Tribune 07/2009 :: Crisis niet afwentelen op ouderen

65 blijft 65

Crisis niet afwentelen op ouderen

Het lijkt zo simpel: de crisis hakt er stevig in en om alles te kunnen blijven betalen moet de AOW-leeftijd omhoog naar 67. Zegt de regering. Maar de vakbeweging, de SP en ruim tweederde van Nederland vinden dat té simpel. De aftrap voor landelijke acties is inmiddels gegeven.

Foto's:Paul van Riel Tekst:Marjo van Lijssel

“Ons bedrijf werd uitgekleed, kapot gemaakt. Omdat we de aandeelhouders te vriend moesten houden. Wij, als gewone mensen, kunnen er geen zak aan doen wat er nu gebeurt. Maar wij kunnen straks wel werken tot ons zevenenzestigste om een straaljager te betalen.” Marco is van middelbare leeftijd en werkte lang bij Unilever, maar raakte zijn baan kwijt. Geëmotioneerd doet hij zijn verhaal tijdens een discussiebijeenkomst van de SP Oss op 24 juni. Twee stellingen staan centraal: ‘Wie de crisis veroorzaakt, moet de rekening betalen’ en ‘Werken tot je zevenenzestigste is onontkoombaar’. In een goed gevulde zaal geven Henk van der Kolk van FNV Bondgenoten, VVD-Kamerlid Stef Blok, hoofdbestuurder Annemarie Snels van FNV Bouw en SP-Kamerlid Paul Ulenbelt acte de présence. Over de vraag wie de crisis moet betalen, ontstaat snel consensus: de veroorzakers. Maar wie dat zijn, daarover lopen de meningen uiteen. Paul Ulenbelt: “Als ik een pand in brand steek en ze pakken me, dan ben ik degene die de rekening krijgt gepresenteerd. Waarom zou dat bij de crisis anders zijn? Overheden hebben het toezicht op de financiële markten nagelaten. Korte-termijnwinsten gingen boven lange-termijnbelangen van bedrijven. Aandeelhoudersbelangen gingen boven die van werknemers. Het is het kapitalistisch systeem dat ons in deze crisis heeft gebracht. Maar waar komt die rekening uiteindelijk terecht? Bij de Nederlandse werknemers.” Voor FNV’er Henk van der Kolk is één ding helder: “Overheden en bedrijven hebben er de afgelopen jaren aan meegewerkt dat de gekte in de financiële wereld is toegeslagen. De mensen die toen de lakens uitdeelden, waren ook degenen die konden profiteren van de rijkdom. De politiek moet nu een duidelijke keuze maken over wie de rekening gaat betalen. Wat ons betreft zijn dat de rijken. Laat de sterkste schouders maar de zwaarste lasten dragen.”

“Doorwerken tot je zevenenzestigste gaat de staat juist geld kosten”

Maar volgens VVD’er Stef Blok is het nog te vroeg om te oordelen: “De oorzaken van de crisis liggen voor misschien wel negentig procent buiten Nederland. Hier zijn er waarschijnlijk ook dingen misgegaan, dat is ook de reden waarom de VVD met de SP en vele andere gepleit heeft voor een parlementair onderzoek. Het is moeilijk om hier nu al een oordeel over te geven. Vast staat wel dat landen om ons heen, met een totaal ander financieel systeem, ook hard zijn getroffen door de crisis.” Blok vindt tevens, dat het “niet meer lukt om de AOW-leeftijd voor iedereen op 65 te houden. Want, redeneert hij, “toen de AOW werd opgericht in 1957 stonden er tegenover iedere AOW’er zes mensen die AOW opbrachten. Op dit moment staan er tegenover een AOW’er nog maar vier mensen die werken. En als de vergrijzing over een paar jaar zijn hoogtepunt bereikt, is dat aantal werkenden nog maar twee. De pech is ook nog eens dat het hoogtepunt van die vergrijzing samenvalt met het opruimen van het aardgas. En behalve de AOW-lasten, stijgen bovendien de zorguitgaven spectaculair. Dat zijn drie factoren waardoor de rekening ontzettend hoog wordt.”

