Tribune 4/98: "Wij hebben ons wel gehouden aan onze beloften"

Jan Marijnissen over pijnlijke keuzes, de kracht van de SP, de valse beloftes van de PvdA (en nog veel meer)

"Wij hebben ons wél vier jaar gehouden aan onze beloften"

Hoe staat de SP ervoor aan de vooravond van de verkiezingen?

"Buitengewoon goed. Sinds we vier jaar geleden onze entree maakten in de Tweede Kamer, is het heel hard gegaan. We hebben enorm aan bekendheid gewonnen. Duizenden nieuwe mensen hebben de weg naar de SP gevonden. En de partij is bepaald niet tevreden achterover gaan zitten, nu we onze stem in het parlement kunnen laten horen. Nee, de activiteiten zijn juist opgevoerd, omdat iedereen merkt dat het rendement ervan alleen maar groter is geworden. Dat is een belangrijke oorzaak van onze vooruitgang de laatste jaren. Natuurlijk speelt ook een grote rol dat we in het parlement een platform kregen om de ideeën te ventileren die we in lange jaren ontwikkeld hebben. En die ideeën blijken ook stand te houden in de confrontatie met de andere partijen. De gemeenteraadsverkiezingen hebben laten zien hoezeer de mensen onze partij waarderen. Dat zij hun hoop op ons vestigen. Op 6 mei kunnen de kiezers ons voor het eerst afrekenen op ons werk in de Kamer. Volgens de peilingen kunnen wij ons doel halen: vijf zetels erbij om voor een nog veel krachtiger oppositie te gaan zorgen. Maar laat vooral niemand denken dat de buit al binnen is. Op 6 mei - 's morgens vroeg - hebben wij nul stemmen en nul zetels. Het moet allemaal nog waar gemaakt worden en daarvoor is de volle inzet van alle SP'ers tot op het laatste moment van het grootste belang."

Wat heeft de eerste SP-fractie in het parlement bereikt?

"Erg veel, als je bedenkt dat Remi en ik moesten pionieren met een nieuwe, kleine fractie. We zijn het eerste jaar kalm aan begonnen. Kijken hoe het allemaal werkt, hoe de verhoudingen liggen, ons de dossiers eigen maken. Daarna zijn we meer en meer op de voorgrond getreden, steeds vaker in het offensief gegaan. Ondertussen bleven we ervoor waken grote fouten te maken. Eén blunder kan namelijk heel veel stuk maken wat je met moeite hebt opgebouwd. Maar het rendement van ons werk in de Kamer mag er zijn. Er is veel betere oppositie gekomen. Niet alleen van onze kant, maar dankzij onze entree ook van GroenLinks. Vergelijk het maar eens met het slappe weerwerk tegen het vorige kabinet-Lubbers/Kok. Door ons optreden staat nu de tweedeling hoog op de politieke agenda. Met al zijn verschijningsvormen zoals de armoede, de voorrangszorg, de gevolgen van de eigen bijdragen enzovoort. Zo kwam in ieder geval het kunstgebit terug in het ziekenfonds. We zijn erin geslaagd de partijpolitieke benoemingen voorgoed in diskrediet te brengen, terwijl die voorheen als volstrekt normaal gezien werden. Op ons initiatief zijn er parlementaire onderzoeken gekomen naar de CTSV-zaak, waardoor Linschoten moest aftreden, de TCR-affaire en het asbestschandaal van de Cannerberg. We hebben veel bereikt, ook op andere terreinen. Onze moties worden weliswaar zelden aangenomen, omdat de regeringspartijen gewoonweg de rijen sluiten. Maar door harde confrontatie kun je vaak afdwingen dat de regering zelf schoorvoetend van koers verandert."

Waarin ligt de kracht van de SP in het parlementaire werk?

"In de eerste plaats in onze authenticiteit. Wij staan voor wat we zeggen, hebben geen dubbele agenda. In de tweede plaats hebben wij een goed doordacht stelsel van ideeën en bekijken we de dingen ook in hun samenhang. Verder zijn wij veel eerder dan andere fracties op de hoogte wat er speelt in de samenleving, door de vele activiteiten en contacten van onze hele partij. Wij zorgen er ook altijd voor dat we goed beslagen ten ijs komen, dat we precies weten hoe de zaken liggen. Bovendien is de combinatie van fractie en actie heel belangrijk, dus van het werk binnen en buiten het parlement. Daarmee hebben we bijvoorbeeld verbetering van de WVG afgedwongen, een einde kunnen maken aan het girogluren en het asbestfonds op de agenda gekregen."

