Tribune 8/98: Onzekerheid in de sociale zekerheid

Onzekerheid in de sociale zekerheid

Helemaal privatiseren

of helemaal stoppen met privatiseren

Wat bezielt de FNV om samen met de werkgevers te beweren dat de uitvoering van de sociale zekerheid het beste helemaal geprivatiseerd kan worden? Verkwanselt de vakcentrale de belangen van de uitkeringsgerechtigden, of heeft ze juist dé oplossing gevonden om het stelsel klantvriendelijker te maken? Op verzoek van de Tribune kruisen de sociale zekerheid-experts Agnes Jongerius (federatiebestuurder FNV en architect van het akkoord) en Jan de Wit (Tweede-Kamerlid SP) hierover de degens met elkaar.

Jan de Wit trapt af. "De FNV heeft last van het post-Buurmeijer-syndroom. De vakbeweging heeft in de parlementaire enquête van Buurmeijer mede de schuld gekregen van het mislopen van de sociale zekerheid. In de discussies van de afgelopen jaren Ðover de gedeeltelijke privatisering van de WAO, de Nabestaandenwet en de Ziektewet Ð zie je vervolgens dat de vakbeweging een halfslachtig standpunt inneemt. Zo van "laten we afzien van keiharde stellingname en voorzichtig proberen onze positie te behouden."

"Ten tweede. Hoe geloofwaardig is de FNV op dit moment? Terecht hebben jullie vastgesteld dat de privatisering van de Ziektewet helemaal de verkeerde weg is. Terecht heeft de FNV een meldlijn ingesteld voor klachten over arbodiensten. En terecht zei FNV-voorzitter De Waal in maart: Stop de privatisering en laten we eerst kijken wat we hebben aangericht. Daar ben ik het helemaal mee eens. Maar kort daarop is de FNV door de bocht gegaan met het pleidooi voor privatisering van de uitvoering. Als je zulke fundamentele bezwaren hebt tegen verdere privatisering, bezwaren die gebaseerd zijn op de praktijk, dan is het heel ongeloofwaardig als je een paar weken naderhand tot een ander standpunt komt.

"In het algemeen zie je dat privatisering niet tot verbeteringen leidt. Dat zal volgens mij ook hier gelden. De kwaliteit van de uitvoering zal in het gedrang komen door commerciële belangen.

"Wat gebeurt er met de claimbeoordeling, de toekenning of afwijzing van aanvragen? Die moet volgens het voorstel plaatsvinden door een apart onderdeel van het bedrijf, zonder winstoogmerk. Maar je ziet bij de keuringsdiensten en de arbo-artsen hoe de commerciële belangen toch een druk leggen op hun functioneren. Het blijft een onderdeel van een privaat bedrijf.

"Tot slot het toezicht. Nú al zegt de Algemene Rekenkamer over de constructies in de ziekenfondssfeer dat ze er geen greep op kan krijgen. Als je dan ziet welke ingewikkelde constructies er zijn opgezet rond de Uvi's die de sociale zekerheid uitvoeren, dan denk ik dat het toezicht op die uitvoering het onderspit delft. Onze conclusie is dus: laten we pas op de plaats maken. Niet meegaan met modieuze ideeën over privatisering, maar het huidige systeem uitbouwen tot een beter systeem."

"Deze discussie is niet geschikt voor de achterkamertjes van de kabinetsformatie"

Agnes Jongerius reageert. "De veranderingen na Buurmeijer zijn niet allemaal veranderingen ten kwade geweest. Ik vind het goed dat na die parlementaire enquête een aantal rollen uit elkaar gehaald is. Ik ben blij dat we als vakbeweging niet langer bestuurlijk verantwoordelijk zijn voor de uitvoering.

"Over de uitspraken van De Waal: In de laatste Organisatiewet Sociale Verzekeringen is aangekondigd dat de wereld zich moet voorbereiden op concurrentie. En dat heeft die wereld gedaan. Kijk naar de samenwerkingsverbanden van het GAK met Achmea of van het GUO met Interpolis. Dat leidt ons tot de conclusie dat het huidige systeem op deze manier niet te handhaven is: de wet van nu sluit niet aan bij de realiteit.

"De Grave en Melkert beloofden in september 1997 met hun visie te komen. Er kwam echter almaar niets. In maart voelden wij aankomen dat hierover knopen doorgehakt zouden worden in het regeerakkoord. Dat was reden om aan de bel te trekken en te zeggen: Stop, deze discussie is niet geschikt voor de achterkamertjes van de kabinetsformatie. Het resultaat was dat de regering advies vroeg aan de Stichting van de Arbeid, zodat wij de kans kregen om onze opvattingen te geven.