Een 61-jarige vrouw, die net haar baan in de productie is kwijtgeraakt, reageert. “Weet u wel hoe het er op de werkvloer aan toe gaat als je zestig jaar of ouder bent? Werkgevers én collega’s zien je liever gaan dan komen. Nu ik mijn baan kwijt ben, kom ik amper nog aan de bak. Als oudere ben je nou eenmaal langzamer. Zeker als je achter de lopende band werkt, kan dat problemen geven.”

Vakbondsman Van der Kolk slikt het verhaal van de VVD’er ook niet: “Als je dat maar vaak genoeg zegt, gaat iedereen het nog geloven ook. We worden inderdaad allemaal ouder, maar we hebben ook het recht om te kunnen genieten van onze oude dag. De afgelopen tientallen jaren hebben we met ons allen heel hard gewerkt aan de opbouw van BV Nederland en aan extra welvaart. Dan moet die welvaart ook eerlijk verdeeld worden. Over generaties én over mensen. Als deze maatregel van werken tot je zevenenzestigste inderdaad doorgaat, dan zijn het de mensen met de kleine inkomens die de dupe worden.”

Paul Ulenbelt denkt zelfs dat doorwerken tot je zevenenzestigste niet eens die vier miljard gaat opleveren die het kabinet denkt te besparen. Volgens hem gaat het juist geld kosten. “Van de mensen die nu vierenzestig zijn, werkt op dit moment nog maar een klein aantal. Stel dat je door moet werken tot je zevenenzestigste, dan blijven veel mensen tot die tijd in een WW of WAO-uitkering hangen. Dat is veel duurder dan de AOW. De enige reden die ik kan bedenken waarom het kabinet wil dat we langer doorwerken, is het christelijke werkethos: werken tot je dood neervalt. Anders kan ik het echt niet verklaren.”

Het is duidelijk: als het aan de SP en de FNV ligt, is het de hoogste tijd voor actie. De Sociaal Economische Raad (SER) heeft tot oktober de tijd om een alternatief voor de leeftijdverhoging te bedenken. “Als het kabinet geen alternatieven overneemt en toch kiest voor een verhoging van de AOW-leeftijd, zullen we met z’n allen onze stem laten horen”, zegt Annemarie Snels van FNV Bouw, die alvast een landelijke actiedag op 7 oktober aankondigt. “De komende tijd gebruiken we om een vuist te maken tegen deze asociale plannen van het kabinet”, zegt Paul Ulenbelt.

“Puur verkiezingsbedrog: alle partijen hebben in hun verkiezingsprogramma’s staan dat ze van de AOW-leeftijd afblijven”

Zaterdagmiddag, 28 juni. Voor het stadhuis in het centrum van Utrecht is het een drukte van belang. Klokslag half drie stapt Agnes Kant een podium op. “Heel goed dat jullie er zijn, voor het startsein van de campagne 65blijft 65”, spreekt ze de mensen toe. “De coalitiepartijen CDA, PvdA en ChristenUnie en ook de VVD willen de AOW-leeftijd verhogen van 65 naar 67. Puur kiezersbedrog, want het is de kiezer niet voorgelegd. Alle coalitiepartijen hebben in hun verkiezingsprogramma staan dat ze van de AOW-leeftijd afblijven. Het is onbegrijpelijk hoe men hiertoe heeft kunnen komen. Het heeft namelijk niets met de crisis te maken en het lost ook niets op als het gaat om de problemen die de crisis veroorzaakt.” Er klinkt een luid applaus, waarna Kant groen licht geeft voor de acties. In het bijzijn van ruim honderdvijftig actievoerders onthult ze drie zogenaamde ‘kruilators’: een kruising tussen rollator en een kruiwagen, genoemd naar een spotprent van Tom Collignon. Gehuld in actie-outfit gaan tientallen SP’ers met enquêteformulieren de straat op. “We gaan de hele zomer het land door”, verzekert Kant. “Het wordt een hete zomer, maar vooral ook een hete herfst. We gaan actie voeren, net zolang totdat die waanzinnige maatregel van tafel is!”

