Tribune 08/2000: Goor is één groot rampgebied

Tribune 18 augustus 2000

Hof van Twente geplaveid met kankerverwekkende asbest

Goor is één groot rampgebied

Tekst Rob Janssen Foto Dagblad Tubantia

De ‘Hof van Twente’ is heel wat minder idyllisch dan de naam doet vermoeden. Talloze wegen, paden en erven zijn er bedekt met kankerverwekkend asbestafval. Van twee mensen is zeker dat ze overleden zijn aan het asbeststof dat ze inademden omdat ze in de buurt van zo’n verharding woonden; een derde is momenteel doodziek. Niets duidt erop dat zij de laatsten zullen zijn. En toch maken de overheden weinig haast met het opruimen van het dodelijke gevaar.

De Wheedijk in Goor biedt een merkwaardige aanblik. De landweg aan de rand van het dorp is afgezet met hekken en palen. ‘Verboden. Asbestgevaar’ meldt een bordje. Vlak naast de onheilspellende plek ligt een skate-baan. Gloednieuw. Kinderen op skeelers draaien hun rondjes rakelings langs de hekken. ‘Gevaarlijk? Kweetnie, ik heb hier altijd gespeeld. Ook op die weg, ja,’ roept de dertienjarige Jeroen triomfantelijk. Dan komt er een fietser aan. Met de nodige moeite manoeuvreert hij zijn tweewieler langs de hekken en rijdt schijnbaar achteloos de Wheedijk op. ‘Ja, die ken ik,’ zegt afdelingsvoorzitter Hannie Woestenenk van de Goorse SP, terwijl ze de fietser nawijst. ‘Dat is een asielzoeker. Die kan de bordjes denk ik niet eens lezen.’

Het beeld is tekenend voor Goor. Aan de ene kant zijn tientallen kilometers weg in en rondom de 12.000 inwoners tellende plaats verhard met levensgevaarlijk asbestafval. Aan de andere kant heeft de bevolking geen flauw idee waar ze aan toe is. Minstens twee mensen stierven al omdat ze in de buurt van die wegen woonden en één vrouw is ten dode opgeschreven. Waarom wordt desondanks zo getreuzeld met de sanering? Bij de gemeentelijke asbestwegen zijn waarschuwingsborden neergezet waarop staat dat je beschermingsmiddelen moet gebruiken. Maar waar haal je die vandaan en wat moet je precies doen als je er woont? En hoe zit het met de particuliere wegen en paden? Komen de bezitters ervan in aanmerking voor subsidie of niet? En waarom staan er bij die particuliere wegen geen waarschuwingsborden? Het is een greep uit de talloze vragen die de Goorse bevolking bezighoudt. ‘Goor is één groot rampgebied,’ stelt Hannie Woestenenk. ‘De hele Goorse bevolking is al die tijd willens en wetens blootgesteld aan asbest. Er zijn al 264 particuliere meldingen van asbestwegen binnengekomen, en dat kunnen er alleen maar méér worden. Als je hier goed wilt saneren, moet je volgens mij de hele omgeving afgraven.’

‘Eternit was dé fabriek van asbestproducten. Een bedrijf van zo'n kaliber moét geweten hebben wat er loos was’

Het Overijsselse asbestdrama heeft een oorsprong van opvallende eenvoud. Wie Goor zegt, zegt Eternit. Tientallen jaren lang is de werkgelegenheid in Goor gedomineerd door de multinational die groot geworden is met de verwerking van asbest. In zijn hoogtijdagen had het bedrijf 800 mensen aan het werk. Eternit bouwde hele woonwijken voor haar personeel en had zelfs een extraatje waarvan iedereen kon profiteren: geïnteresseerden konden gratis asbestafval ophalen bij de fabriek. Dat ‘gulle’ gebaar was niet aan dovemansoren gericht: uit de hele regio kwam men aanhangwagens vol inladen. Het afval bleek immers bijzonder geschikt te zijn voor het verharden van wegen, paden en erven. Voor wie extra veel asbest nodig had, zoals de gemeente, liet Eternit zelfs een kiepwagen voorrijden. De ontvanger hoefde alleen de chauffeur te betalen. En zo kon het gebeuren dat de Hof van Twente vol met asbest kwam te liggen. Eternit hield nooit een administratie bij, dus is het onduidelijk hoeveel asbest er op welke locaties ligt. En dat is op z'n zachtst gezegd nogal verontrustend. Te meer daar mesothelioom (asbestkanker) zich in de regel pas na 30 jaar openbaart.