"Die opvattingen zijn voor een deel gekleurd door de huidige situatie. E&eacuten centrale opdrachtgever voor alle verschillende sectoren van het bedrijfsleven is niet meer van deze tijd. Net zomin als het gegeven dat sectoren vastzitten aan één uitvoeringsinstelling. Of ze nu tevreden zijn of niet. Want de huidige praktijk ’s niet zo gelukkig. We slagen er veel te slecht in arbeidsgehandicapten aan het werk te helpen. Dat is echt een schande. En van de klantvriendelijkheid van het systeem word je ook niet vrolijk. Wij willen naar een systeem waarin je als sector metaalnijverheid kunt zeggen: Als het GAK niet levert wat wij vinden dat er geleverd moet worden, dan gaan we naar een ander. Dat is marktwerking, want je mag kiezen tussen de uitvoerders. Maar ik zou daar de term "volledige privatisering" niet voor gebruiken.

"Van de problemen rond de arbodiensten moet je inderdaad leren. Daarbij speelt een belangrijke rol dat alleen de werkgevers beslissen met wie het contract gesloten wordt. Volgens het oorspronkelijke kabinetsplan zou dat ook zo gaan in de uitvoering van de sociale zekerheid. Voor ons is dat absoluut ongewenst. In ons voorstel sluiten werkgevers en werknemers gezamenlijk de contracten af.

"Is de FNV nu in het algemeen vóór of tégen privatisering? Wel, wij hebben privatisering nodig om de marktwerking, de keuzevrijheid van sectoren mogelijk te maken. Dat is geen reden om er in het algemeen vóór te zijn. Jullie kritiek deel ik wel. Privatisering leidt in veel gevallen niet tot betere dienstverlening of lagere kosten. Privatisering van de uitkeringen zelf, daar waren we tegen en daar zijn we nog steeds tegen. Maar als de uitvoering door privatisering wat meer gaat letten op de wensen van sectoren en individuele uitkeringsgerechtigden, doen we per saldo een goede zaak. Dan heb je wel een probleem uit te leggen dat je in maart nog roept Stop de privatisering en je begin juni een akkoord sluit in de Stichting van de Arbeid. Maar het ís uit te leggen."

"Laten we inzetten op verbeteringen in het huidige systeem"

De Wit: "Jullie willen samen met de werkgevers bepalen wie de uitvoering mag doen. Maar vanuit welke positie? Als je kijkt naar de arbeidsconflicten van de afgelopen jaren, dan kunnen de bonden moeilijk zeggen: Wij zijn opgewassen tegen de werkgevers. Ik vrees dat de invloed die de bonden tot nu toe hadden bij de sociale zekerheid, is ingeruild voor een goed gesprek over de uitvoering en dat het daarbij blijft." Jongerius: "Onze toekomstige rol is geen kwestie van af en toe een goed gesprek. In het akkoord staat dat partijen gezamenlijk over de opdracht beslissen. Dat betekent dat je het aan de tafel eens moet worden. Natuurlijk wordt dat een moeilijke klus, maar ik denk dat we daar goede zaken kunnen doen in het belang van de uitkeringsgerechtigden. En je bent het toch wel met mij eens dat het samen kiezen van de uitvoerder een verbetering is ten opzichte van het oorspronkelijke kabinetsvoorstel?" De Wit: "Ok, je kunt het beter proberen samen op te lossen dan dat je het aan de werkgevers overlaat. Maar ik zie die concurrentie nog niet losbarsten en ik ben daar blij om. Als je ziet hoe de huidige uitvoeringsinstellingen opgaan in conglomeraten en je weet dat het oprichten van een nieuwe Uvi 80 tot 100 miljoen kost, dan denk ik dat die concurrentie er niet komt. En dus kun je ook makkelijk zeggen: Laten we daarmee ophouden, laten we inzetten op verbeteringen in het huidige systeem."