Wat is dan nog het belang van een grotere SP-fractie in de Kamer?

"Nou, ik verheug me zeer op de komst van meer SP'ers in de Kamer, want het is lichamelijk en geestelijk nauwelijks op te brengen om met een tweemansfractie op alle terreinen een degelijke oppositie te voeren. Zo moeten we soms debatten laten schieten, simpel omdat je jezelf niet in tweeën kan splitsen. Dat is heel vervelend. Laatst werd er tegelijkertijd gesproken over de WVG en over euthanasie, allebei zaken waaraan wij groot belang hechten en een duidelijke inbreng hebben. Ik heb toen maar gekozen voor het WVG-debat, omdat dat al jaren een speerpunt van ons is en omdat het euthanasie-voorstel van D66 na de verkiezingen toch nog terugkomt. Maar het blijft pijnlijk dat je tot zo'n keuze gedwongen bent. Met een grotere fractie zullen we daarvan verlost zijn. Daarnaast zal ik blij zijn als de mensen meer van de SP zullen zien dan alleen Marijnissen en Poppe, want tegen wil en dank is toch dat beeld ontstaan. Na de verkiezingen zal iedereen voor het eerst kennismaken met de SP in volle glorie, met een waaier van persoonlijkheden, allemaal goed gekwalificeerd, toegewijd en betrouwbaar en die jaren ervaring hebben in het werk onder de mensen, in acties en in gemeenteraden. En last but not least zal naar een grotere SP-fractie in de Kamer nog beter geluisterd moeten worden. Dan kunnen we dus nog veel meer bereiken voor de mensen."

De SP roept op: "Stem tegen". Waarom die duidelijke keuze voor oppositie?

"Dat is onze rol in dit stadium van de geschiedenis. Voor zover het kapitalisme enige beschaving kent, wordt die de laatste jaren in hoog tempo aan de straat gezet door de vier grote partijen. Gezondheidszorg en huisvesting worden overgeheveld naar de vrije markt, de sociale zekerheid is grotendeels afgebroken. Overal rukt de commercie op. De samenleving verhardt en de tegenstellingen komen in volle omvang aan het licht. Schandalige armoede tegenover stuitende verrijking. In die situatie is het onze taak de woede van de mensen richting te geven en cynisme te bestrijden. Oppositie dus, volledig. Tegen de heersende stroom in. Want de tijdgeest is neoliberaal, dat moeten we realistisch onder ogen zien. Maar we moeten ook optimistisch zijn over de toekomst en ons idealisme dus niet overboord gooien. We blijken nu al in staat heel veel mensen te mobiliseren en grote bewegingen te organiseren, zoals rond de campagne Nederland in tweeën?!. Dat vind ik zeer hoopgevend. De tijdgeest gaat een keer omslaan en dat proces kunnen wij versnellen met goede, harde oppositie."

Daarna wil de SP wel meeregeren...

"Ik vind het echt te vroeg om me daar een voorstelling van te maken. Vergelijk het met ons plaatselijke werk. We hebben 24 jaar geploeterd voordat het moment gekomen was om onze eerste wethouders te leveren, in Oss. Bij de raadsverkiezingen vorige maand bleek dat hun aanpak enorm gewaardeerd wordt door de mensen. Maar dat was alleen mogelijk door de positie die de partij in de stad opgebouwd heeft, door alle ervaring die opgedaan is, doordat jaren en jaren vanuit de oppositie goede alternatieven ontwikkeld zijn. En we zijn pas wethouders gaan leveren toen ook vaststond dat er een ander beleid gevoerd kon worden. Ik zie nu tot mijn genoegen in meer plaatsen mogelijkheden voor de SP om ook vanuit het college aan de slag te gaan. Maar we moeten daar niet overdreven gretig in zijn, plaatselijk noch landelijk. Anders krijg je een D66-effect: zo snel mogelijk meeregeren en dat vervolgens niet waar kunnen maken. Daar moeten wij niet aan beginnen."