Wist Eternit indertijd waar het mee bezig was? Met andere woorden: Wist het bedrijf dat het de omgeving met kankerverwekkende troep liet plaveien? ‘Ach, natuurlijk wel,’ zegt Harry Voss van het SP-MilieuAlarmteam. ‘De Nederlandse overheid heeft al in 1951 erkend dat asbest kankerverwekkend is. Eternit was dé fabriek van asbestproducten. Een bedrijf van zo'n kaliber moét geweten hebben wat er loos was.’

‘De minister heeft gewoon niet de bevoegdheid om de wet opzij te zetten. De wet is er toch om de mensen te beschermen?!’

Toch peinst Eternit er niet over om mee te betalen aan de broodnodige sanering. Het bedrijf wijst elke verantwoordelijkheid van de hand. In een tv-uitzending van Netwerk benadrukte woordvoerder Doevelaar dat nooit is bijgehouden waar het asbestafval terechtkwam. Volgens hem is het daarom goed mogelijk dat ook andere bedrijven asbestafval in de Hof van Twente hebben laten storten. Van de sterfgevallen en de doodzieke vrouw bleek Doevelaar eveneens weinig onder de indruk. ‘Dat spijt me dan,’ liet hij weten.

Van Eternit valt dus weinig heil voor de Goorse bevolking te verwachten. Des te schrijnender is het, dat ook de overheid het laat afweten. Volgens wettelijke regelingen hadden de asbestwegen op 1 januari 2000 schoongemaakt moeten zijn. Maar doordat de gemeente veel te lang bleef wikken en wegen over de saneringsmethode en de kosten, gebeurde er niets. SP'ers voerden op 3 januari actie door een aantal asbestwegen symbolisch af te sluiten. Milieuminister Pronk tikte Goor daarop op de vingers en eiste onmiddellijke sluiting van de wegen en maatregelen om asbestblootstelling te voorkomen. Voor particuliere wegenbezitters werd 1 juli 2001 vastgesteld als uiterste saneringsdatum. Maar het duurde niet lang of zij kregen bericht van het ministerie dat deze datum hoogstwaarschijnlijk niet gehaald wordt. Bij de subsidie voor de saneringskosten ligt het al niet anders. Daarover had uiterlijk op 1 juli van dit jaar duidelijkheid moeten zijn. Maar die kwam niet. En dat was voor twintig SP'ers onder leiding van senator Bob Ruers reden om op die eerste juli opnieuw een asbestweg af te zetten en hem symbolisch met plastic af te dekken. ‘Pronk is illegaal bezig door de zaken uit te stellen,’ foetert Ruers, tevens advocaat van het Comité Asbestslachtoffers. ‘Dit kán helemaal niet. De minister heeft gewoon niet de bevoegdheid om de wet opzij te zetten. De wet is er toch om de mensen te beschermen?!’ Volgens Ruers zit Pronk zwaar in zijn maag met de asbestkwestie, omdat hij zich gigantisch heeft verkeken op de omvang van het probleem.

‘Ik zag grote asbeststofwolken opstijgen. Daar recht tegenover is een basisschool, stel je voor!’

Is er op het optreden van het ministerie al het een en ander aan te merken; de houding van Goor wordt door haar inwoners ronduit als laks of schandalig bestempeld. Dat werd heel duidelijk op de informatiebijeenkomst van 11 juli die de SP organiseerde. ‘Ik heb nooit een brief of een bericht van de gemeente gehad,’ vertelde een bewoner. ‘Zie ik ineens bij mij om de hoek waarschuwingsbordjes staan. Ik schrijf naar de gemeente, waarop als antwoord komt dat ik me bij die en die ambtenaar kan melden. Ik erheen. Blijkt die ambtenaar er helemaal niet meer te werken! En de rest van de gemeente weet niks. Wat moet je dan nog?’ Aan de knikkende hoofden in de zaal te zien, komt het verhaal de aanwezigen bekend voor. De apathie van burgemeester en wethouders werd op de avond nog eens onderstreept, doordat niemand van de gemeente bereid was om te komen. ‘Het hele college is bezet,’ had Hannie Woestenenk te horen gekregen.