"Privacybescherming is hier geen argument. Er wordt altijd met dossiers geschoven"

Een heet hangijzer in de discussie over de sociale zekerheid vormen de gegevens van de verzekerden. Juist de waarde daarvan maakt volgens De Wit én Jongerius de uitvoering interessant voor commerciële bedrijven. Wat betekent dat voor de privacybescherming? Jongerius: "Vooral in het kabinetsvoorstel ligt er op dit punt een groot risico, omdat daarin verschillende instanties bij de uitvoering betrokken zijn. Ook de Registratiekamer zegt dat: als je meerdere instanties in het spel brengt, vindt er zoveel overdracht van dossiers en gegevens plaats, dat je niet meer kunt nagaan of er misbruik van gemaakt wordt. En dat misbruik moet je juist tegengaan." De Wit: "Vroeger vond je zelf dat schuiven met dossiers geen argument. Je hebt het op enig moment zelfs stemmingmakerij genoemd om dit punt naar voren te brengen. In interviews heb je gezegd dat privacy-bescherming geen probleem was, gelet op alle moderne technieken, computers en zo. En het ís ook geen argument. Er wordt altijd met dossiers geschoven. Is het niet gewoon zo dat jullie je laten meesleuren door de zogenaamd moderne opvattingen over het terugtreden van de overheid van alles wat publiek is?"

"Je kunt de Uvi's alleen maar sturen met het dreigement dat je naar een ander gaat"

Jongerius: "Het gaat mij niet om de terugtredende overheid en ook niet om moderne praat van het kan goedkoper. De uitvoering moet klantvriendelijker en moet meer worden gericht op reïntegratie en daar heb ik dus als vakbeweging keuzevrijheid voor nodig. Want dat is volgens mij de enige mogelijkheid om de belangen van de uitkeringsgerechtigden écht centraal te stellen. Wij vinden dat je de uitvoeringsinstellingen alleen maar kunt sturen als je het dreigement op tafel kunt leggen dat je naar een ander gaat." De Wit: "Is verbetering van kwaliteit onmogelijk zonder marktwerking? Ik zie dat niet. In de nieuwe situatie is de uitvoering in handen van private ondernemingen. Die zullen heel best in staat zijn om een mooie offerte te maken. Maar daarna? En hoe zit het met de know-how, de deskundigheid? Bij het Sociaal Fonds Bouwnijverheid bijvoorbeeld weten ze precies hoe het rechten- en vakantiesysteem in elkaar zit. Dan kan het bijna niet anders dan dat elke overstap naar een andere Uvi met een aantrekkelijke offerte ten koste gaat van de kwaliteit, van de kennis die in jaren is opgebouwd. Dan krijg je nog veel grotere problemen voor de uitkeringsgerechtigden. Waarom stoppen we niet helemaal met de privatisering? Op het moment dat we besluiten dat er geen concurrentie plaatsvindt in de sociale zekerheid is er bij de commerciële bedrijven geen enkele interesse meer in de uitvoering. Dan ben je in één klap bevrijd van de druk op de werknemersgegevens en dan kunnen de Uvi's zich toeleggen op het fatsoenlijk uitvoeren van de wet en het werken aan reïntegratie." Jongerius: "Ik verwacht dat dit niet meer kan. Daarvoor is de ontwikkeling inmiddels te ver gegaan. En ik zou het ook niet willen, als het betekent dat er dan geen contractvrijheid komt. Want die contractvrijheid heb ik absoluut nodig om de uitvoeringswereld een beetje in de hand te krijgen."

De chaos wordt steeds groter De toch al chaotische discussie over de uitvoering van de sociale zekerheid werd op 9 juli nóg weer onbegrijpelijker. Toen lanceerden vakcentrale FNV en werkgeversorganisatie VNO-NCW het opmerkelijke voorstel om die uitvoering volledig te privatiseren. Ook de gevoelige "claimbeoordeling" (het toekennen of afwijzen van uitkeringen), kan volgens de sociale partners overgelaten worden aan een commercieel bedrijf - dat hiervoor wel een aparte afdeling zonder winstoogmerk moet oprichten. Het voorstel is opmerkelijk: enerzijds, omdat de FNV nog kort daarvoor had laten weten "zeer grote huiver te hebben voor privatisering van de uitvoering"; anderzijds, omdat zelfs het kabinet en de VVD van mening zijn dat de claimbeoordeling een overheidstaak moet blijven. Een ander groot verschil met het voorstel van minister Melkert en staatssecretaris De Grave betreft de keuze van uitvoeringsinstelling, de Uvi. In de opzet van werkgevers en werknemers worden hierover zaken gedaan in het CAO-overleg. Daardoor krijgen de vakbonden er rechtstreeks invloed op. In het kabinetsvoorstel kiezen alleen de werkgevers de uitvoeringsinstelling.