Tribune 7/98: Sloop

Je hebt een mooi huis, woont in een leuke wijk en dan... een mededeling als een mokerslag SLOOP

Het zal je maar gebeuren!

Herstructurering heet het. Of, nog mooier: wijkvernieuwing. Maar het komt vooral neer op sloop. In de geheimtaal van stedenbouwkundigen hebben volkswijken met veel flats en huurwoningen te weinig "potentie". Massale afbraak en nieuwbouw van dure koopwoningen in een groene omgeving is de enige oplossing voor die kwaal. Maar hoe zit het met de bewoners? En waarom moeten juist de huizen op de mooiste locaties plat? De Tribune ging op onderzoek in Groningen en proefde de stemming in enkele andere steden.

"Twee jaar geleden hebben we dit huis kunnen kopen. We waren dolblij. Eindelijk terug in de wijk waar we al jarenlang hadden gewoond en eindelijk weer een ruimere woning. Sindsdien staken we alles wat we opzij konden leggen in het huis. Met het vakantiegeld van april is als laatste de tuin aangepakt: siertegels, een vijver, een nieuwe schutting. Een maand later kwam als een mokerslag de mededeling sloop." Meneer Kooi uit de Diamantlaan is een van de duizenden Groningers die sinds kort leeft met het vooruitzicht dat zijn woning binnen enkele jaren wordt afgebroken. Mevrouw Kooi: "Dat doet erg pijn. Slapeloze nachten heb je ervan en maagklachten." In de Kornalijnlaan, even verderop in dezelfde wijk Vinkhuizen, woont mevrouw Wessels in een portiekflat. "Ik heb enorm veel moeite gedaan om deze flat te krijgen. Ruime kamers, een heel grote woonkeuken en een schitterend uitzicht op het park en de vijver. Iedereen is content over de straat en de woningen. Een paar jaar terug is er een nieuwe keuken in geplaatst en een nieuwe HR-ketel, de muren zijn opnieuw gevoegd, de portieken afgesloten. Leegstand is er niet en die komt er ook niet. Kort geleden is de woningbouwvereniging zelfs nog langs geweest om te vragen of we de woning wilden kopen. En nu willen ze slopen!"

"Deze huizen staan op een gouden plek, daarom is de grond zo belangrijk voor projectontwikkelaars"

De gemeente Groningen wil tot het jaar 2010 ruim 10.000 nieuwe woningen bouwen. Omdat het aantal "stadjers" echter hooguit mondjesmaat toeneemt þ de laatste jaren verliest Groningen inwoners þ dreigt de huizenmarkt hierdoor volledig in elkaar te storten. Dat moet voorkomen worden door grootschalige sloop. Op 2 juli heeft de Groningse gemeenteraad een serie afspraken met de woningbouwverenigingen goedgekeurd die inhouden dat er de komende elf jaar zesduizend woningen gesloopt worden, tweeduizend samengevoegd en vierduizend verkocht.

Vooruitlopend hierop was in een aantal wijken al bekend gemaakt wat dit concreet gaat betekenen. Voor Vinkhuizen bijvoorbeeld (gebouwd rond 1970, ruime woningen, veelal in goede staat) ligt er het plan de wijk "nieuw op de kaart te zetten". Van de huidige 4900 woningen moeten er 1600 (een derde deel) verdwijnen en plaats maken voor groen, wegen en nieuwbouw-koopwoningen. Voor een deel van de nabijgelegen wijk Paddepoel geldt hetzelfde. Daar moeten 900 huizen wijken, voornamelijk om een fraaie grote nieuwbouwlocatie te ontwikkelen.

In de zuidelijke stadswijk De Weijert waren de plannen vorig jaar al gepresenteerd. De heer Pas uit de Potgieterstraat: "Eerst kregen we een brief dat er in 1997 groot onderhoud zou plaatsvinden. Later kwam een nieuwe boodschap: sloop. De woningbouwvereniging zegt zelf dat onze woningen de best verhuurbare huizen van de wijk zijn en dat ze ook in de toekomst niet leeg zullen staan, vanwege hun kwaliteit en ligging. Ze staan op een gouden plek þ maar ja, dát is natuurlijk de reden waarom de grond zo belangrijk is voor de projectontwikkelaars."