Wat is dan de SP-agenda voor de kortere termijn, naast oppositie voeren in de Kamer?

"Op alle fronten een goede en sterke tegenmacht opbouwen in de maatschappij. We zijn inmiddels wel de vierde partij, maar toch: het zijn slechts 25-duizend mensen. We moeten uitgroeien tot een brede beweging, met veel meer vertakkingen in de samenleving, onder jongeren, in de vakbonden enzovoort. Daar schieten we echt nog tekort. We moeten daarom ook stevig investeren in de vele nieuwe leden die we er de laatste tijd bij krijgen. Al die mensen hebben het hart op de goede plaats, maar ook met ons verstand moeten we één koers varen. Ons werkterrein verbreden en vertakken, dan kan toch alleen maar gebeuren ook actieve SP-leden die weten waar ze voor staan en de zaken goed aanpakken. Daarom zullen we heel veel scholingen gaan organiseren over onze maatschappijvisie en onze alternatieven. We overwegen een permanente kaderschool op te zetten om die klus te klaren. Wat we geleerd hebben, in studies, in acties, in de Kamer, moeten we overbrengen naar de hele partij. En vervolgens het verworven inzicht weer omzetten in meer en betere activiteiten. Scholing en actie zijn ook de beste wapens tegen het gevaar dat persoonlijke belangen gaan overheersen over de belangen van de beweging."

Naast veel positieve verhalen over de opmars van de SP lezen we ook de nodige forse aantijgingen.

"Inderdaad. Vorig jaar nog is in de PvdA op het hoogste niveau besloten de SP dood te zwijgen. Ze zijn dan ook iedere confrontatie uit de weg gegaan, hebben elk debat met ons voor radio of TV geweigerd. Maar onze groei dwingt nu kennelijk tot een reactie. En dat doen ze dan niet inhoudelijk, maar met suggestieve kreten. Zulke aanvallen komen van meer kanten die ons liever niet zien winnen. De SP zou extreem zijn, sektarisch, vrouwvijandig, een gesloten, ondemocratische partij, noem het maar op. Allemaal nergens op gebaseerd, maar bedoeld om een sfeertje te scheppen dat de SP niet deugt. Daarbij wordt er veel gesuggereerd en weinig echt beweerd. Dat maakt het voor ons moeilijk zulke aantijgingen te pareren. Maar ik heb er weinig zorgen over. Je ziet dat deze aanvallen geen invloed hebben. De mensen kennen immers de SP en weten wel beter."

Er wordt nogal eens gezegd dat de SP wel duidelijke kritiek heeft, maar geen alternatieven.

"Deels is dat terecht. Wij hebben een aantal jaren geleden de normen geformuleerd waaraan naar onze mening een fatsoenlijke samenleving moet voldoen: de menselijke waardigheid respecteren, de gelijkwaardigheid van mensen garanderen en - omdat we nu eenmaal niet gelijk zijn - de solidariteit organiseren. Op alle drie punten faalt onze maatschappij. Als je vervolgens gaat kijken wat daaraan gedaan kan worden, dan stellen we vast dat er nog heel veel te verbeteren valt binnen dit systeem. Op die punten zijn we volop actief en hebben we ook hele reeksen goede voorstellen die terug te vinden zijn in ons verkiezingsprogramma. Meer en betere concrete plannen dan bij welke andere partij ook."

Maar...

"Maar een aantal fundamentele problemen zul je in dit kapitalisme nooit kunnen oplossen. Kijk, ik geloof er niet in dat de politiek de mensen gelukkig kan maken. Maar nu maakt de politiek mensen óngelukkig. Doordat ze geen gelijke kansen voor iedereen schept. Het is onder het kapitalisme onmogelijk het werk en de opbrengst ervan eerlijk te verdelen. De enorme werkloosheid onder de allochtonen en de mensen met een handicap zal nooit opgelost worden. Economie en ecologie blijven onder het kapitalisme op gespannen voet staan met elkaar. Net zomin als mensen ooit wezenlijke invloed zullen krijgen op hun eigen woon- en werkomstandigheden. Want om zulke problemen aan te pakken is meer democratische zeggenschap over de economie nodig en dat kan niet onder dit stelsel. Daarom moet er gezocht worden naar een alternatief, waarbij we van de gebreken van het kapitalisme afkomen zonder de verworvenheden weg te gooien. Daarbij moeten we natuurlijk leren van wat er zo hopeloos fout is gegaan in landen die zich socialistisch of communistisch noemden. We moeten een derde weg zoeken. Dát alternatief hebben wij niet in onze rugzak. Daarover willen we volop in discussie gaan. Maar de eerste voorwaarde is, dat we alle mensen bereiken en verenigen die onze fundamentele maatschappijkritiek delen. Daartoe heb ik ook het boek "Tegenstemmen" geschreven. Het volgende zal "Nutopia" heten en gaan over de gemiste kansen, over het wenkend perspectief en hoe we dat dichterbij moeten brengen. Het moet de discussie stimuleren hoe het anders kan. Als je de maatschappijkritiek laat varen en niet meer durft na te denken over een alternatief, dan stagneert de beweging. Kijk maar naar wat er met de Partij van de Arbeid gebeurd is."

