van IMF en Wereldbank voor schuldenverlichting zijn totaal ontoereikend en de arme landen hebben bij de onderhandelingen niets in te brengen. Wij willen daarom dat hun zwaarste schulden kwijtgescholden worden en dat het vrijgekomen geld in gezondheidszorg en onderwijs geïnvesteerd wordt. Een onafhankelijke arbitragecommissie van de VN moet leiding geven aan open onderhandelingen tussen debiteur en crediteur. Zo kan er ook een beleid tot stand komen dat een herhaling van de schuldenproblematiek in de toekomst uitsluit."

Een schuldenvrije start van het nieuwe millennium is niet onbetaalbaar. Verheul: "Voor 80 miljard gulden per jaar zou je al zo'n 100 landen grotendeels van hun schulden kunnen bevrijden. Ter vergelijking: de bouw van Eurodisney in Parijs kostte 11 miljard. Kwijtschelding is geen kwestie van geld, het is een kwestie van politieke wil."

Twintig miljoen handtekeningen Jubilee 2000 wil overheden, banken, IMF en de Wereldbank onder druk zetten. Inmiddels zijn in 42 landen Jubilee-coalities gevormd, met vakbonden, kerken en andere organisaties. Bekende boegbeelden zijn U2's Bono en ex-bokser Mohammed Ali. De Nederlandse Jubilee 2000-coalitie bestaat uit ruim honderd organisaties, waaronder de SP. Er werden al diverse activiteiten ondernomen, onder meer richting minister Herfkens van Ontwikkelingssamenwerking en de Nederlandse Europarlementariërs. Het eerste grote succes van Jubilee 2000 is de toezegging van de Duitse bondskanselier Schröder om schuldreductie hoog op de agenda te plaatsen van de G8-vergadering op 19 juni in Keulen. Die bijeenkomst van de rijkste industrielanden zal opgeluisterd worden door de aanbieding van naar schatting 20 miljoen handtekeningen, die Jubilee 2000 nu wereldwijd inzamelt. Een delegatie van Jubilee 2000 – met een vertegenwoordiging van de SP – zal per boot vanuit Rotterdam naar Keulen varen. U kunt ook uw steentje bijdragen aan het succes van de Jubilee 2000-actie. Een handtekeningenkaart treft u aan in de Tribune.