Tribune 4/98: De PvdA laat zich wel heel erg kennen

De PvdA laat zich wel heel erg kennen...en negeert de SP - bijna - overal

Na de raadsverkiezingen van 4 maart waren er in een tiental gemeenten plotseling kansen voor de SP om serieus te zoeken naar een zo progressief mogelijk college. SP, GroenLinks en de PvdA kwamen immers bijna overal als winnaar uit de (stem)bus. In plaatsen als Amsterdam, Rotterdam, Leiden, Groningen en Nijmegen hebben de drie partijen nu zelfs een meerderheid. Toch komt het in geen van die gemeenten tot een nieuwe politiek. Hoofdoorzaak: de PvdA kiest liever voor rechts. Ook aan het "natuurlijke bondgenootschap" met GroenLinks kan inmiddels ernstig getwijfeld worden.

Zo snel mogelijk buitenspel

"De college-besprekingen in Groningen hebben bewezen dat de PvdA gewoon een rechtse partij is geworden," zegt fractievoorzitter Peter Verschuren van de SP (nu vier zetels) beslist. "Wij wilden praten over een college met PvdA en GroenLinks. In de onderhandelingen weken onze standpunten niet eens zo veel van elkaar af. Maar de SP wil perse niet bezuinigen op zaken als bijzondere bijstand en schoolzwemmen en wil minder geld uitgeven aan prestigeprojecten. Dat bleek voor de PvdA voldoende om de SP als irreëel te bestempelen en te weigeren nog verder te praten." Volgens Verschuren is de ware reden echter dat de PvdA de afgelopen jaren in Groningen een puur VVD-beleid heeft gevoerd en daarmee graag wil doorgaan. "Dus moesten ze ons zo snel mogelijk buitenspel zetten."

Weg van de minste weerstand

"De politieke verschuiving in Leiden wordt volkomen genegeerd," concludeert SP-fractievoorzitter Cor Vergeer teleurgesteld. "De SP won twee zetels, de PvdA en GroenLinks elk één. Daardoor hebben we samen een meerderheid in de raad. Maar de PvdA gaat liever verder in de oude combinatie met CDA, D66 en GroenLinks, die bij elkaar juist twee zetels moest inleveren. Dat is ook wel zo makkelijk voor de PvdA, want dat levert geen discussie op over het beleid en dan kan die partij lekker domineren over de twee verliezers, CDA en D66."

Een bijna identieke situatie deed zich voor in Alkmaar en Zoetermeer waar de PvdA kiest voor doorgaan in een rechts college in plaats van ruimte te maken voor een progressief beleid. In Amsterdam was een college mogelijk van PvdA, GroenLinks en SP, eventueel aangevuld met de Groenen voor een comfortabeler meerderheid. Maar al in de eerste ronde van de besprekingen liet PvdA-fractievoorzitter Van der Aa kort maar krachtig weten: "SP nee" en daarmee was de kous af. De hoofdstad krijgt nu een paars college aangevuld met GroenLinks, dat in de afgelopen jaren al erg tegen de macht was aangeschurkt. Toch reageert menigeen geschokt op deze onalledaagse samenwerking tussen GroenLinks en de VVD.

Keuze zonder ruggegraat

In Nijmegen wonnen SP en GroenLinks elk twee zetels, waarmee een college met PvdA mogelijk werd. SP-fractievoorzitter Hans van Hooft: "De PvdA zag ons eigenlijk niet zitten, omdat wij de afgelopen vier jaar hard oppositie hebben gevoerd. Maar op aandringen van GroenLinks hebben we toch met elkaar gesproken. Een week later was er echter een akkoord op hoofdlijnen tussen PvdA, CDA en GroenLinks. Erg jammer, want de kiezers hebben zich duidelijk uitgesproken voor een progressief beleid. GroenLinks had de sleutel in handen. Als zij gewild hadden, en meer ruggengraat hadden getoond, was er een progressiever college gekomen. Maar GroenLinks koos dus anders."

Haat, nijd en lange tenen

Sommige sociaal-democraten laten zich wel heel erg kennen. Zoals PvdA-fractievoorzitter Cohen in Doesburg, waar de SP de grootste partij is. Hij verklaarde de weigering tot samenwerking als volgt: "De PvdA kan zich beter als linkse partij profileren tegenóver de SP dan mét de SP." Ook Cohen is boos over de felle oppositie die de SP de afgelopen jaren tegen het paarse college heeft gevoerd en vindt dat de SP groot is geworden "over de rug van de PvdA". Volgens het dagblad De Gelderlander was het dan ook vooral "haat en nijd waardoor de SP een plaats in het nieuwe college op haar buik kan schrijven".