Wat is er dan met de PvdA gebeurd?

"Onder Kok heeft die partij - zoals hij het noemde - de ideologische veren afgeschud en is ze zuiver technocratisch geworden. Begin jaren 80 vond de kentering plaats. Den Uyl was op zijn retour, er was geen koers, geen leiding en de verkiezingsresultaten waren slecht. Lokaal grepen de yuppen de macht in de PvdA en schoven aan op de wethoudersstoelen. Zij gingen zich opwerpen voor de Kop van Zuid in plaats van voor Feijenoord, voor de prestigeprojecten dus in plaats van voor de mensen. Daarna stootten die technocraten door naar de landelijke politiek. De tragiek is, dat als je eenmaal op een foute koers zit, het proces zich autonoom voortzet en versterkt. De goeie mensen verlaten massaal de partij, waardoor de kritische factor wegvalt. De PvdA-congressen worden nu bevolkt door wethouders. Rottenberg heeft de organisatie ontmanteld, zodat kritiek niet eens meer kán opborrelen. De PvdA staat nergens meer voor, is geen beweging meer. Het compromis - om maar te mogen regeren - is tot het hoogste goed verheven. Hoewel de PvdA in 1994 de grootste partij was, werd het regeerakkoord een kopie van het VVD-programma. De PvdA heeft meer afgebroken dan CDA en VVD ooit konden doen."

Dat is nogal een boude bewering.

"Kijk maar gewoon naar de feiten. Toen de PvdA nog een echte oppositiepartij was, zorgde haar bondgenootschap met de vakbeweging ervoor dat rechts nooit echt kon doorbijten. Geen enkel kabinet van CDA en VVD lukte het om, tegen die sterke oppositiebeweging in, een geslaagde aanval te doen op de sociale verworvenheden in ons land, ook al wilden ze nog zo graag. Wiegel riep destijds dat hij ging puinruimen, maar daar is niets van gekomen. De afbraak is pas echt op gang gekomen onder de laatste kabinetten mét de PvdA. Het begon met de WAO onder Lubbers/Kok en de hele rest volgde onder Paars. Dat was mede mogelijk omdat de vakbond lamgeslagen lijkt als ze het moet opnemen tegen PvdA-ministers - de vroegere bondgenoten - en omdat de oppositie in de Kamer versnipperd is. Het CDA kan zo in het kabinet, dat is helemaal geen oppositie. Dan hou je aan de linkerzijde GroenLinks en SP over, aan de rechterzijde drie christelijke partijen en nog een handvol ouderenfracties. Zo kon dit kabinet gaan huishouden op een manier die Lubbers, Van Agt en Wiegel nooit gelukt is."

De PvdA zegt dat ze nog steeds staat voor rechtvaardigheid en solidariteit, maar genoodzaakt was tot compromissen met de VVD...

"Ja, en dat het onder Paars II allemaal anders wordt. Maar dat is onzin, pure retoriek. De PvdA is niet alleen akkoord gegaan met twee keer zoveel bezuinigingen als in haar eigen program stonden, het werd zelfs nog meer dan de VVD wilde! De Kok-van-toen bestaat niet meer sinds de WAO-zomer van 1991. De rode vakbondsman is de rood-wit-blauwe vader des vaderlands geworden, de Kok-van-poen, die het alleen maar vervelend vind als ik hem als zijn verleden herinner. Slechts om stemmen te winnen halen ze de kreet solidariteit weer even uit de kast."