In de Oosterparkwijk staat onder andere het voortbestaan van de "randwoningen" op de tocht. De karakteristieke huizen vormen het hart van het "Beschermd Stadsgezicht Oosterparkwijk" en zijn zeer gewild. Toch moeten ze wellicht plaatsmaken voor dure "legoblokken", die vloeken met de rest van de wijk.

"Ik heb Indië en Korea meegemaakt. Deze oorlog kan er ook nog wel bij. Mij krijg je mijn huis niet uit"

De plannen zorgden eerst voor complete verbijstering en ontketenden vervolgens een storm van protest. In allerijl organiseerden straten en buurten zich. Huis aan huis hangen in Vinkhuizen inmiddels affiches voor de ramen. En op een vergadering van de raadscommissie Volkshuisvesting botste de steriele tekentafel-benadering van de plannenmakers frontaal met de emoties van de bewoners. In felle bewoordingen luchtte een eindeloze stoet insprekers het hart. "Ik heb Indië en Korea meegemaakt," vertelde een oudere man, "deze oorlog kan er ook nog wel bij. Mij krijg je mijn huis niet uit."

Onder de tegenstanders van de massale sloopplannen bevinden zich niet alleen bewoners, maar ook de Christelijke Woningstichting Patrimonium, een van de vier grote woningcorporaties in Groningen. Adjunct-directeur Van der Heide: "De problemen zoals ze worden geschetst, zijn in onze beleving anders. Neem de leegstand. Ondanks problemen in een aantal complexen ligt die voor de Groningse corporatiewoningen beneden de twee procent. Dat is heel weinig. Verder delen we ook niet de verwachting achter de plannen dat de welvaart oneindig door zal groeien de komende twaalf jaar. Daarbij komt dat de woningen die gesloopt dreigen te worden, veelal van een goede kwaliteit zijn en voor een deel ruimer dan wat nu gebouwd wordt."

Een alternatief voor de massale sloop moet volgens Van der Heide op twee manieren tot stand komen: minder nieuwbouw en meer aandacht voor de woonomgeving. "We zouden beter kunnen praten over kleinere bedragen voor de woonomgeving dan over de honderden miljoenen voor de herstructurering. En het idee dat we in Groningen dóór moeten gaan met bouwen van nieuwe woningen in het huidige tempo, ik vind dat, ik mag wel zeggen asociaal. Het verbaast me dat de collega-corporaties er wel in meegaan. Ik zou me juist kunnen voorstellen dat ze eens bij Patrimonium langskomen om samen een vuist te maken en het de wethouder wat lastiger te maken."

"De wethouder vergeet dat het niet om gekleurde vlakjes gaat, maar om mensen"

Politieke en organisatorische steun krijgen de actievoerende bewoners vooral van de SP. Voorzitter Peter Verschuren van de SP-fractie in de Groningse raad: "Al vanaf de eerste signalen over massale sloopplannen was voor ons duidelijk dat ze voor een onvoorstelbare hoop ellende gaan zorgen. We besloten direct alles op alles te zetten om de mensen te helpen."

Inmiddels heeft de SP in de sloopwijken de eerste vijf uitgaven verspreid van een "buurtkrant" die de bewoners op de hoogte houdt van de ontwikkelingen. Op 8 juni kwamen zo'n 350 verontruste huurders en huiseigenaren op een informatie- en actieavond van de partij en in enkele weken tijd verzamelden SP'ers en buurtbewoners 5500 handtekeningen onder de eisen: minder sloop - minder nieuwbouw - niemand gedwongen de wijk uit. Verschuren: "Daarbij hebben we ons juist þ en met succes þ ook gericht op de andere wijken in de stad. Het protest van de bewoners zélf is natuurlijk ingecalculeerd door de plannenmakers. Wij hebben aangetoond dat het verzet veel breder is." Verschuren erkent dat er wat moet gebeuren om leegstand te voorkomen, maar de huidige plannen noemt hij "onmenselijk". "De wethouder zegt dat de ingrepen onvermijdelijk zijn. En op de tekentafel zal het er allemaal best aardig uitzien. Maar hij vergeet dat het niet om gekleurde vlakjes gaat, maar om mensen. Als uit de computer rolt dat je een hele wijk met goede woningen overhoop moet halen, dan heb je dus het verkeerde model in de computer gestopt. Dan moet je zeggen Hó, dit gebeurt niet, we gaan alternatieven zoeken. Dan moet je om te beginnen minder bouwen en verder denken aan zaken als huurverlaging, inbouwen van liften in flats en samenvoegen van woningen. En als er dan toch nog gesloopt moet worden, moet je daarvoor de slechtste woningen uitkiezen en niet de woningen op de plekjes die het best te verkopen zijn."