‘In 1984 waren er 84 meldingen van asbestwegen. Nu zijn dat er al 264. Wanneer houdt het op?’

Ontevreden zijn de aanwezigen ook over de sanering die de gemeente al wel liet uitvoeren. Zoals in de Van Coeverdenstraat, waar alleen de bovenste laag asbest werd ‘weggeschraapt’ en de rest met asfalt werd afgedekt. Tot ontsteltenis van bewoonster Barbara Kruimink kwamen de brokken asbest na korte tijd onder andere via molshopen in de bermen weer omhoog. ‘Heel vervelend, ja,’ vertelt ze. ‘Pas geleden waren ze die bermen aan het maaien. Ik zag grote asbeststofwolken opstijgen. Daar recht tegenover is een basisschool, stel je voor. En sanering van die bermen blijkt vervolgens weer een probleem, want ze zijn eigendom van de kerk. ‘Het is dus een particulier probleem,’ zegt de gemeente dan ijskoud. Maar ik vind het een maatschappelijk probleem! Er fietsen dagelijks groepen kinderen overheen. De overheid heeft er blijkbaar niets mee en doet er niets aan. Het is een nationale ramp!’

‘Als je fatsoenlijk wil saneren, moet je de troep helemaal verwijderen. Afgraven dus,’ legt asbestspecialist ir. Ton Witteman van Roulaux Asbestonderzoek uit aan de aanwezigen. Ook Witteman vraagt zich af waarom de benodigde maatregelen tot nu toe uitbleven. ‘Ik schat dat er ongeveer 40 kilometer weg in de regio gesaneerd moet worden. Dat kost zo'n 20 tot 25 miljoen gulden. Voor een land als Nederland moet dat toch niet zo'n probleem zijn. Maar de overheden zitten maar op elkaar te wachten en elkaar de zwarte piet toe te schuiven. Terwijl de kans op ziekte met de dag groter wordt. De overheid moet echt af van de instelling van: 16 jaar geleden wisten we het, nu weten we het en over 16 jaar weten we het nog. Er moet nú iets ondernomen worden.’

Bob Ruers: ‘In 1984 waren er 84 meldingen van asbestwegen. Nu zijn dat er al 264. Wanneer houdt het op? Eternit wist wat het deed, maar heeft nooit een administratie bijgehouden. En de staat keek al die jaren de andere kant op. Daarom moet het ministerie van VROM álle wegen in de regio controleren en álle wegen waar asbest in zit saneren. Dat is de enige oplossing.’

‘Als je wilt gaan wandelen of fietsen, moet je je dus eerst afvragen of en in hoeverre dat nog wel kan.’

Het zal nog wel even duren voordat het zover is. Om de mensen tot die tijd zo goed mogelijk voor te lichten en op weg te helpen, nam de SP tijdens de bijeenkomst het initiatief voor een centraal meldpunt voor particuliere bezitters van asbestwegen. Ook werd een pakket met eisen samengesteld: de gemeente moet snel met een plan van aanpak komen, de voorlichting moet sterk verbeterd worden en er moet een potje komen om particuliere eigenaren vrij te stellen van saneringskosten.

‘Het is Ín en íntriest wat hier gebeurd is en nog steeds gebeurt,’ zegt Harry Voss. ‘Kijk, dat die twee mensen gestorven zijn is schandalig genoeg, maar daar kun je niks meer voor doen. Nu gaat het ons om de mensen die in de toekomst mogelijk besmet gaan wórden. En daar kun je nog heel veel voor doen.’

E. Wormmeester uit Goor is stil als Harry Voss de infobijeenkomst heeft gesloten. ‘Ze noemden Enschede een rampgebied,’ zegt ze. ‘Nou is de hele Hof van Twente ook een rampgebied. Als je wilt gaan wandelen of fietsen, moet je je dus eerst afvragen of en in hoeverre dat nog wel kan.’