In Culemborg stond PvdA-wrok een progressieve samenwerking eveneens in de weg. SP-fractievoorzitter Jan Burger: "Wij hebben het college regelmatig verweten achterkamertjes-politiek te voeren. Nu wilde de PvdA alleen met ons praten over een progressief college als we die woorden zouden terugnemen. Dat konden we natuurlijk niet doen, want er wás gewoon sprake van achterkamertjespolitiek."

Een beschamende stoelendans

College-onderhandelingen horen te gaan over het beleid, maar vaak lijkt de verdeling van wethoudersposten belangrijker. Zoals in Rotterdam. SP-fractievoorzitter Chris van Heumen: "Wij lagen na een uur alweer buiten de onderhandelingen. Er was erg veel waardering voor onze voorstellen, maar een plaats in het college zat er niet in. Toch hebben we met PvdA en GroenLinks al een meerderheid en met de Stadspartij erbij zelfs een brede basis." De PvdA sloot echter bij voorbaat samenwerking met de SP uit en ook GroenLinks benadrukte vooral de verschillen met de SP. En toen begon het gemarchandeer om het wethouderspluche. Elke partij had zijn eigen voorkeuren voor samenwerking en zowel PvdA als VVD en CDA stonden erop de prestigieuze post van Havenwethouder in de wacht te slepen. Van Heumen: "Vooralsnog heeft deze stoelendans dus alleen maar tot een impasse geleid en hebben we nog geen college. Een beschamende vertoning."

Aan alle kanten bedrogen

Nergens maakte de PvdA het zo bont als in Heerlen. SP-fractievoorzitter Riet de Wit: "De wil van de kiezer wordt regelrecht aan de laars gelapt! De SP won de verkiezingen en werd de grootste partij met acht zetels. Wij openden de onderhandelingen met als streven een zo progressief mogelijk college met PvdA, Stadspartij en CDA. Daarbij stond voorop dat er een duidelijke verandering van het beleid moest komen. De openbare onderhandelingen verliepen constructief. Maar op 24 maart bleek plotseling dat we aan alle kanten waren bedrogen. Het CDA voerde stiekem besprekingen om het oude college met PvdA, VVD, D66 en GroenLinks voort te zetten. En in nachtelijke uren vond nóg een achterkamertjes-overleg plaats, tussen de Stadspartij, PvdA, VVD, GroenLinks, D66 en de Ouderenpartij Heerlen. De PvdA danste dus maar liefst op drie bruiloften tegelijk! Het resultaat van dit gekonkel is nu dat de oude coalitie verder gaat, waarbij het CDA is ingeruild voor de Ouderenpartij Heerlen en de Stadpartij, die een zetel kwijtraakte." Zuidgeest van de PvdA (vierde partij met vijf zetels) wordt tevens loco-burgemeester. Dagblad De Limburger noemde hem "de nieuwe onderkoning van Heerlen" en sprak van "een opportunistische coup die in schril contrast staat tot de gedegen inhoudelijke aanpak waar de SP mee bezig was".

Riet de Wit: "Er is een schaamteloos theater opgevoerd in de openbaarheid, maar ondertussen vielen de echte besluiten in achterkamertjes. Juist dit soort spelletjes leiden ertoe dat mensen hun vertrouwen in de politiek verliezen. Het fatsoen is ver te zoeken."

Wat de zaak nog onverkwikkelijker maakt, is dat de PvdA een dag voor de verkiezingen overal in Heerlen een "garantiebewijs voor een links beleid" in de bus stopte.

We doen absoluut niet voor spek en bonen mee Tiny Kox, algemeen secretaris van de SP, maakt de balans op: "Waar dat mogelijk was heeft de SP de PvdA uitgedaagd om ook eens naar links te kijken. Maar we moeten echt af van het idee dat de PvdA nog een linkse partij zou zijn. Dat is niet zo, de PvdA is een gewone rechtse partij en dat hebben ze deze keer weer heel duidelijk laten zien." Toch is Kox is niet ongelukkig met de resultaten van de SP-inspanningen. "We moeten niet vergeten dat niet het college, maar de raad het hoogste orgaan van de gemeente is. En daarin zijn we bijna overal versterkt teruggekomen. Dat is een prima start voor een goede oppositie. En daarmee valt nog veel te halen. Ook vanuit de oppositie kunnen we wisselende meerderheden voor onze voorstellen vinden of resultaten afdwingen. We doen dus absoluut niet voor spek en bonen mee."