Minder woningen bouwen is volgens wethouder Smink (PvdA) echter geen reële keuze. Een gesprek tussen Tribune en Smink bleek niet mogelijk te zijn. Maar in raadsdebatten is hij meerdere keren ingegaan op dit onderwerp. Groningen verliest volgens de wethouder koopkrachtige huishoudens aan gemeenten in de regio als er minder gebouwd wordt, en dan doemt het spoookbeeld op van een arme stad in een rijke omgeving. Verschuren: "Dat gebeurt alleen maar als je de markt zijn gang laat gaan en als je de concurrentie tussen gemeenten niet beteugelt. Dan komen overal op de mooiste plekjes dure villa's. Maar dat kun je als overheid tegengaan met een goed beleid op het gebied van ruiiomtelijke ordening. Dáár zou Smink zich vor moeten inzetten."

"Het is een botsing van verschillende werelden. En die kan heel hard aankomen"

Het verzet van bewoners, Patrimonium en SP heeft niet kunnen verhinderen dat de aantallen te slopen woningen ongewijzigd zijn vastgesteld. Is de actie nu voor niets geweest? Peter Verschuren: "Absoluut niet. Een belangrijk winstpunt is dat wethouder Smink beloofd heeft dat niemand gedwongen zal worden zijn wijk te verlaten. Eerder wilden hij en ook de corporaties die toezegging niet doen. Nu wel en daarmee staat eigenlijk de hele planning van de corporaties op losse schroeven. Het is natuurlijk de vraag hoeveel waarde de belofte heeft, maar wij zullen ons best doen de gemeente eraan te houden. En verder krijgt de strijd nog een nieuwe fase: rond de voorstellen wáár precies gesloopt wordt in de verschillende wijken. En dan zal het verzet nog veel hoger oplaaien. De politiek is nu geschrokken van de reacties van de mensen en heeft het over communicatieproblemen. Dat is onzin. Het gaat niet om slechte communicatie, het is een botsing van verschillende werelden. En die kan heel hard aankomen."

"De woorden van Tommel zijn heel fraai. Maar de werkelijkheid helaas niet"

Slopen van betaalbare, goede woningen beperkt zich niet tot Groningen. Staatssecretaris Tommel heeft becijferd dat de komende jaren ruim 750.000 woningen gesloopt of veranderd worden door de uitvoering van een herstructureringsplan. Op papier klinkt het allemaal heel mooi. Er moet een "proces van zelfregeneratie op gang gebracht worden", waardoor de wijken weer aantrekkelijk worden voor bewoners, ondernemers en gebruikers, zodat ze op eigen kracht verder kunnen.

"De woorden zijn heel fraai," weet ook SP-Kamerlid Remi Poppe. "Maar de werkelijkheid helaas niet. De gemeenten zijn in een harde concurrentiestrijd verwikkeld om de mensen met geld vast te houden en binnen te halen. Daar stemmen ze hun hele huisvestingsbeleid op af. En ze sluiten de ogen voor de problemen die ze hierdoor juist veroorzaken. Er wordt steeds minder gewerkt vanuit een volkshuisvestingsvisie en steeds meer met de filosofie van de projectontwikkelaar. En die bouwt nou eenmaal vooral om geld te verdienen."

Poppe twijfelt ook aan de optimistische voorspellingen dat er een groot overschot aan betaalbare woningen zal ontstaan. "Ik heb in goedkope volkswijken nooit leegstand gezien en altijd fel verzet van de bewoners tegen sloopplannen. Bovendien, volgens cijfers van de Woonbond moeten de komende jaren 30.000 mensen hun huurwoning verlaten omdat de huur boven de huursubsidiegrens komt en ze niet zonder subsidie kunnen. Die mensen zijn ook allemaal aangewezen op een goedkopere woning."