Eerder die ochtend, tijdens een bijeenkomst in het Jaarbeursgebouw, onderbouwde prof. dr. Harrie Verbon, hoogleraar openbare financiën aan de Universiteit van Tilburg (zie kader), aan de hand van cijfers waarom de gewraakte AOW-maatregel in economische zin geen hout snijdt. Erger nog, volgens hem is de AOW in de afgelopen dertig jaar stiekem en stelselmatig ondermijnd. “In 1980 werd er zo’n 30 miljard euro uitgegeven aan de AOW, voor 1,3 miljoen gepensioneerden. Uit cijfers van 2007 blijkt dat er zo’n 25 miljard euro voor 2,4 miljoen gepensioneerden nodig was. In 1980 kreeg een gepensioneerde grofweg 22.000 euro per jaar en nu is dat bedrag slechts 10.500 euro. Een halvering dus van de AOW. Mensen met een aanvullend pensioen hebben hier niet zo veel last van. Maar degenen die dat niet hebben des te meer. Dat zijn er toch een paar honderdduizend. Zij leven nu duidelijk op de grens van de armoede.”

“De verhoging van de AOW-leeftijd is dus een ongewenste, onzinnige en onnodige maatregel”, benadrukt Agnes Kant. “Ongewenst omdat we ooit met ons allen hebben afgesproken en bevochten dat het op je vijfenzestigste mooi is geweest. Je hebt dan het recht om te genieten van je oude dag. Dat is een sociale verworvenheid. Onzinnig omdat veel mensen boven de zestig al niet eens meer werken. Niet omdat ze werkmoe zijn, maar omdat ze uitgespuugd worden door hun werkgever. Onnodig, omdat het helemaal niet waar is dat de AOW steeds meer geld kost dat we niet kunnen opbrengen. En waarom moet het geld verkregen worden door mensen langer door te laten werken? Omdat het een politieke keuze is. En deze regering maakt de verkeerde keuze. De keuze zou moeten zijn, mensen hun oude dag gunnen. Maar deze regering kiest ervoor om met miljarden villabezit te subsidiëren en straaljagers te kopen.”

Verbon verklaart

Als het om de toekomstige betaalbaarheid gaat, is er volgens prof. dr. Harry Verbon geen enkele reden tot paniek. Waarom moet die aOW-leeftijd dan toch omhoog? Verbon: “Volgens Donner vormt de toenemende vergrijzing een probleem. Het klopt dat er meer ouderen komen. Het aantal mensen dat tussen de 20 en 65 jaar oud is, neemt af. Van 10 miljoen nu, tot 9 miljoen in 2040. Maar dat is geen overtuigend argument om de aOW aan te pakken. Het aantal mensen tussen de 20 en 65 jaar is sinds 1980 steeds gestegen, maar het aantal werkenden onder hen ook. Met name omdat allerlei regelingen zoals de vut en prepensioen zijn afgeschaft. Het is zeer aannemelijk dat het percentage mensen tussen de 20 en 65 jaar dat werkt, zal stijgen. Die hele draagvlakdiscussie is dus een non-issue. Het is juist veel belangrijker dat we ervoor gaan zorgen dat er meer mensen blijven werken tijdens hun werkzame leven”.

Een ander argument van minister Donner is dat mensen gemiddeld ouder worden dan vroeger. Verbon maakt hierbij de kanttekening dat het vooral de mensen met hogere inkomens en ‘luxe beroepen’ zijn die langer leven. Mensen met lage inkomens hebben vaak voor hun 60e al gezondheidsproblemen; de kans dat zij na hun 67e gebruik maken van de aOW is bijna nihil, redeneert Verbon. “Maar goed, laten we aannemen dat het klopt dat de leeftijdsverwachting toeneemt. Zo’n 40 jaar geleden leefden mensen gemiddeld nog 15 jaar na hun 65e. Nu is dat gemiddeld 19 jaar. Maar we krijgen ook minder aOW; dat inkomen is al stelselmatig afgebroken. in 1980 ging het over gemiddeld 22.000 euro aOW per persoon per jaar. als je dat vermenigvuldigt met 15 (jaar –red.) kom je uit op 330.000 euro. Nu krijg je per persoon gemiddeld 10.500 euro aOW per jaar. Vermenigvuldig dat met 19 en je komt uit op een bedrag van 199.500 euro. De aOW is dus juist ontzettend goedkoop geworden.”