Veel mensen gruwen bij de gedachte dat Bolkestein premier zou worden en overwegen daarom toch op Kok te stemmen.

"Bolkestein moet geen premier worden, daar ben ik het helemaal mee eens. Maar daar gáán de verkiezingen niet over! We kiezen op 6 mei een nieuwe Tweede Kamer. De mensen zouden twee stemmen moeten krijgen: één om te kiezen wie er regeert en één voor de controle op de regering: de Tweede Kamer. Nu kies je de controleurs, maar een meerderheid daarvan wil vóór alles de macht overeind houden. Daarom werkt het niet. De kiezers kiezen geen regeringscoalitie. Juist daarom is het zo belangrijk dat je gewoon stemt op de partij die het dichtst bij je staat. Stel je voor dat in de afgelopen jaren de PvdA twee zetels meer had gehad en er geen SP in de Kamer had gezeten. Wie had de PvdA dan nog een klein beetje in het spoor gehouden? Dat de tweedeling, de armoede, de gevolgen van marktwerking en privatiseringen constant ter discussie staan, dat is aan de SP te danken. Keer op keer hebben we de PvdA in verlegenheid gebracht. Wat voor coalitie er ook komt, een grotere SP-fractie zal de PvdA nog meer herinneren aan de mooie beloften die ze nu weer rondstrooit en die partij behoeden voor nog grotere ontsporingen. Voor een socialer beleid moet je dus gewoon SP stemmen."

Maar juist tegen de mensen die dat overwegen dat te doen, roept de PvdA dat het zo belangrijk is dat ze de grootste partij wordt...

"Dat roepen ze zo hard dat je bijna zou vergeten dat de PvdA de afgelopen vier jaar de grootste partij wás. En dat Wim Kok de scepter zwaaide in het kabinet. Maar hij heeft gewoon in harmonieuze samenwerking met de VVD het program van Bolkestein uitgevoerd. Onder Koks leiding is de sociale sector uitverkocht, is de tweedeling toegenomen, zijn de beurswinsten explosief gegroeid. Onze boodschap aan de kiezers is: Wie dat beleid bevalt, moet vooral op Kok stemmen. Dan krijg je Bolkestein er opnieuw bij cadeau. Paars gaat immers verder, met of zonder D66. Maar wie het anders wil, moet SP stemmen. Anders word je doodongelukkig. De mensen die eerder PvdA stemden omdat die een ander beleid beloofde, zijn gewoon bedrogen en zo zal het dit jaar ook weer gaan."

Het politieke debat spitst zich nu weer helemaal toe op de verkiezingsprogramma's. Neem jij die niet serieus?

"Het zijn rituele dansen die nu uitgevoerd worden. En de visie van het CPB op die programma's moeten suggereren dat ze iets met het wezen van de politiek te maken hebben. Maar papier is geduldig en cijfers zijn volop te manipuleren. Programma's zijn nog nooit uitgevoerd. Daags na de verkiezingen starten de coalitiebesprekingen en het eerste wat ze dan doen is alle programma's kapotscheuren en aan een heel nieuw beginnen: het regeerakkoord. Dat is dan weer vier jaar heilig - niet de beloften die aan de kiezers gedaan zijn. De debatten zouden moeten gaan over veel wezenlijker vragen: Is de inrichting van de samenleving een zaak van de politiek, of moet dat worden overgelaten aan de vrije markt? Moet de groeiende tweedeling worden stopgezet of gaan we door met het introduceren van Amerikaanse toestanden? Krijgen zorg, onderwijs, openbaar vervoer en natuur en milieu de aandacht die ze verdienen of doen we die in de uitverkoop? Investeren we in de cohesie binnen de samenleving, of gaan we door op de weg van individualisering en de calculerende burger? Dat zijn de vragen waar het op 6 mei om gaat, maar nog meer vanaf 7 mei, ongeacht welke coalitie er komt. Wij hebben ons wél vier jaar lang gehouden aan onze belofte: harde oppositie tegen het neoliberale beleid en opkomen voor menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit. Met veel resultaat. Wij garanderen dat we doorgaan op die weg, met meer inzet en meer creativiteit. En of we dat met twee of zeven kamerleden kunnen doen, maakt echt heel veel uit!"