Uitvoering van de herstructureringsplannen levert in veel gevallen dure koopeilanden op in goedkope volkswijken. Poppe: "Onderzoek toont aan dat dit geen enkel probleem oplost. Er ontstaan in feite twee losse wijken. De nieuwe bewoners doen hun boodschappen buiten de wijk, sturen hun kinderen naar andere scholen en bemoeien zich niet met de "oude" bewoners. Het economisch draagvlak van de wijk wordt misschien wel beter in de statistieken, maar beslist niet in de praktijk."

Wat moet er dan wél gebeuren? Poppe: "Veel jaren-zestig-wijken zijn toe aan een goede opknapbeurt. Geef die en doe dat in nauw overleg met de bewoners. Pak de omgeving aan, moderniseer de woningen en breng daarbij verschillen aan in kwaliteit en prijs. Natuurlijk zal er ook hier en daar wat gesloopt moeten worden. Maar wat niet mag gebeuren, is dat je écht goede woningen sloopt en dat je groepen mensen wegjaagt om fraaie woonmilieus voor de kapitaalkrachtigen te ontwikkelen."

"Schandalig wat daar gebeurt" Slopen is "in". Vooral als het gaat om betaalbare woningen op populaire locaties. Enkele voorbeelden. De gemeente Den Haag wil de komende jaren zo'n 15.000 woningen slopen of "in een hoger huursegment brengen". Een voorproefje daarvan hebben de bewoners van de Scheveningse wijk Duindorp voor hun kiezen gekregen. Onlangs keurde de gemeenteraad het zwaar omstreden herstructureringsplan voor Duindorp goed. SP-raadslid André Obdam: "Een derde deel van wijk moet plat, zo'n 1100 woningen. En daarbij zit natuurlijk ook het mooiste deel van de wijk, aan de duinrand. En uiteraard komen dáár dure koopwoningen." Kamerlid Remi Poppe is in Duindorp gaan kijken: "Schandalig wat daar gebeurt. Er worden woningen gesloopt die kort geleden nog gerenoveerd zijn. En hofjes die op de monumentenlijst staan. De wijk kan uitstekend opgeknapt worden. Maar de gewone mensen moeten weg omdat er veel meer te verdienen is aan deze locatie." Opvallend is dat de bewoners van Duindorp vrijwel unaniem fel tegen de plannen zijn, maar dat de bewonersraad van de woningstichting en het wijkberaad wél instemden. Obdam: "Dat zie je steeds vaker. De plannenmakers huren de zogenaamde vertegenwoordigers van de bewoners in als alibi om hun zin door te drijven." Dat een inderhaast opgericht actiecomité wél de mening van de mensen vertolkt, bleek uit de massale demonstraties van Duindorpers in het gemeentehuis. Veel bewoners eisen inmiddels het aftreden van het wijkberaad-bestuur. In Winschoten gaan de komende zeven jaar ruim 1000 woningen plat. De stad kampt met een teruglopend inwoneraantal en langdurige leegstand. "Maar er wordt vooral gesloopt in de goedkope wijken waar géén leegstand is," vertelt SP-afdelingsvoorzitter Emile Haan. "De mensen die daar weg moeten, gaan al gauw 200 gulden méér huur betalen." De SP pleit voor aanpassing van de plannen. Haan: "Minder nieuwbouw, slopen waar zich leegstand voordoet en volledige onkostenvergoeding voor de mensen die toch moeten verhuizen." In de Roosendaalse wijk Kalsdonk moeten het RBC-stadion en 300 van de 700 woningen wijken voor dure nieuwbouw. In een vergadering van de raadscommissie werd gewezen op het "groeiend draagvlak" onder de bewoners. Die wisten toen echter nog van niets. Pas in een folder van de SP kregen ze voor het eerst te horen wat de gemeente en de woningstichting precies willen. SP-raadslid Hugo Polderman: "De folder sloeg in als een bom. Vervolgens hebben wij een avond georganiseerd om van de bewoners te horen wat zij vinden van de plannen. Er kwamen zo'n honderd mensen die unaniem laaiend zijn over de voorgenomen sloop."